TÜRKÇE ÖĞRETMENLERİNİN YETİŞTİRİLMESİ Doç. Dr. Halit KARATAY Abant İzzet Baysal üniversitesi

1. TÜRKÇE ÖĞRETMENLERİNİN YETİŞTİRİLMESİ Doç. Dr. Halit KARATAY Abant İzzet Baysal üniversitesi Türkçe Eğitimi Bölümü

2. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Türkçe öğretmenliği büyük sorumluluk gerektiren, özel yetenek isteyen bir meslektir ve bu alanda görev yapacak öğretmen adaylarının özenli bir şekilde yetiştirilmesi gerekir. • Osmanlı sivil eğitim sistemi, XIX. yüzyılın ilk yarısına kadar sıbyan mektepleri ve medreselerden oluşmaktadır. • Sıbyan mekteplerinin öğretmenleri olan muallimler, genellikle medrese eğitimi almış kişilerdir. • Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar medreselerde muallim yetiştirmek için özel bir program uygulanmamıştır. Fatih Sultan Mehmet'in, sıbyan mekteplerinde öğretmenlik yapacaklar için Ayasofya ve Eyüp Medreselerinde uygulattığı özel program ise fazla devam ettirilmemiş, sıbyan mekteplerine öğretmen olabilmek için dinî bilgi sahibi, ağır başlı bir kişi olmak yeterli görülmeye başlanmıştır.

3. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Tanzimattan sonra erkek okullarının öğretmen ihtiyacı darülmuallimin, kız okullarınınki ise darülmuallimat tarafından karşılanmıştır. • Bu okullarda bütün branş öğretmenleri tek programla yetiştirilmiştir. • 1915 yılında Darülmuallimin ve Darülmuallimat Nizamnamesi’nin yürürlüğe girmesiyle bu okulların teşkilat yapısı ve programlarında bazı değişiklikler olmuştur. • Nizamname'ye göre söz konusu okulların iptidai, ihzari ve âli kısımlarına ayrıldığı, “iptidai” kısımda ilkokul öğretmenlerinin, “ihzari” kısımda darülmullimat ve darülmuallimin-i iptidai öğretmenlerinin ve müfettişlerinin yetiştirildiği görülmektedir. Öğrenim süresi dört yıl olan “âli” kısım ise edebiyat, tabiiyat ve riyaziyat şubelerine ayrılmıştır.

4. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Nizamname'yle hayata geçirilen düzenlemelerin, söz konusu dönemde Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi bakımından yeterli olduğu söylenemez. • Cumhuriyetin ilânıyla (29 Ekim 1923) birlikte her alanda olduğu gibi öğretmen yetiştirme politikasında da bazı değişiklikler yapılmıştır. • I. Heyet-i İlmiye kararlarıyla ilkokullar, ortaokullar, liseler ve yüksekokulların eğitim sistemi içindeki yeri belirginleştirilmiştir. • Ancak ortaokulların sistem içindeki yeri net olarak ifade edilmiş olmasına rağmen bu okullarda görev yapacak öğretmenlerin özel olarak yetiştirilmesine henüz bu tarihlerde başlanmamıştır.

5. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Ortaokul öğretmenliğinin ilk defa 1924 tarih ve 439 sayılı Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu ile eğitim sistemi içinde yer almaya başladığı görülmektedir. • Orta Muallim Mektebinin Konya’da kurulduğu yıl (1926), bünyesinde sadece Türkçe Bölümü bulunmaktadır. • 1940’lı yıllarda yurt genelinde ortaokulların yaygınlaştırılması yolundaki çabaların hız kazanmasıyla birlikte Orta Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü ülkenin öğretmen ihtiyacını karşılayamaz hâle gelmiş, buna bağlı olarak 1940’ların sonlarında Türk eğitim sistemine yeni eğitim enstitüleri eklenmiştir.

6. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Eğitim-öğretim faaliyetlerinin daha etkin hâle getirilmesi amacıyla eğitim enstitülerinde uygulanan programların çeşitli dönemlerde yeniden düzenlendiği görülmektedir. Bu kapsamda Türkçe bölümlerinde uygulanan programlar da değişikliğe uğramıştır (1931, 1941, 1944). • 21 Ocak 1947 tarihinde yayımlanan Eğitim Enstitüleri Yönetmeliği’yle enstitü bünyesindeki bölümler birleştirilmiş, “toplu dersler” ve “tek dersler” olmak üzere iki bölüm oluşturulmuştur. Bu düzenlemeyle öğretmenlerin aynı anda birden fazla alanda yetiştirilmesini sağlamak, böylece yeni açılacak ortaokullarda yaşanması muhtemel öğretmen sıkıntısını ortadan kaldırmak amaçlanmıştır.

7. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Söz konusu düzenlemeyle daha önce Türkçe bölümünün programında yer alan dersler “Türk Dili ve Edebiyatı” başlığı altında birleştirilmiş ve toplu dersler bölümünde okutulmaya başlamıştır (1948-1949). • Fakat ortaokullara Türkçe öğretmeni yetiştirmek amacıyla kurulan bölümde okutulan bütün derslerin bir ders içinde okutulması başarılı sonuçlar doğurmamış, IV. Millî Eğitim Şûrasında da bu durumun eğitim-öğretim faaliyetlerini olumsuz etkilediğine dikkat çekilmiştir. • 22-31 Ağustos 1949 tarihleri arasında toplanan IV. Millî Eğitim Şûrasında eğitim enstitülerinde verilen derslerin “edebiyat, fen ve yabancı dil” olmak üzere üç gruba ayrılması tavsiye edilmiş ve buna bağlı olarak 1957 yılında eğitim enstitülerinin programında değişiklikler yapılmıştır.

8. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • 1957 Programı’na göre öğrenim süresi iki yıl olan edebiyat bölümlerinin 1. sınıfında okutulan derslerde teorik,2. sınıfında okutulan derslerde ise uygulamalı çalışmaların ağırlıklı olduğu görülmektedir. • Türkçe bölümlerinin diğer bölümlerden bağımsız olarak tekrar faaliyete geçirildiği 1966 Programı alan dersleri bakımından oldukça özel bir nitelik taşımaktadır. Önceki programın eleştiri noktalarından biri olan haftalık ders saatleri bu programda azaltılmış, meslek dersleri de çeşitlendirilmiştir. • Eğitim enstitülerinde öğrenim süresi 1968–1969 eğitim-öğretim yılında üç yıla çıkarılmıştır. Bu dönemde Türkçe bölümlerinde uygulanan programda alan derslerinin %58, genel kültür derslerinin %27, öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin ise %14 oranında yer aldığı görülmektedir.

9. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • 1978-1979 eğitim-öğretim yılı, hem eğitim enstitüleri hem de Türkçe bölümleri için yeni bir başlangıç olarak nitelendirilebilir. • Bu dönemde eğitim enstitülerinin öğrenim süresi dört yıla çıkarılmış ve isimleri de yüksek öğretmen okulu olarak değiştirilmiştir. • Türkçe bölümlerinde okutulan derslerin eskisine oranla daha çeşitli hâle getirilmiş olmasına rağmen bölümün adının Türk Dili ve Edebiyatıolarak değiştirilmesi, Türkçe öğretmenliğinin meslekleşmesi sürecinde olumsuz bir adım olmuştur. • 1982 yılında yükseköğretimde yeni yapılanmalar gerçekleşmiş, bu kapsamda yüksek öğretmen okulları üniversitelere bağlanarak eğitim fakültelerine dönüştürülmüştür.

10. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi, 1989 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalına bağlı olarak Türkçenin Eğitimi-Öğretimi Bilim Dalının açılmasıyla tekrar gündeme gelmiştir. • Bu gelişme, sonraki yıllarda lisans düzeyinde açılması planlanan Türkçe Öğretmenliği Programında görev yapacak öğretim elemanlarının alana uygun olarak yetişmelerini sağlayan önemli bir adım olmuştur. • 1992-1993 eğitim-öğretim yılında Gazi ve Buca Eğitim Fakülteleri'nde Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı'na bağlı Türkçe Öğretmenliği programları açılmıştır.

11. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması kapsamında gerçekleştirilen 1996 yılındaki çalışmalarla ilköğretim II. kademede görev yapacak Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi için eğitim fakültelerinin bünyesinde Türkçe Eğitimi bölümleri kurulmuştur. • Bu önemli gelişme ile dahi Türkçe öğretmenliğinin tam olarak meslekleştiği söylenemez. Çünkü Türkçe öğretmenliğine sadece eğitim fakültelerinin Türkçe eğitimi bölümlerinden mezun olanlar değil, Türk dili ve edebiyatı eğitimi bölümleri ile fen-edebiyat fakültelerinin Türk dili ve edebiyatı ve çağdaş Türk lehçe ve edebiyatları bölümlerinden mezun olanlar da atanmıştır. • Program’da yabancılara, Türk soylulara ve yurtdışındaki Türk çocuklarına Türkçe öğretimi konuları göz ardı edilmiş, bunun yanı sıra ana dili öğretimi programında bulunması gereken iletişim, dil bilimi gibi bazı derslere de yer verilmemiştir.

12. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • 2006-2007 eğitim-öğretim yılından itibaren eğitim fakültelerinin Türkçe eğitimi bölümlerinde farklı ve yeni bir program uygulanmaya başlamıştır. • Yan alan uygulamasının sona ermesi, bu programdaki önemli değişikliklerden biridir. Bu, hem alan derslerine daha fazla zaman ayrılmasını hem de Türkçe öğretmenliğinin meslekleşmesini sağlaması bakımından atılmış önemli bir adımdır. • Mevcut programda toplam 145 kredilik ders bulunmaktadır. Program’daki 59 dersin 33’ü alan, 14’ü genel kültür, 12’si meslek bilgisi dersidir.

13. 2006Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim Programı: 1. Sınıf

14. 2006Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim Programı: 2. Sınıf

15. 2006Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim Programı: 3. Sınıf

16. 2006Yılında Yürürlüğe Giren Öğretim Programı: 4. Sınıf

17. Türkçe Öğretmenlerinin Yetiştirilmesi • Öncekinden farklı olarak fakültelere Program’ın yaklaşık %30’u oranında dersleri belirleme yetkisinin verilmesi, seçmeli ders olanağının artırılması, “Genel Dil Bilimi”nin zorunlu dersler kapsamında programa konulması ve yabancılara Türkçe öğretimine yönelik bir dersin bu programda yer alması, Türkçe öğretmenlerinin yetiştirilmesi sürecinde dikkat çeken gelişmelerdir. • Ancak hâlâ yurt dışındaki Türk çocuklarına, Türk soylulara Türkçe öğretimine ve iki dillilere yönelik derslere programda verilmemiş olması, programın eksikliklerindendir.

18. Sonuç • Türkçenin eğitimi ve öğretimi alanında hedeflenen başarının gerçekleşmesi, nitelikli programlar sayesinde mümkün olacaktır. Bunun için Temel Eğitimde uygulanan Türkçe programlarının gereksinimlere bağlı olarak geliştirilmesi ve yenilenmesi gereklidir. • Türkçe öğretmenlerin nitelik kazanmasında atanma öncesi ve sonraeğitim önemlidir.