OPĆA BOTANIKA II

1. OPĆA BOTANIKA II Prof. dr.sc. Nada Bezić

2. LIST

3. LIST - ANATOMSKI • su organi kormofita, koji vrše funkciju asimilacije i transpiracije • anatomska građa u vezi je s funkcijama • PRAVI LIST: • plojka (lamina) DORZIVENTRALNI LISTOVI • EKVIFACIJALNI I UNIFACIJALNI LISTOVI • peteljka (petiolus) • baza (podina) • pojavljuju se na tjemeništu kao izbočine (oko zametaka bočnih ogranaka) • rast se ispočetka, samo kratko vrši akroplastno (vršnim meristemom), a kasnije se rast vrši bazalno bazoplastno (interkalarni meristem) - rast u dužinu • rast u širinu vrši se pomoću rubnog ili marginalnog meristema (te polumeristema - plošno) • rast u debljinu pomoću ventralnog meristema (ispod gornje epiderme)

4. Anatomska građa plojke • list obavija epiderma, a puči u toj epidermi mogu biti smještene • a) HIPOSTOMATSKI (samo u donjoj epidermi) • b) AMFISTOMATSKI (u gornjoj i donjoj epidermi) • c) EPISTOMATSKI (plivajući listovi - samo gore) • epidermske st. su pločaste, tankih unutrašnjih i bočnih stijenki, a zadebljala je vanjska stijenka (kutikula) - zaštita od mehaničkog oštećenja i isušenja. Tanki protoplazmatski oblog i u sredini vakuola. U staničnom soku dolaze flavonoli i tanini • između gornje i donje epiderme nalazi se parenhim tzv. mezofil i žile. • Razlikujemo: a) PALISADNI PARENHIM • b) SPUŽVASTI PARENHIM

5. Palisadni parenhim - asimilacijski • 1 ili više slojeva st. produženih okomito na površinu lista. Stanice su tankih stijenki, protoplazma uz površinu stijenke u kojoj su kloroplasti u jednom sloju s uskim intercelulari. • građa odgovara funkciji: • - tanka stijenka - otapanje i ulaz CO2 • - kloroplasti u 1 sloju - potpuno iskorišten upad zraka svijetla • - uske cjevaste stanice - više se kloroplasta rasporedi u 1 st. • u donjem dijelu se spajaju palisadne stanice u LJEVKASTE sabirne stanice - posrednici u transportu između palisadnih st. i ostalih stanica spužvastog parenhima • lažne palisadne st. - izodijametrične st. u pločastom sloju s mnogo intercelulara – nabrani asimilacijski parenhim (asimilati se preko transfuzijskog staničja slijevaju prema centralnim žilama (2) – BOR)

6. Spužvasti parenhim - prozračivanje • Stanice ovog parenhima imaju velike intercelulare koji omogučuju nakupljanje CO2 i transpirirane H2O, (veza kroz puči), malo kloroplasta koji vrše fotosintezu • na površini lista (epiderma) dolaze dlake - zaštita od transpiracije, od životinja ili imaju karakter žlijezda • na rubu lista mogu se formirati hidatode s pučima - vodenicama • u unutrašnjosti uljenice, smolenice, cistoliti (CaCO3), idioblasti (CaCOO. 2H2O, CaCOO . H2O), taninske vakuole • su obično zatvorene kolateralne, osim glavnih žila dikotiledona i gimnosperma koje su otvorene kolateralne

7. ŽILE U LISTU • glavne su žile izbočene, dok prema rubu su manje žile (obavijene parenhimom) povezane tako da žilni sistem ima oblik mreže • (poprečna veza žila - ANASTOMOZAMA) • UNIFACIJALNI LIST (reducirana gornja strana lista) pa je floem prema vani kao u stablu • BIFACIJALNI LIST - ksilem je orjentiran prema gornjoj epidermi, a floem prema donjoj epidermi što je u vezi s provodnim sistemom stabla • sami rubovi obično nemaju floem nego samo ksilem u obliku traheida • MAGNOLIATAE • dikotiledone - perasta nervatura • LILIATAE • monokotiledone - paralelna nervatura • čvrstoća glavnih žila u vezi je s većom količinom sklerenhima

8. GRAĐA I FUNKCIJA LISTA • svjetlo - velika površina plojke - asimilacija • stanic za asimilaciju ispod same površine – palisani parenhim • CO2 ulazi kod hipostomatskih listova s donje epiderme gdje su smještene puči na velikoj površini • intercelulari dosta široki, a plojka tanka tako da asimilati putuju sistemom žila do centralnog nerva • Velika površina omogućuje veliku transpiraciju pa H2O izlazi kroz puči dok žilni sistem (od korijena do lista) opskrbljuje list i čitavo biljku H2O

9. Struktura lista i svjetlosti • listovi sjene - difuzno svjetlo (tanji listovi, veće površine - transpiracija smanjena) • listovi svjetla - direktno svjetlo (palisadne st. brojne, debelu epidermu, puno žila) • dorziventralni ( bifacijalni ) - posjeduje dorzalnu i ventralnu stranu • ekvifacijalni i unifacijalni listovi imaju jedinstvenu epidermu i floem žila je orijentiran prema vani. Unifacijalni listovi imaju gornju stranu lista reduciranu, a zadržala se samo donja strana i uglavnom su afotometrijski. • GIBANJE LISTOVA U ODNOSU NA SVJETLO • eufotometrijski – plojka postavljena okomito na difuzno svjetlo • panfotometrijski – položaj plojke usporedan sa smjerom sunčevih zraka • afotometrijski gibanje ne ovisi o smjeru svjetlost

10. LIST – MORFOLOŠKI • vegetativni organ za asimilaciju i transpiraciju ali i za druge funkcije • zameće se iza vegetacijskog vrška eksogeno (kao bočni ogranak) • na biljci listovi su: • supke, pridankovi listovi, pravi listovi, pricvjetni listovi, lapovi, latice, prašnici, plodni listovi

11. PLOJKA MORFOLOŠKI • po nervaturi pravi listovimogu biti - viličasti (Ginkgo) • - paralelni (jednosupnice) • - mrežasti (anastomoze - dvosupnice) • PO OBLIKU LISTOVI MOGU BITI: • CJELOVITI : igličasti, linealni, srcasti... (cjeloviti ili do 1/2 plojke izrezani- narvašen, zupčast, pilast...) • RAZDJELJENI - ako je više od 1/2 plojke izrezano • - perasto (bukva) • - dlanasto (javor, gluhač) • SASTAVLJENI - svaki dio samostalan sa svojom peteljkom, a dijelovi su liske ili • foliolum te prema njihovom položaju razlikujemo • - perasto: parno (rogač) neparno (bagrem) • - dlanasto (djetelina, divlji kesten)

12. PLOJKA • simetrija lista – simetrični većina listova • - asimetrični (brijest, dud) • anizofilija - različita veličina listova u istoj zoni (Selaginela) • heterofilija - listovi dvojakog oblika na različitim djelovima biljke (bršljan) kao i kad su u jednoj fazi (Juniperus phoenicea), listovi bodljasti (juvenilni) pa ljuskasti (kasnije odrasli listovi) • vernacija - smještaj lista u pupu (uvijeni, preklopljeni, nabrani) • estivacija - međusobni odnos listova jednog pupa(preklapanje: crijepasto i usukano) • raspored na stabljici: - izmjenični • - pršljenasti

13. PLOJKA • PRIDANKOVI LISTOVI (SQUAMAE) • ljuskavi listovi koji služe kao zaštita (oko veg. vrška, oko pupa, na podzemnim stabljikama (zaštita nove biljke) ili nose listove (kratki ogranci bora koji nose listove) • PRICVJETNI LISTOVI (ZALISTAK ili BRAKTEJA) • uz pojedinačne cvjetove (visibabe) ili oko cvata - involukrum (glavočika), a ponekad prelazni oblik (između pravih i pricvjetnih listova) kao kod štitarki tj. muških resa četinjača i ženskih češera • plojka može metamorfozirati u: • vitice (grašak), za hvatanje kukaca (vrčonoša), hvatanje i razgradnju kukaca (rosika), u čuperak korijena (salvinije), bodlje (kaktus)

14. PETELJKA • dovodi lisnu plojku u što povoljniji položaj prema svjetlu (lisni jastučići su zadebljanja koja omogućuju pokretanje) • može preuzeti ulogu fotosinteze (kao plojka) - vrčonoše pa se zove filodij • ako se ne razvija - sjedeći listovi • anatomski peteljka sadrži: epiderma, kolenhim ili sklerenhim, parenhim s žilama • bifacijalni list, donja strana peteljke je bolje razvijena, pa je ta strana konveksna, a gornja konkavna • unifacijalni list - dolazi do spajanja i formiranja ventralne medijalne žile (spajanjem dviju žila)

15. BAZA ILI PODINA • pričvršćuje list za stabljiku neprimjetno prelazi u peteljku • a po podina po obliku može biti: • - palistića (stipula) - slobodni (uz svaku peteljku -divlja trešnja) • - vaginalni (rukavac s 2 vrška - ruže) • - interpetiolarni (potpuno srasli - karanfila) • - ohrea - palistići u obliku kukuljice - štiti list u pupu, pa list mora probiti ovaj kako raste tako da je rastrgan – Polygonaceae • - rukavac - obavija dio internodija (interkalarni rast – štitarke) • - kod trava i šaševa isto štite internodije ali nemaju peteljku • Podina metamorfozira u plojku (graška) vrše fotosintezu jer je plojka u obliku vitica – filodiji, a kod bagrema podina je u obliku trnova

16. STABLJIKA

17. STABLJIKA • stablo + listovi izdanak povezuje listove s korijenom, provodi vodu i hranjive tvari, spremište rezervnih tvari • Primarna građa stabla • su sva tkiva koja nastaju iz primarnog (apikalnog) meristema. Na taj način se formiraju sve monokotiledone i neke dikotiledone • primarni rast u debljinu (Palma) monokotiledona povećanje st. vegetacijskog vrška (u dužinu i širinu) posebno su povećane st. na granici tunike i korpusa sva nova tkiva smjeste se iznad veg. vrška, pa je veg. vršak u udubini • rast u debljinu dikotiledona - umnožavaju se stanice srčike

19. STABLO - ANATOMSKI • Diferencijacija stabla st. vegetacijskog vrška ostaju istog oblika, osim st. koje se dijele koje pokazuju pojavu produženog rasta iz tih produženih stanica izdiferenciraju se trajna tkiva: • - provodno tkivo • - mehaničko tkivo • - kožno tkivo • - osnovno tkivo

20. STABLO - ANATOMSKI • 1. EMBRIONSKA ZONA (sve meristemske st. jednake) • 2. DETERMINACIJSKA ZONA - ORGANOGENEZA • kora • prstenasti meristem provodne žile • srčika • 3. DIFERENCIJACIJSKA ZONA - HISTOGENEZA • prokambijska žila (postanak zametka listova) • A otvorena kolateralna žila • formiranje protofloema i protoksilema – rubni dijelovi • fascikularni kambij (otvorena kolateralna žila) • formiranje metafloema i metaksilema - središnji dijelovi • B mehanički elementi (kolenhim, sklerenhim) • C kožno tkivo (jednoslojna epiderma) • D osnovno tkivo (asimilacijski i spremišni parenhim)

21. EPIDERMU - 1 sloj stanica fotosinteza - nadzemni st. osnovnog tkiva rezervne - podzemni PRIMARNU KORU endoderma - podzem stab. ili vod. biljka granični sloj škrobni sloj (nadzem.) pericikla (sklerenhimski i parenhimski dio) CENTRALNI CILINDAR žila i trakovi srčike srčika (rezervno st.)

22. TIPOVI SEKUNDARNOG RASTA STABLJIKE • 1. ARISTOLOCHIA - tip • rast omogućuje samo fascikularni kambij • primarni trakovi srčike spajaju krug s primarnom korom u obliku širokih traka • samo manji dio je krut • 2. RICINUS - tip (prelazni tip) • sekundarno raste u debljinu i interfascikularni kambij pa su trakovi srčike uski • 3. TILIA - tip • uskim sekundarnim zrakama srčike prekinut šuplji valjak odrvenjelog provodnog i mehaničkog tkiva • tako se postiže maksimalna stabilnost kod većine drvenastih biljaka

24. Sekundarna građa stabla • kad započima sek. rast u debljinu djelatnošću vaskularnog kambija • (djeluje lateralno) - kod dvosupnica i golosjemenjača drvenaste kopnene biljke • (s rastom korijena povećava se i provodni sistem) • kambij ne djeluje zimi, a počima aktivnost u proljeće • fascikularni + interfascikularni kambij kambijski prsten • tanke stijenke st. inicijalni sloj koji se dijeli • DOLAZI DO FORMIRANJA SEKUNDARNE KORE I DRVA • - ksileme produžuju i nadovezuju se na primarne elemente • - floeme stare produžuju i nadovezuju se na primarne elemente • - primarni trakovi srčike elemente (protežu se od srčike pa do primarne kore) • - sekundarni traci srčike završavaju slijepo u sek. ksilemima i floemima • Općenito dolazi do promijene primarnih elementa zbog velike količine nastalih sekundarnih elemenata

26. sekundarno DRVO dominira sekundarni ksilem trakovi srčike 1. traheja i traheida - mrtvi elementi (mehanički, lignizirani) - provod vode + mineralne tvari 2. libriform (drvenčice) - mrtvi elementi (mehanički, lignizirani) drvni 3. parenhim žive st. - provode asimilate spremište rez. tvari (škrob, šećer, ulja) provode kisik trakova srčike a) primarni b) sekundarni - pružaju se radijalno kroz drvo - provode tvari ili ih spremaju - dovode kisik u drvo - intercelularni sistem između parenhimskih stanica - dvostruko ograđene jažice (sudovi se dodiruju) - jednostruko ograđene jažice (sudovi - parenhim. st.) - drvni parenhim i parenhim trakova srčike čini kontinuiran sistem - godovi - prelaz iz kasnog drva (uski jesenski stari provodni elementi) rano drvo (široki proljetni mladi provodni elementi

30. DRVO GOLOSJEMENJAČA • dominiraju traheide produžene radijalno (nema traheja) • malo drvnog parenhima • obično od 1 sloja st. (provode, spremaju tvari, provode kisik) • trakovi srčike rjeđi (Pinus), a dolaze odvojeno kao plazmatski dio traka srčike (žive stanice) i • traheidalni dio traka srčike su mrtve stanice i štite plazmatski dio, a među njima se pojavljuju poluograđene jažice

32. PROMJENE U STARIJEM DRVU • BJELIKA - živi dio - periferni, mekši dio provodi vodu i rezervne tvari – svjetliji dio • SRŽ - uginuli (parenhimski djelovi) drva (u povećanju, a služe za • učvršćenje stabla – tamniji dio) • - ne provodi vodu - traheje začepljene tilama • - škrob izlazi nakon ugibanja • - često se oboji (hrast, bagrem, bor, tisa...) ili ne oboji (jele, smreke...) sliči bjeliki ili je nema (topola, lipa - šuplje deblo -jer je došlo do truljenja) • - FLOBAFENI (oksidacijom tanina) - sprječava truljenje • (smeđa boja) • - HEMATOKSILIN (HEMATOXYLON CAMPECHIANUM) • (modra boja - za bojanje kromosoma) • - CaCO3 , SO2 ili smolaste tvari također dolaze u srži

34. SEKUNDARNA KORA • 1. sitaste cijevi + st. pratilice provođenje asimilata • - žive st. • - kratko u funkciji (začepe se kalozom) • - kontinuirani sistem (od lista do korijena) • - u vezi je s trakovima srčike • 2. likovnice - mehaničke funkcije mrtve stanice i izmjenjuju se s floemom pa su to tvrdi djelovi • floemski (produžene longitudinalno) • 3. parenhim • trakova srčike (produžene radijalno) • Primarna tkiva kod sekundarnog rasta izložena su intenzivnim promjenama: • primarni trakovi srčike se dilatacijski dijele (radijalne st. diobe) • udaljavajući se od kambija pa imaju ljevkast oblik • primarni floemi djelomično dilatacijski prate rast, ali ne mogu uvijek pratiti • taj rast pa se rastrgnu

35. SEKUNDARNO KOŽNO TKIVO - PLUTO • epiderma se nekad dilatacijski dijeli (ruža, javor) i kod njih se epiderma ne ljušti. Tu diobu prati i primarna kora što se vidi po stvaranju ravnih (novih) stijenki, dok su stare parenhimske st. zaobljenih stijenki. • Sekundarno kožno tkivo (pluto) nastaje djelatnošću felogena i ono preuzima ulogu epiderme. Djelatnost felogena (sek meristema) može biti dulja (breze) ili nikad ne prestaje (grab, bukva, hrast plutnjak) • mogu dublje u kori nastajati novi felogeni tako da nastaje tercijarno kožno tkivo s velikim naslagama uginulog tkiva (primarna i sek kora, periderma) koje zovemo LILA, LUP ili RITIDOMA. Ljušti se, otpada pa nastaju raspukline. Tamna (flobofeni - sprečavaju gnjilenje) • 1. Prstenasta lila (pavitina, vinova loza, kozja krv) • ljušti se kao prsten jer je i felogen u obliku prstena • 2. Ljuskasta lila (hrast, topola, bor) • nova vrpca lile u vezi je s rubnim dijelom sa starom lilom

36. SEKUNDARNI RAST U DEBLJINU KOD MONOKOTILEDONA(DRACAENA, YUCCA, CORDYLINE I ALOE) • prstenasti kambij izvan primarnih žila u unutrašnjim slojevima primarne kore (prsten više slojeva prizmatičnih st.) • prema unutra nastaju sekundarne žile između kojih je parenhim (ne nastaju elementi drva kao kod dikotiledona) • prema vani nastaje sk. parenhim koji su po građi isti kao i primarna kora.

37. STABLJIKA (CAULIS) MORFOLOŠKI • Čini ga os izdanaka (stabljika) i listovi. Stabljika povezuje listove s korijenom. • Na vrhu stabljike se razvija tjemeni pup čijom diobom se ostvaruje uzdužni rast. • Aksilarni pup (pazušni) se nalazi u pazušcu lista, pa se iz njega razvijaju lisni zameci ali i zameci bočnih ogranaka. Serijalni pupvi - okomito jedan na drugog (kozja krv), a kolaterani pupovi – su smješteni lijevo desno (Allium sativum, Muscari sp.). • Spavajući pupovi – zaštićeni su sqamama i razvijaju se naknadno (siječa stabala), a oblik su mirujućih pazušnih pupova koji su karakteristični za podanke. • Bulbili su preobraženi bočni ograci za vegetativno razmnožavanje, a formiraju se u pazušcu lista.

38. STABLJIKA MORFOLOŠKI • je os izdanka koja nosi listove • uglavnom je nadzemna i ortotropna negativno geotropna, ali može biti puzajuća (plagiotropna) ili podzemna. • iz vegetacijskog vrška se diferenciraju listovi i bočni ogranci, a svi zajedno čine PUP • osim vršnog pupa neke skupine (štitarke i trave) ostvaruju i INTERKALARNI rast (u nodijima)

39. TIPOVI STABLJIKE • drvenasta - drveće (>2 m) • - grmolje (< 2 m) • zeljasta - jednogodišnje, dvogodišnje (jaglac, mrkva) i višegodišnje (trave i šaševi) • prema cvatnji - monokarpne (jednom donose plod - agave, trave, mrkva) i • - polikarpne (luk, ljiljani) • prema razgranjenju • - jednostavne • - razgranjene: • - dihotomski – crvotočina - anizotomski (viličasto)- jedan bočni raste, a drugi zaostane • - racemozno ili monopodijalno - glavna os raste, akropetalni ogranci – • - cimozno ili simpodijalno (račvasto) - glavna os prestaje rasti, a granaju se ogranci • prema rasporedu listova i bočnih ogranaka - pršljenasto (više u jednom) i - izmjenični (po jedan)

40. ORJENTACIJA STABLJIKE • MEDIJANA RAVNINA – je ravnina koja prolazi glavnom osi izdanka te osi bočnog ogranka i brakteja – orjentacija je sprijeda straga • TRANSVERZALNA RAVNINA – okomita je na medijanu ravninu – orjentacija je lijevo desno • Listovi se na stabljici nalaze u nodijima (čvorovima), dok je prostor bez listova internodij (članak stabljike) • Pravilo ekvidistancije se temelji na pravilnosti u raspodjeli listova oko stabljike, a pravilo alternacije na položaju listova u odnosu na predhodni pršljen.

41. ORJENTACIJA STABLJIKE • KUT DIVERGENCIJE – je kut koji zatvara medijana ravnina u odnosu na listove odnosno bočne ogranke – oznaka STUPNJA • DIVERGENCIJA – po definiciji odgovara kutu divergencije ali je oznaka RAZLOMKA • ORTOSTIHE – listovi u odnosu na stabljiku su u okomitom položaju, a ti uzdužni nizovi listova dolaze kao: • zavojiti ili izmjenični raspored listova – broj stiha odgovara broju listova • pršljenasti raspored listova – kut divergencije je uvijek 3600 i dijeli se s brojem listova u jednom pršljenu. Najčešći je kut 1800 pa je broj listova 2 u jednom pršljenu i to je dvoredni ili distihni raspored listova (kod trava).

43. OBLICI STABLJIKE • 1. Podzemni oblici – obično spremišni organi • - podanci – neograničenog rasta, nose spavajuće pupove iz kojih se razvija nova biljka • - gomolji – ograničenog rasta nose sqame i pupove koji služe za vegetativno razmnožavanje • - lukovice – mesnati metamorfozirani listovi koji štite i hrane pup • 2. Nadzemni oblici • - kladodij – kod kserofita stabljika je spremište za H2O (kaktusi, neke mlječike), a listovi se metamorfoziraju u trnove • - halofitne biljke – slana staništa (biljke trpe fiziološku žeđ) • - rano odbacivanje listova – prije cvatnje (brnistra) • - filokladij – stabljika u obliku zelenog lista koji na sebi nosi cvijet odnosno plod ( Ruscus aculeatus – veprina) • - zadebljala stablika – spremište hranjivih tvari (koraba) • - promijenjeni dijelovi stabljike: • - trn – dio za zaštitu (kod ruža iz stabljike ili kod gloga iz bočnog ogranka) • - vriježe – plagiotropni dio stabljike za vegetativno razmnožavanje (kod jagode) • - vitice – nitaste stabljične tvorbe za pričvršćenje (kod vinove loze)

46. Životni oblici: • ovisno o • 1- duljini života izdanaka, • 2-položaju trajnih pupova, • 3-način zaštite pupova: • fanerofiti: pupovi za • obnavljanje od 50 cm iznad tla (drvenaste biljke, • vazdazeleno i listopadno drveće i grmovi) C • hamefiti: pupovi za obnavljanje blizu zemlje • (polugrmovi i patuljasti grmovi, obiman snježni pokrov, tundre, visoke planine) A, B • hemikriptofiti: pupovi za obnavljanje smješteni uz površinuzemlje (busenaste biljke, mnoge trave, rozetaste biljke) D, E, F • kriptofiti: pupovi ispod površine zemlje (rizomi, lukovice,vodeno i mocvarno bilje ) G, H • terofiti (ili anuale): jednogodišnje biljke preživljava samo embrio u sjemenci (trave, mnogi korovi) I

47. KORIJEN funkcija: upija vodu + mineralne tvari, učvršćuje biljku i provodi hranjive sokove • Zone korijena: • 1. Vegetacijska točka • kod dikotiledona • protoderma • embrionske stanice primarna kora • centralni cilindar • kod monokotiledona je za protodermu i primarnu koru ista inicijalna st. • kod papratnjača je trorezna tjemenica pa su sva tri sloja iz iste st. • korijenova kapa (kaliptra) - zaštićuje; zašiljena oko embrionskih st. (sluz iz centralnih lamela, st. kaliptre koje se ljušte maceriraju) • kod monokotiledona nastaje iz kaliptrogena • kod dikotiledona nastaje iz protoderme (dermatogena) - dermokaliptrogen

49. KORIJEN • 2. Zona produženog rasta (5-10 mm) - rast u dužinu (kod zračnog korijenja 7-10 cm) gdje st. izgube svojstvo dijeljenja • kod podzemnog korijena kratka zona da ne dođe do savijanja, a i sila pritiska se poveća • volumen stanica se povećava na račun vakuolarnog sistema • 3. Zona korijenovih dlačica - formiraju se korjenove dlačice iz st. rizoderme (ili iz posebnih trihoblastnih st.) • dlačice se formiraju ovisno o vanjskim uvijetima (grah, grašak, bundeva - ne razvija se ako su u vodi) • to su jednostanične tvorevine 0,15 - 8 mm nepravilnog oblika zbog prodiranja kroz zemlju. Vijek dlačica je samo nekoliko dana • upijaju vodu i učvršćuju biljku • 4. Stariji dijelovi korijena • formiranje bočnih ogranaka s iste tri zone • nastaju endogeno (ne eksogeno) iz st. pericikla ispred ksilema ili ispred provodnog parenhima

50. Primarna građa korijena 1. RIZODERMA (bez kutikule i puči) 2. PRIMARNA KORA • a) eksoderma - ispod rizoderme, pa kad se rizoderma ljušti preuzima njenu funkciju obično od jednog sloja stanica sa suberinskim stijenkama b)parenhim primarne kore - spremišna funkcija (nekad imaju kloroplaste) c) endoderma s zadebljalim stijenkama (kod M - tercijarna zadebljanja - stanica i dobro razvijene stanice propusnice kod D samo Casparyjeve točke - propusne za vodu ali ne i za otopljene tvari 3. CENTRALNI CILINDAR • a) pericikal - 1 sloj st. (nekad ga i nema) stvara nova tkiva • b) radijalna žila kod M - poliarhna, kod D - diarhna (repasto korijenje mrkve)