Kabuk ve Kısayollar

1. BİLGİSAYAR TEKNOLOJİLERİ VE PROGRAMLAMA BÖLÜMÜ BİLG 223 AĞ İŞLETİM SİSTEMLERİ DERSİ Kabuk ve Kısayollar Öğr. Gör. Mustafa SARIÖZ

2. İçerik • Kabuklar • Çevre değişkenleri • Kısayollar

3. Kabuk (Shell) Nedir? • Kabuk, kullanıcıların sistem ile etkileşimlerini sağlayan bir uygulama programı, bir arayüzdür. Bu program sisteme oturum açıldığında belleğe yüklenir. • Sistemde geçerli olan kabukların listesi, /etc/shells dosyasında tanımlanmıştır. Linux sistemlerde en çok kullanılan kabuk BASH (Bourne Again Shell) dir. Linux sistemlerdeki kabuk çeşitliliği Unix tabanlı sistemlerdeki gelişimin bir sonucudur.

4. Kabuklar

5. Aktif Kullanılan Kabuk • Hangi kabuğu kullandığınızı echo $SHELL komutunu yürüterek öğrenebilirsiniz

6. Kullanılan kabuğun değiştirilmesi • Oturum açıldığında kullanılacak kabuğu kalıcı olarak chsh komutu ile değiştirebilirsiniz. Yapılan değişiklik /etc/passwd dosyasındaki ilgili alana yazılır ve bir sonraki oturumda etkin olur.

7. Kabuğun Görevleri • Program Yürütme • Değişken ve İsim Yerine Koyma • Giriş/Çıkış Yönlendirme • Çevre Yönetimi • Yorumlayıcı Programlama Dili

8. Çevre Değişkenleri • Kabuğun içinde bulunduğu ortamla ilgili bilgileri içerir. Bu değişkenlerin bazıları sonradan kullanıcılar tarafından ihtiyaçları doğrultusunda değiştirilebilir. Bir genelleme yapmak gerekirse çevre değişkenleri • Sistem tanımlı özel kabuk çevre değişkenleri • Yeniden tanımlanabilen sistem öntanımlı özel kabuk çevre değişkenleri • Kullanıcı tanımlı kabuk değişkenleri olmak üzere üç gruba ayrılabilirler. • Ortak özellikler olarak çevre değişkenleri büyük harflerle tanımlanmışlardır. Bu değişkenlerin listesi set komutu yürütülerek görülebilir.

9. Önemli Çevre Değişkenleri (1) • HOME     : Kullanıcının ev dizininin dosya sistemindeki yerini tutan çevre değişkenidir. Kullanıcı hesabında belirlenip oluşturulan ev dizini bilgisi sabittir. Kullanıcı oturum açtığında ev dizini yolu bu değişkene otomatik olarak atanır. • USER     : O anda oturum açmış kullanıcının kullanıcı adını verir • PS1        :PS1:Kullanıcıdan komut beklerken gösterilecek yazı, prompt formatını tutan çevresel değişkendir. • SHELL    : Linux’te kullanılan kabuklardan herhangi birisi oturum açıldığında kullanılmak üzere varsayılan oturum kabuğu (Login Shell) olarak kullanılır. Bu çevre değişkeni kabuk programının dosya sistemindeki yerini (path) tutar.

10. Önemli Çevre Değişkenleri (2) • PATH: PATH çevre değişkeni sistem yada kullanıcı komut yürütmek istediğinde kabuğun bu programın çalıştırılabilir dosyasını nerelerde arayacağı bilgisini tutar (dizinler arasında “:” ayıracını kullanır). Saatin kaç olduğunu öğrenmek için /bin/date komutu yerine date komutunun yeterli olması bu değişken sayesindedir. • PATH değişkenine bir dizin eklemek için [gulshat@localhost]#PATH=$PATH:/root/bc/ [gulshat@localhost]#export PATH [gulshat@localhost]# echo $PATH komutlari yürütülmelidir

11. Bazı Çevre Değişkenleri • OSTYPE:Bourne Again Shell’in üzerinde çalıştığı işletim sistemini tanımlayan bir karakter dizisini otomatik olarak atadığı bir çevre değişkenidir. • TERM: Geçerli olarak kullanılan terminal ismini tutan çevresel değişkendir. • MAILCHECK: Bu değişken yeni e-posta geldiğinde kullanıcının ne kadar zaman aralıklarıyla bilgilendirileceği bilgisini tutar. • PWD:Şu anda içinde bulunulan dizinin dosya sistemindeki yerini tutan çevresel değişkendir. • LAST COMMAND(_): Kullanıcın çalıştırdığı son komutun adını yada atanan çevre değişkeninin değerini gösterir.

12. Kısayollar • <Ctrl><Alt><Fn> (n=1,n=2,…,n=6) X oturumdan konsola geçiş yapmak için kullanılır. Çoğu linux dağıtımı birbirinden bağımsız ve eşzamanlı çalışan 6 standart konsol açar. • <Tab> Dosya adı yada komut tamamlamak için kullanılır. • <Yukarı Ok>,<Aşağı Ok>,<Page Up>,<Page Down> Daha önce çalıştırılmış komutlara ulaşmak için kullanılır. Komut geçmişi için history komutu da kullanılabilir. • <Shift><PageUp>,<Shift><PageDown> Konsol yada terminalde ekrandan çıkmış olan yazıları, çıktıları görmek için kullanılır.

13. Kısayollar(2) • <Ctrl><Alt><+>, <Ctrl><Alt><-> X oturumundaki ekran çözünürlüğünü değiştirmek için kullanılır. • <Ctrl><Alt><Backspace> X oturumunu sonlandırmak için kullanılır • <Ctrl><Alt><Del> Sistemi yeniden başlatmak için kullanılır. shutdown –r now yada reboot komutlarıyla da aynı işi görürler. <Ctrl><C> Çalışan komutu durdurmak için kullanır. <Ctrl><D> Kullanıcıdan girdi bekleyen komutları sonlandırmak için kullanılır.

14. Kısayollar (3) <Ctrl><A> Komut satırının başına gelir. <Ctrl><E> Komut satırının sonuna gider. <Ctrl><U> İmlecin (cursor) bulunduğu yerden satır başına kadar siler. <Ctrl><K> İmlecin (cursor) bulunduğu yerden satır sonuna kadar siler. <Ctrl><L> Ekranı temizler (clear komutu da aynı işi yapar).

15. Kısayollar (4) <Ctrl><S> Konsol yada terminaldeki çıktıyı veya komut girişini durdurur. <Ctrl><Q> Konsol yada terminaldeki çıktıyı veya komut girişine devam eder. <Ctrl><Z> Çalışmakta olan komutu arka plana gönderir. <Ctrl><Insert> Kopyalanan veriyi yapıştırır.

16. Alias • alias isim = 'komut' • – alias la = 'ls -a' • – Bu bilgi /etc/profile, /home/user/.bash_profile yada /home/user/.bashrc dosyasına yazılabilir. Kabuk içine gömülü alias komutu ile bir komut için takma isimler yada özelleştirilmiş komutlar oluşturulabilir. Özelleştirilen komut seçenek ve parametrelerle genişletilir, ancak orijinal komut kesinlikle yer değiştirmez. • ancak komutun adı ile alias tanımlanması durumunda, gerçek komut maskelenmiş olur

17. Alias • Öntanımlı yada sonradan tanımlanan aliaslar unalias komutu ile kaldırılabilir.

18. SORULAR?