Sodyum, Potasyum, Klor

Sodyum, Potasyum, Klor Prof.Dr.Hafize Uzun

VÜCUT SIVILARININ BİLEŞİMİ VE DAĞILIMI • Organizmada vücut sıvıları; - intraselüler (hücre içi) - ekstraselüler (hücre dışı) sıvısı şeklinde başlıca iki bölümde bulunur.

İntraselüler sıvı: Hücrenin içerisinde bulunan sıvıdır ve metabolik olaylar hücre içi sıvıda oluşur. Toplam vücut suyunun % 70’ni oluşturur. Ekstraselüler sıvı: Hücrelerin dışında bulunan tüm sıvıları içerir.Toplam vücut suyunun % 30’nu oluşturur. 1. İnterstisyel sıvı (Hücrelerarası sıvı) 2. İntravasküler sıvı (Plazma) 3. Transselüler sıvı

Vücut sıvıları üç temel maddeden oluşur 1-Su 2-Elektrolitler 3-Elektrolit olmayan maddeler

SIVI-ELEKTROLİT DENGESİNİ DÜZENLEYEN HEMOSTATİK MEKANİZMALAR Endokrin Sistem • ADH ( Antidiüretik Hormon, vazopressin ) • Aldosteron • TH ( Tiroid Hormonu ) • PTH ( Paratiroid Hormon )

ADH; vücudun sıvı kaybını kontrol eder. Böbreklerden suyun geri emilimini sağlayarak su dengesini ve ozmotik basıncı kontrol eder. • Aldosteron; Böbrek üstü bezlerin korteks kısmından salınır ve vücuttaki Na+ ‘un dolayısıyla suyun düzenleyicisidir. • Tiroid Hormonu; böbreğe olan kan akımını, glomerulfiltrasyon hızını ve idrar oluşumunu arttırır. • Paratiroid Hormonu; böbrekleri, kemikleri, gastro-intestinal sistemi etkileyerek vücut sıvılarındaki kalsiyum ve fosfat iyon yoğunluğunu düzenler.

Sıvı-elektrolit dengesizliğine sebep olan başlıca faktörler Sıvı-elektrolitlerin az olması • İhtiyaçtan az alma • Normalden fazla atılması Sıvı-elektrolitlerin fazla olması • İhtiyaçtan fazla alma • Böbrek, karaciğer hastalıkları gibi sebeplerle atılamama • Yanık ve travmalarda doku ölümü

-Sıvı-elektrolitlerin vücutta tutulmaları • Assit • Ödem -Homeostatik dengenin bozulması

Sıvı-elektrolit dengesizlikleri şöyle özetlenebilir • Su-sodyum dengesizlikleri • Potasyum dengesizlikleri • Kalsiyum dengesizlikleri • Magnezyum dengesizlikleri • Hidrojen iyonu dengesizlikleri (Asit-Baz Dengesizlikleri)

Sodyum (Natrium, Na) • Ekstrasellüler sıvının başlıca katyonudur. • Plazma total katyon konsantrasyonunun %90’ını Na+ iyonları oluşturur. • Vücuttaki sodyumun ekstrasellüler ortamda bulunan bölümü değiştirilebilir Na+ ( 2/3), iskelette bulunan (1/3) ise değiştirilemeyen Na+’dur. • Hücre içi sıvı ile hücreler arası sıvı arasındaki sodyum konsantrasyon farkı, Na+-K+ATPaz ile sağlanan aktif taşınımın bir sonucudur.

Na+ Metabolizması • Na+ileumdan emilir. • Sudaki çözünürlükleri çok yüksek olan Na+ ve K+ en iyi emilen elementlerdir. • GlomerülerfiltratdakiNa+iyonlarının %90-95’idistaltübülüsler öncesinde Cl-ve su ile birliktegeri emilir. • Geri kalan %5-10’luk bölümden geri emilim distaltübülüs ve toplayıcı kanallarda , aldosteronun kontrolü altında gerçekleşir. • AldosteronNa+-K+ veNa+-H+ değişimleri ile Na+ iyonlarının geri emilimini artırır. Na+ ile birlikteCl- ve su da geri emilir. • Karbonik anhidraz enziminin aktivitesi azalırsa böbreklerden sodyum geri emilimi artar.

Besinlerle günlük Na+ alımı 130-260mmol’dür ( 8-15g NaCl ) • İdrarla atılım 40-220 mmol’dür. • Serumda normal Na+ konsantrasyonu : 136-145 mmol/L

Sodyumun kanda Regülasyonu • Sodyum metabolizması, aldosteron ve natriüretik faktörler (atrialnatriüretikpeptid (ANP) ve natriüretik hormon) tarafından düzenlenir. • Aldosteronsalınımı, böbrek kan hacmi ve sodyum miktarıyla ilişkilidir. • Böbrek kan akımı azalınca böbrekten reninsalınımı uyarılır, bu da bir dizi reaksiyon sonucu anjiotensin düzeylerinin artmasına yol açar. • Anjiotensin de böbrek üstü bezi korteksine etki ederek aldosteronsalınımını uyarır. • Aldosteron böbrek tubuluslarından K+, H+ atılmasını ve Na+ geri emilimini arttırır.

Serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olması hipernatremi • Serum sodyum düzeyinin normalden düşük olması hiponatremi olarak tanımlanır

Hİpernatremİ • Tuz içeriği düşük sıvı kaybı (aşırı terleme, kusma ve diyare, poliüri, uzamış hiperpne) • Böbreklerde Na+ tutulumunun artması (hiperaldosteronizm ve adrenokortikalhiperfonksiyon, Cushing sendromu • Az su alımı, susamada azalma • Dehidratasyon • Aşırı dozda NaCl ile tedavi (Daha seyrek görülür.) Hipernatremide hipertansiyon, konjestif kalp yetmezliği ve kronik böbrek hastalıkları gelişir.

Hiponatremi • Az Na+ alımı • Na+ kaybı (ishal, kusma, aşırı terleme, diüretiklerin yanlış kullanımı, tuz kaybettiren böbrek hastalıkları) • Osmotikdiürez • Metabolikasidoz • Adrenokortikal yetersizlik, Addison hastalığı • Konjenital adrenal hiperplazi, hipoaldosteronizm.

Besİnsel sodyum kaynakları • Besinlerde çok yaygındır. • Başlıca kaynak yiyeceklere katılan NaCl dür. • Tahıllar, ekmek, unlu hazır besinler,konserve yiyecekler, peynir, yumurta, süt ve sütlü gıdalar, midye çeşitleri, deniz börülcesi, karnabahar, kereviz, ıspanak, erik çeşitleri ve fındık sodyum bakımından zengin besinlerdir.

Potasyum (Kalium, K) • İntrasellüler ortamın başlıca katyonudur. • Doku hücrelerinde ortalama K+ konsantrasyonu 150mmol/L, eritrositlerde 105 mmol/L’dir. • Na+K+ATPaz aktivitesi ile hücre içinde yüksek konsantrasyonda tutulan K+ iyonları, proteinler ile birlikte hücre içinde osmotik basıncın ve sıvı hacmının düzenlenmesinde ve asid-baz dengesinin korunmasında önemlidir.

Potasyumun fonksİyonları • Sodyumun ekstrasellülerdeki işlevlerini intrasellülerde üstlenir • Glikolitik yolda görevli pirüvatkinazıaktifleyen bir katyondur • Doku hücrelerinin fazlalaşmasını sağlayıcı etkisi vardır • Ekstrasellülerde kas aktivitesi ve özellikle kardiyak aktivite açısından önem taşır

Kas-sinir uyarılmasında rol oynar; kas-sinir uyarı denkleminin pay kısmında yer alır. • Potasyum, Mg+ ve Ca++ iyonları ile etkileşerek iskelet ve kalp kasının kasılması ve sinir iletisinde görev alır. • Diüretik etkisi vardır .

K+ Metabolizması • Mide-bağırsak sisteminden emilir. • Hızlı dağılıma uğrar, az miktarı hücreler tarafından alınır, büyük bir kısmı böbrekler ile atılır.( %90) • İdrar ile belirli bir miktarda günlük atılımızorunlu olan bir elementtir. • Şiddetli diyaredefeçesle fazla miktarda atılır. Ter yoluyla kayıp çok azdır.

potasyumun kanda Regülasyonu • Aldosteron tarafından düzenlenir. • Aldosteron böbrek tubuluslarındanNa+ geri emilimini arttırırken, K+ emilimini azaltarak idrarla atılmasını kolaylaştırır.

Erişkin sağlıklı bir insanda serum potasyum düzeyinin normal değeri: 3,5-5,1 mEq/L

Serum potasyum düzeyinin normalden yüksek olması hiperpotasemi (hiperkalemi) • Serum potasyum düzeyinin normalden düşük olması hipopotasemi (hipokalemi) olarak tanımlanır.

Hiperkalemi nedenleri • Fazla K+ alımı • İntrasellülerkompartmandanekstrasellülerkompartmana çıkış : masif hemoliz, ağır doku hasarı, ciddi açlık, metabolikasidoz, dehidratasyon,insülin eksikliği • Renal K+ tutulumu : akut veya kronik böbrek yetmezlikleri, renin-anjiyotensin-aldosteron sistem hipofonksiyonu, Addison hastalığı, primerrenaltübül.defekti , şok

Kandaki K düzeyi aşırı yükselerek konsantrasyonu 10 mEq/L’yi aşarsa kardiyak arrest olur;yani kalp durur. Hiperkalemi kalbin durması için ciddi bir risktir; acil çözüm gerektiren bir elektrolit bozukluğudur. • Hiperkalemide merkezi sinir sisteminde depresyon ( mentalkonfüzyon, halsizlik, işitme kaybı, ekstremitelerde paralizi, solunum kaslarında zayıflık ) görülür. • Hiperkalemiye bağlı olarak ince bağırsak ülserleri oluşabilir.

K düzeyinin hatalar nedeniyle yüksek bulunması nedenleri • Laboratuvaragönderilecek venözkanı alırken yapılan hatalarK düzeyinin yüksek çıkmasına neden olur. • Kan alırken oluşturulan aşırı vakumhemolizoluşurur, eritrositlerin içindeki K hücre dışına çıkarak kana karışır, K analizi yapıldığında normalden yüksek çıkar, yanıltıcı olur. • Venöz kan alırken turnikenin uzun süre tutulması kan K düzeyini arttırır. Bunu engellemek için enjektör iğnesinin damara girmesinden sonra hemen turnike açılmalıdır.

Hipokalemi nedenleri • Az K+ alımı : kronik açlık, çeşitli hastalıklarda ve özellikle ameliyatlar sonrasında potasyumsuz sıvıların intravenöz yoldan uzun süre verilmesi. • K+ kaybı : kusma, diyare, renaltübülerasidoz, metabolikalkaloz, primer ve sekonderaldosteronizm, Cushing sendromu, Fanconi sendromu, osmotikdiürez, diüretik tedavi. • Ekstrasellülerkompartmandanintrasellülerkompartmana kayma : insüline yanıt olarak, alkaloz, hipotermi

Hipokalemide kas güçsüzlüğü reflekslerde azalma, irritabilite, paralizi, taşikardi kardiyak aritmiler ve mentalkonfüzyon görülür.

Besinsel potasyum kaynakları • Dana, sığır ve tavuk etleri, sığır karaciğeri, kuru kayısı, kuru şeftali, muz, portakal, üzüm, kiraz, patates, lahanadır. • Günlük gerekli doz olan 2-3 g potasyum besinlerden kolaylıkla sağlanır. • Sütte de çocuklara yetecek kadar potasyum vardır.

Klor (Cl) • Hücre dışı sıvısının en yüksek konsantrasyonda bulunan anyonudur. • Proteinat ve diğer anyonların bulunduğu yerde klorür iyonu azdır. • Cl- ve Na+ iyonları birlikte, plazmanın osmotik aktif bileşenlerinin çoğunu oluşturur,su ve asit-baz dengelerinin sağlanmasında önemli rol oynarlar. • Asid-baz denge bozukluklarının olmadığı durumlarda plazma Cl- konsantrasyonu, Na+ konsantrasyonuna paralel değişim gösterir.

Asid baz dengesinin sağlanmasında eritrositlerin içinde CO2’in HCO3- şeklinde taşınmasında klorür kaymasının önemli rolü vardır. • Beyin omurilik sıvısında (BOS) klorür diğer tüm vücut sıvılarından daha fazladır. • Bağırsak sıvısında da yüksek konsantrasyonda bulunur. • Acilde önemi en az olan elektrolittir (Na,K ve Mg’a göre özellikle) ama Hipokalemikalkaloz (K dusuk) un düzeltilmesinde Cl ölçümü önemlidir çünkü Cl verilmeden sadece K verilirse alkalozduzelmez.

Klorürün fonksiyonları • Plazma ozmotik basıncının düzenlenmesine katkıda bulunur • Asit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol alır • Su metabolizmasının düzenlenmesine katkıda bulunur • Amilazı aktifler. • Mide özsuyunda HCl oluşumuna katılır. • Mide mukozasından bir mineral asidin salgılanması biyolojik ortamda başka örneği görülmeyen bir olaydır. • Mide özsuyundaki HCl antiseptik gibi davranır. • Protein sindirimi için mide HCl asit salgısı çok önemlidir.

Cl- Metabolizması • Klorürün vücuda alınımı ve atılımı sodyum ile birlikte olur. • Cl- metabolizma bozuklukları Na+ metabolizma bozukluklarına eşlik eder. • Klor metabolizmasının düzenlenmesi aldosteron tarafından sağlanır. • Aldosteron, sodyumla birlikte klorürün de böbrek tubuluslarından geri emilimini arttırır.

Serumda normal Cl- konsantrasyonu: 96-104 mmol/L 98-108 mEq/L

Serum klorür düzeyinin normalden yüksek olması hiperkloremi Serum klorür düzeyinin normalden düşük olması hipokloremi olarak tanımlanır.

Hiperkloremi nedenleri • Dehidratasyon • Renaltübülerasidoz • Akut renal yetersizlik • Diabetesinsipidus • Uzun süreli diyarede sodyum bikarbonat kaybı ile ilişkili metabolikasidoz • Adrenokortikalhiperfonksiyon • Uzun süreli tuz tedavisi • Kistikfibrozis

Hipokloremi nedenleri • Aşırı terleme • Kusma : Cl- ve H+ kaybı ; Na+’dan daha fazla Cl- kaybı; plazmada HCO3-artar (hipokloremikalkaloz) • Sıklıkla metabolikasidozlarda organik asitlerin fazla oluşumlarına veya azalan atılımlarına bağlı olarak gelişir. Plazmada β-hidroksibütirat, asetoasetat, laktat ve fosfat gibi anyonların artmasına bağlı olarak klorür anyonları azalır( diyabetik ketoasidoz, laktik asidoz, böbrek hastalıkları ).

Mineralokortikoid fazlalığı (primer veya sekonder), Cushing hastalığı veya yüksek dozda ACTH ve kortizon verildiğinde (iyatrojenik) : hipokalemik, hipokloremikalkaloz • Kistikfibroz hastalığında terde klorür miktarı tanı amaçlı tayin edilir; terin klorür içeriği artar. • Diyare ( Cl- emilim bozukluğu )

Besinsel potasyum kaynakları • Kereviz, marul, ıspanak, domates, tuz (bütünöbür sodyumlu besinler) • Sodyumla birleşmiş olduğundan sodyum yeteri kadar alındığında klor seviyesi de genellikle yeterli olacaktır.

TEŞEKKÜRLER...

Sodyum, Potasyum, Klor