DOĞAL TAŞ MALZEMENİN KENT MOBİLYASI TASARIMINDA KULLANIMINI

1. DOĞAL TAŞ MALZEMENİN KENT MOBİLYASI TASARIMINDA KULLANIMINI Araş. Gör. Bilge YARAREL Haliç Üniversitesi Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü

2. İlk çağlardan günümüze taş en önemli yapı malzemelerinden biridir. Anfitiyatrolardan piramitlere, hem taşıyıcı hem süsleyici olarak kullanılmış, pek çok işlevi bir arada barındırmıştır. Tercih edilmesinin en önemli nedenlerinden biri dayanıklılığı olmuştur. Milattan önce ve sonra taş ile yapılmış ve günümüze kadar gelebilmiş pek çok yapı (ibadethane, mezar ve tiyatro gibi;) hem taş malzemenin ölümsüzlüğüne verilecek iyi birer örnek hem de o dönemdeki yaşayış ve alışkanlıklar hakkında doğru bilgiye ulaşabilmemiz için bir araç olmuştur. Letoon kenti Fethiye'de Kumluova köyü yakınlarında bulunmaktadır. M. S 7. yüzyıla kadar yerleşimin olduğu kent daha sonra terkedilmiştir.

3. Tarihsel süreç içinde taş sadece yapı elemanı olarak kullanılmamıştır. Mısır ve Roma medeniyetlerine baktığımızda tamamen taştan yontularak veya değerli taşlarla süslenerek oluşturulmuş, kişinin toplum içindeki statüsünü belli eden çeşitli oturma elemanları görmek mümkündür. Kral mezarlarında bulunan tabutların taştan oyularak yapıldığını ve üzerlerinin değerli taşla süslenerek oluşturulduğunu görüyoruz. Ölümden sonra yeniden bedenlerini kullanacaklarına inanan ve mumyalama tekniği ile ölülerini saklayan mısırlıların tabut yapımında taş malzemeyi kullanmaları bize tarih boyunca taşın dayanıklılığının bilindiğini ve saygın, itibarlı bir malzeme olduğunu kanıtlamaktadır.

4. M. Ö. 8. ve 7. asırlarda Asur mobilyalarının çok süslü ve işlemeli olduğunu görüyoruz. Tunç, bakır gibi metallerin mobilya işlemeciliğinde ve yapımında kullanılmaya başlaması ile hükümdarların tahtları, koltukları, karyolaları zaman zaman tamamen som altında kullanılarak yapılır, değerli taşlarla bezenir, önemli olayları anlatan resimler taşların yüzeyine işlenirdi. Özellikle Roma da doğal taş kullanılarak yapılmış hamamlar, sıcak ve soğuk su havuzları, evlerin avlularında mermerden süs havuzları ve bank şeklinde oturma elemanlarımevcuttu.

6. Doğal taşlar bilinen en eski inşaat malzemelerinden birisi olması nedeniyle binlerce yıldır insanlar tarafından değişik biçimlerde ve fonksiyonlarda kullanılmış ve önemini koruyarak günümüze ulaşmıştır. Zamanla gelişen işleme yöntemleriyle kullanım şekli ve alanı çoğalmıştır. Taşın dayanıklılığı ve sağlamlığı onun özellikle dış mekanlarda kullanılmasına olanak sağlamış, kalıcı eserler yaratılmasında önemli rol oynamıştır. • Dış mekanlarda ; • Duvar kaplama ve zemin döşeme malzemesi olarak, • Merdiven Basamağı, • Kaldırım Döşemesi, • Parke Taşı, • Bordur Taşı, • Heykel Yapımı, • Sanatsal Yapılarda • İç mekanlarda ise yine döşeme ve kaplama malzemesi olarak, banyo ve mutfak uygulamalarında kullanılmaktadır.

7. Taş kullanımının fazlalaşması ve geliştirilmesi, pek çok özelliğinin yanında doğaya zarar vermemesi ve geri dönüşümlü bir malzeme olmasından dolayı üzerinde durulması gereken önemli bir çevresel konudur. Dünya rezervlerin gittikçe tükendiği, ama tüketimin ters orantılı olarak bir o kadar artmakta olduğu dünyamızda, tasarım alanında doğal malzemelerden biri olan taşın kullanım alanının tasarıma getirilecek yeni bakış yöntemleriyle yaygınlaştırılması gerekmektedir.

8. DOĞAL TAŞ İŞLEME TEKNİKLERİ Kullanımı en yaygın olan doğal taşlar arasında mermer, kireçtaşı, granit, tüf ve traverten sayılabilir. Bu taşlar yapılarda ve mimari dekorasyonda belirli ebatlarda kesilerek, patlatılarak veya değişik yüzey şekilleri uygulanarak binlerce yıldır kullanılmaktadır. Mermer ve doğal taş yüzeylerine uygulanan şekillendirme teknikleri ve yöntemlerinin sayısında son yıllarda meydana gelen artışın büyük bir çoğunluğu tasarımda özel istekler ve doğal bir görünüme olan ilginin artması sonucunda ortaya çıkmıştır.

9. Üretim yöntemlerine bakıldığında taş, ocağından kesilip çıkarılır ve işlenir. Bu işlemler sırasında herhangi bir yapı malzemesinin üretimi için kullanılan enerjiden daha azı kullanılmaktadır ve artan malzemeler tekrar doğaya bırakılırken, çevreye zararlı atıklar bırakmamaktadır. Doğadan çıkarılan doğal taşların çevreye tahribatı hiç bir zaman ekolojik dengeyi bozacak ve canlı sağlığını etkileyecek düzeyde değildir. Öte yandan blokların işlenmesi su ile yapıldığı için çevreye zarar vermemektedir. Sadece bu sebeple bile kullanım alanının genişlemesine yönelik girişimlerin çoğalması gerekmektedir. Mermerlerde ve doğal taşlarda, en yaygın olarak bilinen ve uygulanan yüzey işleme teknikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir; (Çelik, M.Y; Kavuşan, G) • Testere ile kesme • Honlama • Cilalama • Alevle yakma • Eskitme • Kumlama • Çekiçleme • Doldurma • Doğal boyutlandırma • Asitle yıkama Yeni gelişen ve ilerleyen pek çok kesim tekniği sayesinde doğal taş ile yapılabilecek tasarımlarda malzemeye özgü zorluklardan kaynaklanan sınırlayıcı ve tasarımcıyı belirli kalıpların içinde kalmaya zorlayan öğeler gelişmekte, yeni teknolojilerle bu unsurlar büyük ölçüde ortadan kalkmaktadır.

10. KENT MOBİLYASI Hızla gelişen kentleşme olgusu, değişen ve gittikçe zorlaşan yaşam şartları, değişen toplum yapısı ve teknolojik gelişmeler, kentlerin planlamaları ve görünümleri üzerinde etkili olmaya başlamaktadır. Bu gelişim içerisinde, kent yaşamını daha zevkli ve anlamlı kılan, kentsel konfor ve kentsel estetik yaratan elemanlar olarak, toplumsal yaşama olumlu katkılarda bulunan ve kentlerin üzerinde yaşayan insanların ihtiyaçları ve kültürlerindeki farklılıklar göz önüne alınarak sosyal, kültürel, psikolojik, ekonomik, antropometrik ve ergonomik açıdan incelenerek oluşturulacak kent mobilyaları ile sağlıklı, estetik değerlere sahip, sanatsal öğelerin ağırlıkta olduğu kentler oluşturmak, kent insanına daha konforlu ve rahat bir yaşam tarzı sunmak amaçlanmaktadır. Kent İçi Oturma Elemanları Tasarım Süreç ve Evreleri Kent mobilyaları çok değişik fonksiyonları olan ve bunları bir arada barındıran bir elemanlar sistemidir. Her ayrı birim için farklı bir tasarım süreci uygulanması gerekmektedir. Kullanılabilecek süreçler farklı şekillerde sistemleştirilebilir. Tasarım süreci yaklaşımı en basite indirgenmiş ve genelleştirilmiş açılımı; gözlem, problemi anlama, ortaya çıkarma, karşılaştırma, alternatif üretme, seçme olarak sıralanabilir ve tasarlama sırasında yapılan eylemlerin tümü mobilyanın oluşum sürecini oluşturur. Endüstri Ürünleri Tasarımcısı Ümit Sevinç’in tasarladığı Kent İçi Oturma Elemanı örnekleri; (Ümit Sevinç Arşivi)

11. Kullanıcının ergonomik ve antropometrik özellikleri ile birlikte tasarlanacak olan mobilyanın konumlandırılacağı çevresi ile uyumu, kent ile bir bütün oluşturabilmesi ve tarihi veya geleneksel dokuya yabancı olmaması gerekmektedir. Bu koşulların sağlanmasıyla birlikte tasarlanacak olan mobilya için seçilecek malzeme doğal taş olduğunda, çevre ile ilişkilendirilince doğaya ve çevresine uyumlu tasarımlar ortaya çıkacaktır. Doğal taş oturma elemanlarının diğer bir artısı dış mekanda kullanımlarındaki rahatlık, bakımı zor olmayan, sağlıklı ve dayanıklı birer malzeme olmalarıdır. Bulunduğu çevreye katacağı estetik değer ve görsel zenginlikle birlikte tasarımın ve sanatın halka en kolay biçimde ulaşmasına yardımcı olacak bir etkileşim elemanı olma görevini de üstleneceklerdir. DOĞAL TAŞ KENT İÇİ OTURMA ELEMANI TASARIMI • Kent içi oturma elemanlarının tasarımında göz önünde tutulması gereken unsurlar; • İşlevsel olma; • Kullanılır olma; • Ergonomik olma; • Güvenlikli olma; • Bakımlı olma; • Kaliteli ve Dayanıklı olma; • Ekonomik olma;

12. Doğal taş kullanılarak oluşturulabilecek heykelimsi oturma elemanları. Kullanıcılar tarafından çabuk ve kolay algılanmalarının sağlanması için görsel algılama ilkeleri doğrultusunda tasarlanmalıdırlar. İşlevsel oldukları kadar birer sanat eseri değerinde oldukları unutulmamalıdır. Kentsel mekanda yer alan bu elemanların tasarımlarında, sanatsal yaklaşım göz ardı edilmezse, kente kimlik kazandıracak mobilyaların üretilebileceği unutulmamalıdır.

13. Kent mobilyası özellikle; kentin bir bütünü olacak şekilde ve bulunduğu yerin özelliklerinden kopmadan, onu çağrıştıracak öğeleri de barındırarak tasarlanmalıdır. Çevresini yaşatabilmeli, yerine ve durumuna göre canlı, dinamik bazen ise ihtiyaç giderici, dinlendirici veya eğlendirici ve bilgilendirici özelliklere sahip olmalıdır. Önemli bir unsur kullanıcıyı davet eder nitelikte olabilmesidir. Tim Kerptasarımı “Sonntag Seating” isimli kent içi oturma elemanı

14. Montaj Biçimlerine Göre Sınıflandırma • Hareketli kent mobilyaları; • Yerinden rahatça kaldırılıp yakın mekana taşınabilir ve mekan içinde her bölümde bağımsız olarak yer alabilirler. İstenildiği zaman, bulunduğu yerden taşınarak yer değiştirebilirler. Kullanıcı modüler bir düzen içinde yer alan bu elemanlara isteği doğrultusunda yön verebilmektedir. CH bench, Itoki Design,

15. Yarı hareketli kent mobilyaları; • Yerleri değiştirilemeyen fakat yerlerinde rahatça hareket ettirilebilen kent mobilyalarıdır. Bu tanımdaki mobilyalar mekan içinde bağımsız yer alırlar. • Sabit kent mobilyaları; Konumları hiçbir şekilde değiştirilemeyen kent mobilyalarıdır. Doğal taş ile tasarlanacak kent içi oturma elemanları için üç sistem de kullanıma elverişlidir. Jeppe Heın, Berlın

16. DOĞAL TAŞ KENT İÇİ OTURMA ELEMANLARI KULLANIM ve SERGİLEME ALANLARI • Geçiş Alanları – Sokaklar, Yaya Yolları, • Meydanlar , Tarihi Bölgeler, Yeni Bölgeler, • Alış- Veriş Mekanları, • Parklar, • Çocuk Oyun Alanları, • Spor Alanlarıdır. Yukarıdaki fotoğraflarda görüldüğü üzere Avrupa’da sanat objesi niteliğinde oturma elemanları pek çok şehirde, okul bahçeleri, alışveriş merkezleri, yol ve deniz kenarları, parklar, bahçeler ve oyun alanlarında yaygın biçimde kullanılmaktadır. Düzgün kentleşmenin ve kent mobilyasının önemi ülkemizde de anlaşılmaya başlanmış, bu konuyla ilgili çalışmalara önem verilmiştir.

17. Şişli Cevahir Alışveriş Merkezi Örneği; Merkezi ve yaya trafiğinin oldukça fazla olduğu alışveriş merkezlerinden biri olan Şişli Cevahir Alışveriş Merkezinin önü doğal taş oturma elemanlarının kullanımı için uygun olabilir. Alışveriş merkezi ön tarafında bulunan ve hem yayaların hem de araçlarıyla yoldan geçenlerin dikkatini çekebilecek şekilde mobilyaların konumlandırılacağı geniş bir alana sahiptir. Doğal taş oturma elemanlarının kullanımı sadece dış mekanlarda değil aynı zamanda iç mekanlarda da, özellikle geniş sergileme alanlarına sahip olan alışveriş merkezlerinde uygundur.

18. Sadece İstanbul’da değil Ülkenin geneline bakıldığında neredeyse her gün yeni bir alışveriş merkezi açıldığını görüyoruz. Bu AVM’ler çok katlı, çoğu oldukça büyük ölçekli ve az önce bahsedilen doğal taş oturma elemanlarının kullanımı için uygun mekanlardır. Türkiye genelinde toplam 16 Büyükşehir belediyesi bulunmaktadır ve yalnızca İstanbul’da 36 Adet ilçe belediyesi vardır. Belediyelerin çevreye duyarlı bu tip projelere katılımı, göstereceği çaba ve işbirliği ile kentlerimizde büyük ölçüde düzelmeler sağlamak mümkün olacaktır. İçinde yaşadığı çevre, günlük koşturmaların, iş ve geçim stresinin arasında çoğu zaman insanın gözünde önemini yitirebilir. Yoğun bir günün ardından korna gürültüleri, egzoz dumanları, birbirlerine ve etraflarına bakmadan (bakamadan) biran önce bir yerlere yetişme telaşına giren, çoğu zaman yorgun, bitkin ve mutsuz hisseden şehir insanlarının, sadece önünden geçerken bir an bile olsa dikkatini çekecek, kafasını dağıtıp şehrin yapay havasının içinde doğal ve sanatsal bir objeyle temas etmesini sağlayacak tasarımlara yer vermek, bu tip projeler üzerinde çalışmak günümüzde psikolojik yönden motive edici ve oldukça önemlidir.

19. SONUÇ Belediyelerin katkısıyla gerçekleştirilmesi mümkün olabilecek doğal taş oturma elemanları tasarım ve uygulama projesi, gerektiğinde değişik ilçe belediyeleri tarafından sergilenebilecek veya yine aynı belediye içerisinde değişik zamanlarda değişik alanlarda sergileme yöntemiyle tasarımların daha fazla kişiye ulaşması sağlanabilecektir. Her belediye farklı dönemlerde farklı sergilere ev sahipliği yaparak, tasarımcılarla işbirliği içinde, halkın konforunu sağlayan estetik oturma elemanlarıyla kentleri görsel ve estetik bağlamda zenginleştireceklerdir. Doğal taştan tasarlanacak ve kent içerisinde birer sanat objesi olma işlevini üstlenecek olan çeşitli oturma elemanları şehrin belirlenen bölgelerinde konumlandırılabileceklerdir. Tasarımcılarla yapılacak ortak çalışmalar sonucunda hem doğal taş kullanımı artacak hem de tasarlanacak doğal taş kent mobilyalar ile modern ve güzel görünümlü, açık hava sergisi niteliğinde kentlerin oluşturulması mümkün olabilecektir.

20. KAYNAKLAR 1.Eleren, A; Ersoy, M; “Mermer Blok Kesim Yöntemlerinin Bulanık Topsıs Yöntemiyle Değerlendirilmesi”, 2007, Madencilik, Cilt 46, Sayı 3, Sayfa 9-22. 2.“Madencilik Özel İhtisas Komisyonu, Endüstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu Çalışma GrubuRaporu”, 1996, Cilt – 3. 3. Çelik, M.Y; Kavuşan, G; “Doğal Taş ve Mermerlere Uygulanan Yüzey Şekillendirme Teknikleri”,4.EndÜstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 18-19 2001, İzmir. 4.Akyol, E; “Kent Mobilyaları Tasarım ve Kullanım Süreci”, Yüksek Lisans Tezi, İ. T. Ü, 2006, İstanbul 5. Engin, D; “Günümüz Mobilya Tasarımının Zaman İçinde Değişen İnsan Gereksinimleri Işığında İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, T.C Haliç Üniv.,2011, İstanbul.