Taşınabilir Bilgisayarlar

1. Taşınabilir Bilgisayarlar Portable Computers

2. Genel Bakış • Bu bölümde aşağıdaki konular ele alınacaktır • Taşınabilir bilişim cihazları ve temel özellikleri • Değişebilir bileşenler ve performans artırımı • Bakım ve yönetim • Sorun giderme ipuçları

3. Taşınabilir Bilişim Cihazları • Taşınabilir bilişim cihazları, ihtiyaç duyulan uygulamalara mobil erişim imkânı vererek hareket halinde iken çalışmanızı sağlar • Örneğin WinXP çalıştıran bir taşınabilir bilgisayar PC’nizde yaptığınız tüm işleri mobil olarak yapabilmenizi mümkün kılar • Daha küçük çaptaki bazı sistemler ise özel işletim sistemleri bulundursa dahi, pek çok PC servisini sunabilmektedir • Yaygın olarak kullanılan 4 tür taşınabilir bilgisayar vardır • Notebook, dizüstü veya laptop olarak tanımlanan PC eşdeğeri bilgisayarlar • Ultra taşınabilirliğe sahip mini notebooklar • Avuç içi bilgisayarlar olarak bilinen PDA’lar • Dokunmatik ekranlara sahip notebook türevleri olan Tablet PC’ler

4. Ortak Özellikler • Bu cihazlarda monitör olarak 2" ten 20" e kadar değişen boyutlarda gövdeye entegre LCD ekranlar kullanılır • Basit bir bip sesinden yüksek kaliteli müziğe kadar farklı kalitede ses çıkışı verebilirler • Elektrik kaynağı olarak doğru akım depolayan bataryalar kullanırlar • Ekran, ses ve batarya özellikleri dışında dış görünüşleri, boyutları ve kullanım amaçları ile de ön plana çıkarlar

5. Notebook • Notebook’lar tam olarak PC işlevine sahip cihazlardır • Tüm bileşenlerinin PC bileşenlerine denk gelen karşılığı vardır • Aradaki tek fark, notebook bileşenlerinin taşınabilirliği artırmaya yönelik olarak özelleşmiş olmasıdır • Özelleşmiş bileşenlerin 2 önemli noktası vardır • Taşınabilirliği artıracak şekilde özel şekil faktörleri • Daha az enerji tüketecek çalışma yöntemleri

6. Notebook Kasası • Notebook kasaları için genel bir şekil faktörü yoktur • Tasarımlar üretici ve modeller açısından ciddi farklar sergiler • Sunulan bağlayıcıların yeri, özellikleri ve sayısı da değişkendir • Yaygın olarak aşağıdaki bağlayıcı, yuva ve aygıtlar bulunur • İkincil erkan çıkışları • Ses giriş ve çıkışı • USB ve FireWire portları • e-Sata portu • Kart okuyucular • RJ45 ve RJ11 portları • PC kart yuvaları • Parmak izi okuyucu • Mikrofon ve kamera

7. Örnek Bir Notebook Kasası Web Kamerası ve Yerleşik Mikrofon LCD Ekran Hoparlör Klavye Ana Kontrol Butonları TouchPad Hoparlör Fare Tuşları Enerji Girişi Optik Sürücü VGA / DVI Çıkışı Kızılötesi / Bluetooth S-Video / HDMI Çıkışı USB Portları Kart Okuyucu RJ45 / RJ11 Portu Durum LED’leri Ses Bağlantıları PC Kart Yuvası

8. Notebook İç Yapısı • Tüm bileşenler anakarta yatay şekilde yerleştirilmiştir • Anakart, sökülmesi ve değiştirilmesi en zor bileşendir • Genellikle her notebook modelinin kendi şekil faktörüne uygun standart olmayan anakart ve dahili bileşenleri söz konusudur • Notebook’ların dahili bileşenlerinegenellikle kasanın arka kısmından özel kapaklar ile ulaşılır • Burada değiştirilmesi en muhtemelbileşenler daha kolay erişilecekşekilde yerleştirilmiş durumdadır • Sabit disk, bellek, işlemci vb.

9. Örnek Bir Notebook Arka Paneli Soğutucu Wireless Kartı Yerleşik Bileşenler - GPU - Yongaseti - BIOS Sabit Disk Kızağı Sabit Disk İşlemci Soğutucusu RAM Modülleri Soğutma Kanalı Bluetooth Kartı İşlemci Anakart Optik Sürücü İşlemci Fanı Kensington Kilidi Batarya Kilidi Batarya

10. Notebook Adaptörleri • Notebook’lar 18 ile 21 V arasında bir voltaj ile çalışmaktadır • Adaptörlerin etiketlerinde, sağladığı voltaj ve akım değerleri ile bu ikisinin çarpımı olan güç değeri yer alır • Bir çok bileşen gibi, voltajlarda da henüz bir standart yoktur • Eğer orijinalin dışında bir adaptör kullanmak zorunda kalırsanız, sağlanan ve gereken voltaj değerlerini kontrol edin

11. Notebook Bataryaları • Bataryalar, elektrik bağlantısı olmadığında veya elektrik gelmediğinde devreye girerek sistemin çalışmasını sağlar • Boyut, hücre sayısı ve miliamper cinsinden kapasite, bataryanın ne kadar süre enerji sağlayabileceğini belirtir • Öncelikli olarak fiş üzerinden gelen enerji kullanılır • Notebooklar, fiş gücünü algılar ve otomatik olarak enerji geldiğinde piller yeniden şarj edilir • 3 tip batarya vardır • Ni-Cd: Nikel Kadmiyum • Ni-MH: Nikel Metal Hidrit • Li-Ion: Lityum İyon

12. Nikel Kadmiyum Bataryalar • Ni-Cd bataryalar notebooklarda ilk kullanılan batarya türüdür • En önemli problemi, tamamen boşalmadan şarj edilmesi durumunda dayanma gücünün azalmasıdır • Çözüm için kontrollü deşarj özellikleri eklenmiştir • Kullanılmadığı durumda kendi kendine deşarj olur • En iyi durumda, yaklaşık 1000 kez şarj edilebilirler • İçerisinde bulunan toksin metal nedeniyle çöpe atılmamalıdır • Günümüzde notebooklar yerinecep telefonu ve telsizlerde kullanılır

13. Nikel Metal Hidrit Bataryalar • Mobil bilgisayar bataryalarında ikinci jenerasyondur • Ni-Cd bataryaların daha sorunsuz olan versiyonlarıdır • Ni-MH bataryalar tamamen boşalmadan şarj edilebilirler • Daha uzun çalışma süresi sunarlar • Ancak Ni-Cd bataryalar gibi ısınmayakarşı duyarlıdırlar • İçerikleri toksin malzeme da daha azdır • Yine de özel imha prosedürlerine tabidir

14. Lityum İyon Bataryalar • Günümüzde en çok kullanılan batarya tipidir • Diğer bataryalara göre daha güçlü ve daha sorunsuzdur • Çalışma süresi Ni-MH bataryalara göre iki kat daha fazladır • Li-Ion bataryalar normal şarj süresinden daha fazla şarj edilirlerse patlayabilirler • Bu yüzden aşırı şarj etmeye engel olmak için bilgisayar içerisine engelleyici devre konulmuştur • Li-Ion bataryalar sadece kendileri için tasarlanmış sistemlerde kullanılabilinirler

15. Bataryaların İlk Şarjı • Bu konuda birbiri ile örtüşmeyen çok farklı sayıda öneri vardır • İlk kullanımdan önce 72 saat şarj edilmesi gibi bazı öneriler şehir efsanesi durumundadır • Daha yaygın ve sağlıklı tavsiye, yeni bir notebookun ilk kullanımında bataryalarının tamamen dolu durumda olmasıdır • Çoğu batarya orijinal paketinden kısmi dolu olarak çıkar • Smart özellikli bataryalar, ne zaman şarj olması gerektiğini, ne zaman dolduğunu veya ne zaman değiştirilmeleri gerektiğini sisteme bildirirler • Bu bilgileri okuyabilen özel yazılımlar mevcuttur

16. Bataryaların Saklanması • Bataryalar daima serin bir yerde saklanmalıdırlar • Batarya kimyasalları çok tehlikeli olduğundan hiçbir zaman kırılmış veya hasar görmüş bataryalar elle tutulmamalıdır • Alkol ve kuru bir bez kullanılarak bataryanın temas yüzeylerinin temiz tutulması gerekir • Bataryanın sürekli olarak takılı olmasında bir sakınca yoktur • İsteğe bağlı olarak batarya takılmadan da sistem kullanılabilir

17. Yakıt Hücreli Bataryalar • Üreticiler, günümüz bataryalarının sorunlarını gideren yeni batarya arayışları içerisindedirler • İçlerinde en ümit verici olanı "fuel cells" teknolojisidir • Hayli karışık olan yakıt hücreleri teknolojisi, içerisinde bulunan hidrojen ve oksijenin kimyasal reaksiyona sokularak elektriksel güç elde edilmesine dayanır • Yeniden doldurulana kadar bir dizüstü bilgisayarı 40 saate kadar besleyebilecek gücü verebildiği hesaplanmıştır • Henüz tüketici piyasasına sunulmamıştır

18. Notebook İşlemcileri • Notebook’lar genelde özel tasarlanmış işlemciler kullanırlar • Isınma ve güç gereksinimi problemlerinden dolayı daha az güç kullanılması amacıyla geliştirilmiştir • Yakın zamana kadar notebook işlemcilerinin isimlerinde “mobile” kelimesinin ifadesi olarak M harfi kullanılırdı • Bir süre sonra bu güç tasarrufu geliştirmeleri PC işlemcilerinin önüne geçmelerini sağlamış ve aynı teknoloji PC işlemcilerine de adapte edilmiştir

19. Throttling • CPU’ya az ihtiyaç duyulduğunda CPU’nun yavaşlatılmasıdır • Önceki adıyla System Managment Mode (SMM) • Intel’in ticari adı: SpeedStep • AMD’nin ticari adı: PowerNow! • Yeni nesil PC işlemcilerde de aynı teknoloji kullanılmaktadır

20. Centrino: Intel Notebook Platformları • Intel notebook performansını işlemci ile ifade etmemektedir • Bunun yerine işlemci, yongaseti ve kablosuz ağ bağdaştırıcı etkileşimi ile ifade edilen platform kavramını kullanır • Centrino platformları, bu bileşenlerin uyumlu işbirliği ile daha yüksek performans ve daha uzun pil süresi vaat etmektedir • AMD, Centrino’ya kablosuz bileşenlerde marka zorunluluğu olmadan oluşturulan notebook platformları ile rakip olmuştur • AMD notebook platformlarının genel ticari bir ismi yoktur

21. Intel Centrino Sürümleri

22. AMD Notebook Platformları

23. Notebook Hafızası • Her bellek türünde notebooklar için özel bir yapı olmuştur • Günümüzde aktif olarak kullanılan RAM paketi olan DIMM’in notebook türevi SO-DIMM (Small Outline DIMM) kullanılır • Önceleri 72 veya 144 pin SDRAM’ler kullanılırdı • Günümüzde 200 pinli DDR ve DDR2 teknolojisine sahip SO-DIMM veya Micro SO-DIMM paket tipindeki RAM’ler kullanılır SO-DIMM 200 pin SO-DIMM 144 pin Micro-DIMM 214 pin

24. Hafıza Yükseltme • Dizüstü bilgisayarlar genellikle düşük RAM miktarı ile gelirler • Ayrıca ekran kartlarının çoğunun kendisine ait RAM’i yoktur • Performans artırımı için yapılacak ilk iş RAM eklemek olacaktır • Çoğu notebook üzerinde sadece 2 adet RAM slotu bulunur • Bu sebeple yükseltme öncesinde uygun boş slotunuzun olup olmadığından emin olun • Eğer boş slot yok ise, düşük boyutlu RAM modülünün daha büyük RAM modülü ile değiştirilmesi zorunludur

25. SO-DIMM Modüllerinin Takılması • Sistemin kapalı olduğuna emin olun • AC bağlantısının yanı sıra bataryalar da çıkarılmalıdır • Notebook RAM’leri çoğunlukla 2 bölgede bulunur • Klavyenin veya arka paneldeki özel bir kapakçığın altıda yer alır • Önce 45˚’lik bir açı ile RAM’i slota yerleştirin • Daha sonra RAM’i aşağıya doğru bastırın ve sabitleyin

26. Demo: SO-DIMM Modüllerinin Takılması

27. Notebook Sabit Diskleri • En yaygın kullanılan disk türü 2.5“ ATA sürücüleridir • Eş değer 3.5” sürücülerle aynı teknik özelliklere sahiptir • Fiziksel küçüklüğün tek etkisi, eşdeğer bir 3.5” diskten daha az kapasiteye sahip olmasıdır • Tüm notebooklarda sadece 1 adet sabit disk yuvası vardır • Montajda veri veya enerji için bir kablo bağlantısı yoktur • Diskin üzerindeki pinler, disk yuvasında bulunan slota denk gelir • Değiştirilmesi en kolay bileşendir • Standart ATA disklerin yanı sırataşınabilirliği artırmaya yöneliközel disk türleri de kullanılmaktadır

28. Hibrit Sabit Diskler • Standart 2.5” dizüstü sabit disklerine 128 MB veya 256 MB flash bellek eklenmesiyle oluşturulan disklerdir • Bu sürücüler sistem açılışını yarı zamana indirebilmektedirler • Disklerin sürekli dönmek zorunda olmamaları taşınabilir bilgisayarda 20 - 30 dk. fazladan batarya süresi sağlamaktadır

29. SSD: Solid State Drive • Bu tür, tamamen flaş bellekten oluşturulmuştur • Düşme ve sarsılma sonrası içindeki verilerin kaybolması veya diskin bozulması sonuçlarını önlemeyi amaçlar • İçinde hareketli bir parça olmaması en önemli avantajıdır • Normal sabit diskler, 2 ms içinde 350 G'ye dayanabilirken, SSD'ler 0,5 Milisaniye içinde 1500 G'ye dayanabilmektedir • 2.5” dizüstü diskleri 2 Watt harcarken, SSD'ler 0,5 Watt harcar • Standart diskler 0/60oC'de çalışırken, SSD'ler -25/85oC'de çalışabilir

30. Notebook Sabit Disk Kurulumu • 2.5” boyuta sahip tüm disk türleri aynı yuvayı kullanabilir • Yuva, bilgisayarın alt yüzeyinde özel bir kapağın altında yer alır • Kapağın altında sabit diskin monte edildiği özel bir çerçeve bulunur ve bu çerçeve notebook kasasına vidalanmıştır • Veri ve güç bağlantısı için bir kablo yoktur • Çerçeve üzerinde yer alan ve yatay hareketi sağlayan tutamaçlar ile pinler direkt olarak bir sokete yerleştirilir • Bazı modellerde montaj yeri yan yüzeyde yer alır • Çerçevenin boyutu ve montaj şekli üreticiden üreticiye değişebilir

31. Demo: Notebook Sabit Disk Kurulumu

32. Notebooklarda Genişleme Aygıtları • PC’lerde PCI slotları ve aygıtları aracılığı ile sağlanan genişleme yeteneği, notebooklarda PC kartları ile sağlanır • Yaygın olarak PCMCIA kartları olarak da bilinirler • PCMCIA: Personal Computer Memory Card International Association • PC kartları ile ilgili standartları belirleyen organizasyon • Kredi kartı büyüklüğündeki bu kartlar taşınabilir bilgisayarların fonksiyonlarını ve performanslarını artırmada kullanılırlar • PC kartları istenildiği anda takıp çıkartılabilecek şekilde tasarlanmıştır • Paralel veya seri veri yoluna sahip olan türleri vardır

33. Paralel PC Kartları • Paralel PC kartları 16 bit ve Cardbus olarak iki çeşittir • 16 bitlik PC kartları 5V ile çalışır • 32 bitlik Cardbus 3.3V ile çalışır • Normal PC kartları Cardbus yuvalarına takılabilirken Cardbus’lar normal PC kartı yuvalarına takılamazlar • Fiziksel büyüklüklerine göre Type I, II ve III standartları vardır • Type I en ince, Type III ise en kalın PC kartını ifade eder • En çok kullanılan Type II’dir • Tüm paralel kartları 68 pinstandart bir arayüz kullanır • Notebooklarda yaygın olarak2 adet Type II yuva bulunur

34. ExpressCard / Seri PC Kartları • PC kartların seri veri yoluna sahip versiyonlarıdır • Yüksek hızlı USB 2.0 yada PCI Express veri yolu kullanırlar • ExpressCard yuvasına normal PC kartı takılamaz • Daha önceki PC kartlarından daha kısadırlar • Kalınlıkları Type II tipi PC kartlarıyla aynıdır

35. Genişleme Kartlarının Takılması • PC kartlarının üzerinde, yuvadaki pinlere karşılık gelen bir ızgara slot arayüz yer alır • Paralel PC kartları, hafif bir baskı uygulanarak yuvaya oturtulur • Express kartlar ise düğme basımı benzeri bir işlemle takılırlar • Paralel PC kartlarının yuvadan çıkartılmasında, yuvanın yanında yer alan bir mekanizmaya bastırılır • Express kartlarda ise, kartyerleştirilirken yapıldığı gibibir düğme basma hareketi ilekartın ayrılması sağlanır

36. Demo: Genişleme Kartlarının Takılması

37. PC Kart Sürücüleri • PC kartlar için iki seviyede sürücü yazılımı tanımlamıştır • İlk seviye "Socket Services" olarak adlandırılmakta olup kartın soket takılması veya çıkarılmasını algılar ve I/O ayarlarını yapar • İkinci seviye olan "Card Services" ise kartın gerçekleştireceği fonksiyonları anlayarak, gerekli sürücüleri sağlar • Günümüz notebooklarında "Soket Services" işlemi sistem BIOS’u tarafından kontrol edilmektedir • "Card Services" işlemlerinin büyük çoğunluğunu Windows yerleşik sürücü yazılımları ile gerçekleştirir • Bir çok kartın ise özel sürücü yazılımı bulunur

38. Notebook Ekran Kartları • Notebooklarda genel yaklaşım sabit ve sistem belleğini paylaşan ekran kartlarının kullanılmasıdır • Bazı ekran kartı üreticileri notebooklar için modüler ekran kartları da yapmaktadır • Ancak farklı notebookları desteleyebilecek bir standart yoktur • Notebooklarda güçlü ve modüler ekran kartları kullanımı yüksek enerji gereksinimi ve ısınma sebebiyle azdır • Son zamanlarda kendilerine ait belleklere sahip entegre ekran kartları yaygınlaşmaya başlamıştır

39. Notebook Girdi Birimleri • Notebooklarda klavye ve fare gövdeye entegre durumdadır • Fare olarak zaman içinde değişik teknolojiler kullanılmıştır • Trackball, TrackPoint ve Touchpad • Trackball, kasanın yan tarafına konumlandırılmış bir hareket topu idi • TrackPoint ise klavye ortasında yer alan, silgi görünümünde bir josytick • Günümüz notebooklarında yerleşikfare aygıtı olarak touchpad kullanılır • Touchpad klavyenin önünde dokunmaya duyarlı bir alandır • Önündeki iki buton ise sağ ve sol fare tuşu görevlerini üstlenir • Touchpad'in avantajı hareket eden parçanın bulunmamasıdır

40. TouchPad Ayarları • TouchPad’lerin çift tıklama ve kaydırma (scroll) gibi işlemleri algılama yeteneği bulunmaktadır • Yüzeye hafifçe bir veya iki defa vurulması, sırasıyla tek ve çift tıklama işlemleri olarak algılanır • TouchPad ayarları, klasik fare denetim uygulamasından yapılır

41. Klavye • Notebook klavyelerinde numpad olarak bilinen sağ rakam tuş takımı bulunmaz, bunun yerine harfler ile aynı alan paylaşılır • Nümerik tuş takımını kullanabilmek için “numlock” açılmalı ya da tuşlara “fn” yani fonksiyon tuşu ile birlikte basılmalıdır • USB arabirimini kullanan harici numpad aygıtları da bulunabilir • Genelde mavi renkli olan fonksiyon tuşu farklı tuş bileşimleri ile daha bir çok işlevi yerine getirir • Ekran parlaklığı, ses açma / kapama, birincil ve ikinci ekran seçimi ...

42. Notebook Ekranları • Notebook fiyatını belirleyen en önemli unsur LCD ekrandır • Çoğu 12" ile 17" arasındaki ekranlara sahiptir • Yaygın olmamakla 20" üzeri ekranlara sahip olanlar da vardır • Üreticilerinin çoğu, 4:3 en boy oranına sahip ekranların yerine daha çok 10:9 veya 16:10 geniş formattaki ekranları kullanırlar • XGA (1024x768) ’dan WUXGA (1920x1200) ’ya kadar destekleyen notebook ekranları vardır

43. Mat ve Parlak Ekranlar • Notebook ekranları mat ve parlak olmak üzere iki çeşittir • Mat yüzeyin en önemli eksikliği parlak ışıktan etkilenmesidir • Günışığının olduğu bir yerde mat yüzeyli dizüstü bilgisayarların kullanılması neredeyse imkânsız hale gelmektedir • Parlak ekranlar mat ekranlara göre daha keskin kontrast, zengin renk ve geniş görüş açısı sağlamaktadırlar • Ancak yakınında bulunan nesnelerden yansıma toplarlar • Üreticiler parlak ekran teknolojilerini TrueLife, CrystalBrite ve BrightView gibi ifadelerle piyasaya sürmektedirler

44. Güç Yönetimi • İlk notebook bileşenleri, sürekli güç tüketimi yaparlardı • Sabit diske erişim olmasa bile diskin dönmeye devam etmesi… • Güç yönetimi, tasarruf sağlanması amacıyla kullanılmayan aygıtların seçmeli olarak durdurulmasını kapsar • Uzun süre işlem yapılmadığında ise tüm sistem kapatılır • Durdurulan aygıtlar veya sistem bir uyandırma prosedürü ile ihtiyaç olduğunda tekrar çalışmaya başlar • Güç yönetimi, donanım, BIOS ve işletim sisteminin birlikte çalışarak güç tüketimini azaltmasıdır

45. Sistem Yönetim Modu (SMM) • İlk olarak Intel’in 386SX işlemcisiyle geliştirmeye başlanmıştır • Bu sayede işlemciler kaydedicilerin içeriği değişmeden daha yavaş çalışma veya durma modunda çalışabilmektedir • Bir sonraki adım olarak da çevre birimlerini güç koruma moduna sokabilmektedir • Sistem yönetim modunun iki standardı vardır • APM: Advanced Power Managment (1992) • ACPI: Advanced Configuration and Power Interface (1996)

46. SMM Gereklilikleri • SMM için tüm donanım ve yazılımların uyumlu olması gerekir • Sanal olarak tüm işlemciler SMM yeteneğine sahiptir • Üreticiler işlemcilerin SMM desteğini ticari adlarla ifade eder • Intel: SpeedStep / AMD: PowerNow! • İşlemciden gelen kapan emrine göre kapanacak aygıtların ise EPA’nın "Energy Star" standardına uyumlu olmaları gerekir • BIOS ve işletim sistemi de, bu açıdan aygıtlarla nasıl konuşacağını bilmelidir

47. SMM Düzeyleri • Tam çalışır sistemdeki tüm birimler herhangi bir güç yönetimi olmadan çalışabilir • İşlemci ve RAM güç yönetiminden bağımsız bir şekilde çalışabilir ve sadece aktif olmayan aygıtlar kapatılır • Diğer tüm aygıtlarla birlikte işlemci de durdurulur ve bütün uygulamalar RAM'de depolanmaya devam edilebilir • Sistem askı durumuna alınır, tüm birimler kapatılır ya da en az güç tüketecek konuma alınır • Hibernation (uyku modu) olarak da bilinir • Konfigürasyon bilgisi sabit diske kaydedilir

48. SMM Yapılandırması • SMM ayarları Windows veya CMOS üzerinden yapılabilir • Windows’tan yapılırsa CMOS ayarları da güncellenmiş olur • Windows ayarları, denetim masasındaki güç seçenekleri uygulaması ile yapılır

49. Windows Güç Modları • Windows güç yönetiminde 3 güç profili tanımlı gelir • Maksimum Güç / Max Performance • Dengeli Güç / Auto Mod • Minimum Güç / Battery Optimized • Notebooklar çoğunlukla dengeli güç modunda ayarlıdır • Bu durumda batarya kullanımı en efektif şekilde başlatılır, kullanıcının talep düzeyine yüksek performans moduna çevrilir • Minimum güç durumunda sistem çalışılabilecek en düşük voltaj seviyeleri ile çalıştırılır • Dengeli güç ayarı, batarya devrede iken sistemi otomatik olarak minimum güç modunda çalıştırır

50. Notebooklarda Temizleme ve Kullanım • Notebooklar taşınabilir olmalarından dolayı masaüstü bilgisayarlara nazaran daha dikkatsizce kullanılmaktadır • Dikkat edilmez ise kullanım ömürleri çok kısa olabilmektedir • Eğer tozlu ve dumanlı bir ortamda çalışılıyorsa, klavye ve soketlerdeki tozları temizlemenin en etkili yolu basınçlı havadır • Sakın temizlik için su kullanmayınız • Ağır iş ortamlarında kullanılmak üzere dizayn edilmiş özel notebook kasaları ve bileşenleri vardır