Powojenne przemiany migracji międzynarodowych w Polsce

1. Marek KupiszewskiZmiany wzorców migracji w Polsce: od migracji stałej w czasach komunizmu do zróżnicowanych form migracji i mobilności w XXI wieku - konsekwencje dla polskiej polityki migracyjnej

2. Plan prezentacji:- Powojenne przemiany migracji międzynarodowych w Polsce- Pomiar migracji – niezbędny element polityki migracyjnej- Demograficzna przyszłość Polski a migracje- Dylematy polityki migracyjnej (i ludnościowej)Współautorzy:Prezentacja została przygotowana w oparciu o badania zespołu: Jakub Bijak, Anna Kicinger, Dorota Kupiszewska, Katarzyna Saczuk, Marek Kupiszewski

3. Powojenne przemiany migracji międzynarodowych w Polsce

4. Transformacja procesów migracyjnych w Polsce i w Europie Środkowej • Od emigracji do emigracji i imigracji • Od emigracji stałej do różnych form migracji krótkoterminowej i mobilności • Od różnych form migracji i mobilności do migracji globalnych

5. Od emigracji do emigracji i imigracji Ze względów politycznych w czasach komunizmu migracje międzynarodowe były ściśle kontrolowane. Po 1948 r. odpływy znacznie przekraczały napływy. Po 1989 r. demokratyzacja Polski i innych krajów Europy Środkowej doprowadziła do otwarcia tych krajów na imigrację Znacząca rola umów międzynarodowych multi- i bilateralnych: przystąpienie do Konwencji Genewskiej i do Unii Europejskiej, liczne układy bilateralne

6. Od emigracji stałej do różnych form migracji krótkoterminowej i mobilności • Mobilnośc drobnych handlarzy (zwłaszcza na przełomie lat 80 i 90) • Nieregularne krótkoterminowe migracje zarobkowe, legalne i nielegalne, z dwoma ośrodkami aktywnościi złożonymi strategiami migracji (Okólski: migracje niedokończone) • Legalne migracje krótkoterminowekontrolowane przez układy dwustronne • Migracje długoterminowe

7. Kontekst polski: Hipoteza, że różne formy krókoterminowej migracji i mobilności międzynarodowej zastępują migrację wewnętrzną • Tradycje historyczne (kultura migracji) • Wymuszona acz niewystarczająca industrializacja w czasach komunizmu • Nadmiar niewykwalifikowanej i słabo wykwalifikowanej siły roboczej w niektórych regionach

8. Od różnych form migracji i mobilności do migracji globalnych • Trzy stadia globalizacji: 1. przepływów towarów; 2. przepływów kapitału 3. przepływu siły roboczej (Coleman: third demographic transition – perspektywa demograficzna) • Globalna konkurencja międzynarodowych rynków pracy o najlepszych pracowników • Zmiany technologiczne pozwalające na zerwanie związku między miejscem pracy i pracodawcą

9. Od różnych form migracji krótkoterminowej i mobilności do migracji globalnych • Migrant obywatelem Świata (Europy), niezakorzenionym nigdzie • Postawa emigrantów: „wait and see” • Decyzje migracyjne często oportunistyczne • Zanikanie oporu odległości i rozszerzanie się zakresu geograficznego migracji

10. Co trzeba wiedzieć, żeby podejmować decyzje dotyczące polityki migracyjnej? • Liczebność migrantów • Struktura migrantów • Zamiary migrantów • Wielkość transferów • Wykorzystanie transferów • Mechanizmy migracji

11. Pomiar migracji – niezbędny element polityki migracyjnej

12. Co trzeba wiedzieć, żeby podejmować decyzje dotyczące polityki migracyjnej?Decyzje dotyczące problemów demograficznych: migracje długotrwałe (definicja ONZ: migracja krótkoterminowa – od 3 do 12 miesięcy, migracja długoterminowa – powyżej 12 miesięcy)+ informacja dotycząca modyfikacji zachowań demograficznychDecyzje dotyczące problemów ekonomicznych: migracje związane z aktywnością zawodową (czas trwania mniej ważny) + dane ściśle ekonomiczne

13. Międzynarodowa porównywalność danych o strumieniach migracyjnych • Statystyki migracji międzynarodowych na ogół NIE SĄ porównywalne Kraj poprzedniego miejsca zamieszkania (wysyłający) Kraj docelowy (przyjmujący) ? = E I Dane o EMIGRACJI Dane o IMIGRACJI

14. Podwójna macierz migracji, 2003

15. Emigracja z Polski do wybranych krajów Europejskich, 2005 Source: Eurostat data, Polish CSO

16. Podsumowanie: kilka słów o danych • Dane dotyczące migracji są bardzo słabej jakości i nie są porównywalne międzynarodowo • Różnorodność i nieporównywalność definicji • Różne procedury administracyjne • Unikanie rejestracji przez migrantów • Różne standardy agregacji i publikacji danych • Polska statystyka migracyjna jest jedną z najgorszych w Europie, gdyż mierzone są przepływy zupełnie nieistotne („migrajce na stałe”) natomiast nieuwzględniane są długoterminowe „migracje czasowe” • Rezultat: przeszacowanie w NSP 2002 liczby ludności Polski o ponad 600 tysięcy osób

17. Demograficzna przyszłość Polski a migracje Wyniki prognozy i symulacji

18. Zanim przejdziemy do prognozy… Założenia rozwoju demograficznego Polski do 2052 r. • Dzietność: po 2010 roku wzrost przeciętnej liczby dzieci na kobietę w wieku rozrodczym do poziomu 1.5 w 2052 r. • Przeciętne dalsze trwanie życia noworodka: wydłużanie się do poziomu 86 lat dla kobiet i 81 lat dla mężczyzn • Migracje: warianty –Bazowy,Wysoki,Niski,Statusquo • B: wariant „podstawowy”, uważany przez nas za najbardziej realny • W: wariant „rozwojowy” (wysoki napływ, niski odpływ migrantów) • N: wariant „stagnacyjny” (niski napływ, wysoki odpływ migrantów) • Sq: niezmienione strumienie migracji, takie same, jak w 2002 roku

19. Zanim przejdziemy do prognozy… Założenia rozwoju demograficznego Polski do 2052 r. • Założenia dotyczące migracji w czterech wariantach: • Otwieranie rynków pracy krajów UE-15 według schematu „2 + 3 + 2” • Roczne salda napływu (+) lub odpływu (–) migrantów z / do pozostałych 26 krajów UE / EFTA (bez Cypru, Malty, Islandii i Liechtensteinu) – założenia dla okresu 2047–2052: B: –13 000 W: +35 500 N: –45 500 Sq: –37 400 • Roczne salda migracji napływu (+) lub odpływu (–) migrantów z pozostałych krajów świata– założenia dla okresu 2047–2052: B: +57 300 W: +114 700 N: +9 600 Sq: –1 300 • Polska stanie się krajem napływu netto około roku 2022 (wariant bazowy), 2017 (wariant wysoki), lub pozostanie krajem emigracyjnym (warianty: niski oraz status quo) • Realizowany wariant założeń migracyjnych może zależeć od postaw migrantów

20. Prognoza ludności i zasobów siły roboczej Wybrane wyniki dla wariantów:Bazowego,Niskiego i Statusquo

21. Prognoza ludności i zasobów siły roboczej Struktura ludności i zasobów pracy w Polsce według wieku: 2002 oraz 2052 (warianty: Bazowy, Niski oraz Status quo)

22. Prognoza ludności i zasobów siły roboczej Wybrane wyniki dla wariantów:Bazowego,Niskiego i Statusquo * Stosunek liczby ludności w wieku 15 – 64 lat do ludności w wieku 65 lat i więcej ** Stosunek liczby wszystkich aktywnych zawodowo do nieaktywnych w wieku powyżej 65 lat *** Stosunek liczby wszystkich aktywnych zawodowo do nieaktywnych w wieku powyżej 15 lat

23. Prognoza ludności i zasobów siły roboczejKrytyczna ocena założeń migracyjnych po pięciu latach Przypuszczalnie realizuje się wariantbazowy, lub nieco niższy, z tym, że maksymalny odpływ przewidywany po roku 2011 (otwarcie rynków pracy w Austrii i Niemczech) dokonuje się się obecnie na Wyspy Brytyjskie i do Irlandii. Jest to zmiananiekorzystnadla Polski, gdyż tradycyjnie w emigracji do Niemiec silnie nadreprezentowani byli migranci bez kwalifikacji lub o niskich kwalifikacjach, natomiast w odpływie do Wielkiej Brytanii – migranci o najwyższych kwalifikacjach. W perspektywie 50-letniej będzie to miało niewielki wpływ na łączną emigrację, nie można jednak wykluczyć realizacji wariantu niskiego.

24. Prognoza ludności i zasobów siły roboczejPodsumowanie: Wyniki prognoz w pigułce • Przewidujemy, że w ciągu półwiecza 2002–2052, liczba ludności Polski zmniejszy się o19%w wariancie bazowym, przy wysokim odpływie migracyjnym o29%, a przy zachowaniu migracyjnego status quo z 2002 roku – o25% • Dla zasobów siły roboczej zmiany będą jeszcze bardziej dramatyczne, ze spadkami odpowiednio o25%, 37% i 33% • Polska z jednego z najmłodszych krajów Europy stanie się jednym z najstarszych, z niekorzystnymi wskaźnikami wsparcia demograficznego, emerytalnego oraz rynku pracy, głównie ze względu na niską dzietność, ale też, do pewnego stopnia, wieloletni ujemny bilans migracji

25. Podstawowe procesy demograficzne w Polsce i ich czułość na wielkość migracji • Depopulacja: Realizacja wariantu Niskiego zamiast Bazowego daje w 2052 ludność Polski o 4 miliony niższą. • Zmiany struktur wieku i starzenie się ludności: Współczynnik wsparcia demograficznego będzie w wariancie Niskim o12%niższy, niż w wariancie Bazowym, współczynnik wsparcia emerytalnego o13%a współczynnik wsparcia rynku pracy o9% • Wniosek: • Przyszłe zachowania emigrantów będą miały znaczący wpływ na rozwój demograficzny Polski • aby zmniejszyć spadek liczby ludności i niekorzystne zmiany strukturalne należy prowadzić politykę redukującą bodźce proemigracyjne

26. Krótkoterminowa polityka migracyjna:emigracje, migracje powrotne i lokalne rynki pracy

27. Główne wyzwania • Znacząca (nie wiemy dokładnie jaka) emigracja • Niejasne intencje migrantów (kluczowe dla rozwoju demograficznego Polski) • Konkurencja zagranicznych rynków pracy • Zachęty do migracji powrotnych • Mimo znaczącego bezrobocia braki na rynku pracy

28. Polityka emigracyjna państwa • Zmniejszenie czynników wypychających • Zmniejszenie bezrobocia poprzez obniżenie kosztów pracy i ułatwienie prowadzenia biznesu (sprawne sądy, klarowne przepisy podatkowe, proste i jednoznaczne prawodawstwo) • Zaprzestanie przerzucania kosztów emerytur na młode pokolenie (emerytury górnicze, pomostowe, wcześniejsze, służb mundurowych i wszelkie inne, pokrywane z budżetu a nie z indywidualnych składek) • Tworzenie państwa przyjaznego obywatelowi

29. Polityka imigracyjna państwa w stosunku do Polaków na emigracji Konieczne jest stwarzanie mechanizmów ułatwiających powrót i transfer „zasobów” emigrantów

30. Alternatywne rozwiązania – Polityka imigracyjna państwa w stosunku do cudzoziemców (pomijamy rozwiązania na gruncie ekonomii)? • Zyski: teoria ekonomii - tak • Z powodu lepszej alokacji siły roboczej wzrost sumy PKB krajów objętych migracjami • Wzrost dochodów indywidualnych • Transfery pieniężne • Wzrost PKB kraju przyjmującego

31. Alternatywne rozwiązania– Polityka imigracyjna państwa w stosunku do cudzoziemców? • Potencjalne koszty - problemy społeczne: „workers were called and human beings came” (Frish) • Integracja migrantów w Europie bez spektakularnych sukcesów • Imigranci rekrutowani podczas kampanii źle sobie radzą w okresie dekoniunktury • Raz zainicjowana migracja żyje swoim życiem i jest odporna na bodźce zewnętrzne

32. Dylematy długoterminowej polityki migracyjnej i ludnościowej – utrzymanie systemów zabezpieczenia społecznego

33. Wpływ zmian demograficznych na system emerytalny Prosty model (PAYE) – pierwszy filar ZUS: Retirement-age population size Economic Inactivity rate Average pension x x Contribution rate = Average wages / salary Working-age population size Economic activity rate x x W Polsce, caeteris paribus czynniki ekonomiczne, zmiany demograficzne doprowadzą do obniżenia w 2054 r. średniej emerytury z I filaru do 30.4% wartości z 2004

34. Czy migracje kompensacyjne (replacement migration) mogą pomóc? “Replacement migration” simulations for 2002–2052 non-decreasing: Potential Support Ratio (pop15-64)/pop65+ Elderly Support Ratio (act15-64)/inact65+ Labour Market Support Ratio (act15+)/inact65+ Pop. in 2002 Replacement migration (thousand persons) Population in 2002 RM – non-decreasing PSR RM – non-decreasing ESR RM – non-decreasing LMSR pop - population act - economically active inact - econically inactive

35. Efektywność różnych opcji polityki ludnościowej w perspektywie 50 lat Zbadaliśmy trzy scenariusze „co by było, gdyby…”: • …napływ migracyjny netto wzrósł do poziomu założonego w wariancie wysokim, • …współczynnik dzietności wzrósł o +0.5 dziecka na kobietę od samego początku prognozy (2002 r.), • …współczynniki aktywności ekonomicznej wzrosły do wartości maksymalnych zaobserwowanych dla poszczególnych grup wieku w różnych krajach w latach 1985–2002

36. Migracje, demografia i rynek pracyEfektywność różnych opcji polityki ludnościowej w perspektywie 50 lat Współczynnik wsparcia rynku pracy – liczba aktywnych zawodowo przypadających na 1 osobę nieaktywną (w wieku 15 lat i więcej) 2052 r.

37. Konkluzje • Niezbędne jest rozwinięcie polityk migracyjnych hamujących emigrację i stymulujących migracje powrotne • Przemiany wzorca migracji międzynarodowej nie tylko zwiększa niepewność polityki migracyjnej i ludnościowej ale jest również potencjalnym zagrożeniem dla rozwoju demograficznego kraju • Wbrew powszechnej opinii polityki mające na celu zwiększenie napływu nie rozwiążą kluczowych problemów ludnościowych Polski. Mogą jednak zmniejszyć napięcia na lokalnych rynkach pracy

38. www.cefmr.pan.pl www.cefmr.pan.pl/browser Dziękuję za uwagę