TÜRKİYE'NİN YURT DIŞI YATIRIMLARI

1. TÜRKİYE'NİN YURT DIŞI YATIRIMLARI 05/06/2012

2. TÜRKİYE EKONOMİSİNDE DÖNÜŞÜM • 1980’lerde Başlayan Dışa Açılma Politikaları • İhracata Dayalı Büyüme • Doğrudan Yabancı Yatırımların (DYY) Ülkeye Çekilmesi • Türkiye’nin Yurt Dışı Doğrudan Yatırımlarının (YDY) Artırılması

3. YURT DIŞI DOĞRUDAN YATIRIM (YDY) • UNCTAD Tanımı 1. Bir ekonomide yerleşik bir iktisadi karar biriminin bir başka ekonomide yerleşik bir girişime yatırım yapması veya sıfırdan fiziki yatırım şeklinde yeni bir tesis kurması (greenfield investment). 2. Söz konusu yatırımın uzun dönemli bir ilişkiyi içermesi. 3. Bu ilişkinin kalıcı bir ilgiyi ve denetimi yansıtması. Önemli Nokta: Ödemeler dengesi hesaplarının mantığına uygun şekilde "yerleşiklik“ ilkesi.

4. YURT DIŞI YATIRIM DAİRESİ BAKIŞ AÇISI • Ülkemiz gerçek ve tüzel kişilerince, Türkiye’nin ticari ve ekonomik kazanımlarına katkı sağlayacak şekilde, yurt dışında gerçekleştirilen ve iktisadi anlamda “doğrudan yatırım” tanımı kapsamında olan veya olmayan, finansal nitelikli portföy yatırımları hariç olmak üzere, her türlü ticari (müteahhitlik ve teknik müşavirlik hizmetleri amacıyla kurulan ofis, temsilcilik, işyeri vb. dahil) ve ekonomik (reel üretim - greenfield) nitelikli yatırımlar (girişimler).

5. YAKLAŞIM FARKIMIZ • İhracat bedellerinin Yurda getirilmesi zorunluluğunun 2008 yılında kaldırılmış olması. • “Yerleşiklik” kavramına göre veri derlemenin tam anlamıyla ihtiyaca cevap vermemesi. • Ülke bazında sektörel dağılımı belirleyebilme ihtiyacı. • Belirli bir döneme ait akım değerlerin yanında stok YDY değerlerini de belirleyebilme ihtiyacı.

6. AMAÇ VE BEKLENTİ • Yurt dışına yönelik Türk yatırımlarını mümkün olabilecek en kapsamlı şekilde tespit edilebilmek ve böylelikle yurt dışındaki ülkemiz girişimlerinin etkin şekilde yönlendirilmesi ve desteklenmesi için alınabilecek tedbirlerin belirlenmesinde kullanılabilecek bir veri tabanı oluşturabilmek.

7. YASAL ÇERÇEVE • Ekonomi Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında 637 sayılı Kanun Hükmünde Kararname • Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 7/8/1989 tarihli 32 Sayılı Karar • Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2008-32/34 Sayılı Tebliğ • T. Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2002 tarihli Genelgesi

8. YDY KARARI ARAÇLARI • EÖE – The Index of Economic Freedom – Ekonomik Özgürlük Endeksi (The Heritage Foundation – Wall Street Journal, 1995’den itibaren – 100 tam puan üzerinden). • İYE – Doing Business Index – İş Yapma Endeksi (Dünya Bankası – IFC, 2003’den itibaren). • FDI Confidence Index – Doğrudan Yabancı Yatırm Güven Endeksi (ATKearney Consulting, 1998’den itibaren – 3 puan üzerinden).

9. EÖE İş Özgürlüğü Ticaret Özgürlüğü Vergisel Özgürlük Devletten Bağımsızlık Para Politikası Açısından Bağımsızlık Yatırım Özgürlüğü, Finansal Özgürlük Mülkiyet Hakları Yolsuzluktan Arınmışlık İşgücü Özgürlüğü İYE İş Kolaylığı (Genel Değerlendirme) İşe Başlama İzin ve Ruhsatlar İstihdam edebilme Mülkiyet Kaydı Kredi Alma Yatırımcıyı Koruma Vergi Ödeme Sınır ötesi Ticaret Kontratların Bağlayıcılığı İşin Tasfiyesi Elektrik Edinme (2010’dan itbaren) ENDEKS KRİTERLERİ

10. 2012 EKONOMİK ÖZGÜRLÜK ENDEKSİ – İLK 10 ÜLKE + TR VE ÇHC

11. 2012 İŞ YAPMA ENDEKSİ – İLK 10 ÜLKE + TR VE ÇHC

12. KARŞILAŞTIRMA

13. Doğrudan Yabancı Yatırım Güven Endeksi

14. DOĞRUDAN YATIRIM İSTATİSTİKLERİ

15. OCAK 2007 - MART 2012 YERLEŞİK KİŞİLER AKIM YDY (MİLYON $ - TCMB VERİLERİ)

16. OCAK 2007 - MART 2012 YERLEŞİK KİŞİLER AKIM YDY (MİLYON $ - TCMB VERİLERİ)

17. TÜRKİYE’NİN YDY AÇISINDAN DURUMU VE SAPTAMALAR • 90’lı yıllarda ülkeler arası sermaye hareketleri (YDY, portföy yatırımları ve dış kaynaklı krediler) arasında YDY’de diğerlerine oranla 7 kat artış. • Önceleri yalnızca gelişmiş ülkeler arasında gerçekleşen YDY hareketlerinin gelişmekte olan ülkelere yaygınlaşması. • 2000’lerden önce ülkeye DYY çekme odaklı bir yatırım politikası izleyen Türkiye’nin daha sonra ilaveten YDY ihracına da hız vermesi.

18. TÜRKİYE’DE YDY VE DYY’NİN GELİŞİMİ (MİLYON $ - UNCTAD)

19. TOPLAM YDY MİKTARINA GÖRE G-20’NİN SON 5 ÜLKESİNİN KARŞILAŞTIRMASI(MİLYON $ - UNCTAD VERİLERİ)

20. YDY İLE İLGİLİ SAPTAMALAR - II • Türkiye’nin YDY hareketinin artmasına zaman zaman “sermaye kaçısı” eleştirisi yapılmaktadır. • YDY kimi zaman rekabet şartları nedeniyle kaçınılmaz olabilir. • YDY’nin bazı sektörlerde yurt içi istihdama negatif etkisi olabilse de özellikle ihracat odaklı bir girişimin, rekabet edememe durumunda kalması halinde tasfiye olmak zorunda kalması da istihdam açısından aynı sonucu doğurabilir. • SONUÇ: Rasyonel kararın mikro düzeyde girişimci tarafından alınması gerekir.

21. 2005 YILINDA YAPILAN ANKET ÇALIŞMASINA GÖRE TÜRK GİRİŞİMCİNİN YDY YAPMA NEDENLERİ TÜRKİYE’YE ÖZGÜ İTİCİ NEDENLER • Üretim maliyetleri artışı • Yüksek enerji maliyetleri • İstikrarsız döviz kurları • Yüksek faiz oranları • Bürokratik zorluklar • Enerji tedariki sorunları • Bazı sektörlerde vasıflı işçi temininde yaşanan sıkıntılar • İşçi ücretlerinin yüksek oluşu • Genel ekonomik istikrarsızlık HEDEF ÜLKEYE ÖZGÜ ÇEKİCİ NEDENLER • Yatırım teşvikleri • Nitelikli işgücü temini • Düşük vergi oranları • Hammadde imkanları • İlgili sektöre ilişkin hedef ülkedeki rekabet düzeyi • İşçilik maliyetinin düşük olması • Hedef ülkedeki pazara özel bazı fırsatlar ve pazarın hacmi • Hedef ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrar

22. EÖE’NİN TÜRKİYE’NİN YDY KARARLARINA ETKİSİ • 2007 yılından itibaren yapılan çeşitli araştırmalarda ülkelerin EÖE puanları ile yatırım çekebilme güçleri arasında doğru orantılı ilişki tespit edilmiştir. • Dünyadaki eğilimin de bu yönde olduğunu gösteren çalışma ve istatistikler mevcuttur. • Türk girişimcinin YDY kararı alması ise yalnızca, bu tür eğilim belirlemeye yönelik objektif kriter esaslı analiz araçları ile tam olarak açıklanamamaktadır.

23. 2002 – 2010 ARASINDA EN ÇOK DYY ÇEKEN ÜLKELER VE TÜRKİYE’NİN YDY TERCİHİ

24. EÖE’YE GÖRE İLK 10 ÜLKENİN DÜNYADAN VE TÜRKİYE’DEN ALDIĞI YATIRIMLAR

25. SONUÇ – TÜRKİYE’NİN YDY SEÇİMİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER • YDY kararlarında EÖE gibi objektif kriterli değerlendirme araçları kısmen etkili olmaktadır (2010’da yapılan ekonometrik bir çalışmada objektif kriterlerin açıklama gücü % 51,9 bulunurken, YDY kararının % 48.1 oranında başka faktörlerden etkilendiği ortaya konulmuştur). • Türk yatırımcısı kimi zaman objektif kriterlere ters düşen durumlarda da yoğun yatırım yapabilmektedir. Bunun nedeni, Türk girişimcisinin risk alma cesareti, aynı dili konuşabilme avantajı, Orta Doğu ve Kuzey Afrika gibi pazarlarda riskle beraber daha yüksek kazanç beklentisi olması, coğrafi ve kültürel yakınlık ve yatırım cazibesi yüksek pazarlarda rekabet etme güçlüğü yaşanabilecek olması gibi kavramlarla açıklanmaktadır. • Hollanda’nın Türk YDY’si için cazibesinin yüksek sermaye hareketleri serbestisi ve ülkenin pek çok ülke ile Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşması bulunması ile açıklanırken, Malta gibi bir ülkeye olan ilgi, off-shore cenneti oluşu ile sunduğu “vergiden kaçınma” imkanları ile tanımlanmaktadır. • 2009 yılında yapılan bir başka çalışma ise Türk yatırımlarının daha çok pazarlara erişim şeklindeki yatay yatırımlar şeklinde olduğunu, hedef ülkeye ihracat arttıkça, yatırımın da arttığını göstermiştir.

26. İHRACAT YDY İLİŞKİSİ

27. 2011 İTİBARİYLE DİPLOMATİK MİSYONLARIMIZCA DERLENMİŞ STOK YDY DEĞERLERİ

28. M. Göktuğ BAYRI Dış Ticaret Uzmanı bayrig@ekonomi.gov.tr