به نام خدا

به نام خدا

مرور منابع علي شيخيان دكتراي ايمونولوژي و سرولوژي عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي لرستان E-mail: sheikhiana@yahoo.com

پس از پایان این مبحث از شما انتظار می‌رود که به سؤالات زیر پاسخ دهید؟ • منابع (Literature) چه هستند؟ • مرور منابع (Literature Review) چيست؟ • اهميت مرور منابع چيست؟ • مراحل مرور منابع كدامند؟ • انواع منابع اطلاعاتي كدامند؟

متون علمی چه هستند؟ • اصطلاح متون علمی به کلیه انتشارات تئوریک و تحقیقاتی موجود در مجلات علمی، کتاب‌های مرجع (Reference Books)، کتاب‌های درسی (Textbooks) ، گزارش‌های دولتی، بیانیه‌های مربوط به سیاست‌گذاری (Policy Statement) و نیز سایر اسناد مرتبط با جنبه‌های نظری، علمی و نتایج پرسشگری علمی (Scientitic Inquiry) اطلاق می‌شود.

مرور متون چيست؟ • فرآيند جستجو، بازيابي، انتخاب، تحليل نظام‌مند، خلاصه‌سازی و سنتز منابعي (اعم از مقاله، کتاب، پايان نامه و ...) است که در يک زمينه موضوعی خاص منتشر شده است. • A systematic method for identifying, evaluating and interpreting the works produced by researchers, scholars and practitioners on a special subject

لازمه این کار، بررسی دقیق مطالعات انجام شده برای ارزیابی هدف از انجام آن‌ها، تعیین میزان مناسب بودن و کیفیت روش‌های علمی به کار گرفته شده، بررسی تحلیل سؤالات و پاسخ‌های مطرح شده توسط نویسندگان، خلاصه‌سازی یافته‌های حاصل از مطالعات مختلف و نگارش سنتزی عینی از یافته‌های ارائه شده از کل مطالعات مرتبط با موضوع است.

کارکردهای بررسی منابع برای پژوهشگر: • تبیین مشکل یا سؤال پژوهشی جدید یا بهینه‌سازی سؤال پژوهشی قبلی • مشخص کردن کمبودها و یا تناقض‌های پژوهشهای انجام گرفته در خصوص موضوع که نیاز به پژوهش‌های جدید را مشخص می‌کنند. • مشخص شدن نیاز به تکرار پژوهش‌های قبلی بوسیله نوع متفاوتی از پژوهش و یا در جمعیتی متفاوت

کارکردهای بررسی منابع برای پژوهشگر: • پرورش دادن یک فرضیه برای پژوهش. • مشخص کردن بهترین طرح مطالعه و روش جمع‌آوری داده‌ها برای مطالعه. • کمک به تفسیر نتایج بدست آمده از پژوهش.

مراحل کلی مرور متون • تصمیم‌گیری در خصوص نوع منابعی که قرار است مرور شوند. • مطالعه و فهم آنچه که نویسندگان در آثارشان آورده‌اند. • ارزیابی ایده‌ها، روش‌های پژوهشی و نتایج هر کدام از آثار. • نگارش یا تهیه سنتزی که شامل محتوای اسناد یا شواهد مرور شده و ارزیابی نقادانه آن‌هاست.

مراحل مرور منابع • تدوین سؤال و سپس کلید واژه‌های مورد جستجو. • مشخص کردن مناسب‌ترین منبع (منابع) برای جستجو. • مشخص کردن استراتژی جستجو در منبع یا منابع. • بازیابی اطلاعات کتابشناختی منابع.

ادامه مراحل مرور منابع • بررسی اطلاعات بازیابی شده، کنارگذاشتن اطلاعات غیر قابل استناد و بی‌ارتباط، وارد نمودن اطلاعات کتاب شناختی در نرم افزارهای مدیریت مراجع. • مرتب سازی یا دسته‌بندی اطلاعات قابل استناد. • بازیابی متون کامل منابع و مطالعه آنها، خلاصه‌برداری از آنها به شکل فیش‌برداری دستی یا الکترونیکی. • استفاده از اطلاعات موجود در منابع.

استراتژی جستجوی عمومی در اینترنت: • سؤال خود را دقیقاً تعریف کنید. • مفاهیم اصلی آن را استخراج کنید. دو تا سه مفهوم. • روی اسامی و اشیاء متمرکز شوید. • واژه‌های مترادف توصیف کننده هر کدام از مفاهیم را بیابید. • واژه‌های مترادف را با هم OR کنید • عبارات را داخل گیومه قرار دهید.

استراتژی جستجوی عمومی در اینترنت: • برای این که اشکال مختلف واژگان را از دست ندهید از Truncation استفاده کنید. • ترکیبات واژگان مترادف داخل پرانتزها را با هم AND کنید تا جملات جستجو ساخته شوند. • جستجوی خود را اعمال کنید. • در صورت لزوم آن را بازنگری نمایید.

امروزه وجود انبوهی از اطلاعات در متون بهداشتی هم یک فرصت و هم یک چالش است. برای غلبه بر این چالش به روشی نظام‌مند برای مرور متون نیاز است که بتوان از آن‌ها با کارایی تمام استفاده کرد. روش ماتریکس در واقع ابزاری برای نیل به این هدف است.

روش ماتریکس • روش ماتریکس هم نوعی ساختار و هم نوعی فرآیند برای مرور نظام‌مند متون است. ساختار آن مربوط به پوشه اصلی مرور متون یا همان Literature Review Master Folder است که حاوی تمامی یاداشت‌ها و مدارک جمع‌آوری شده حین فرآیند مرور متون است.

پوشه اصلی مرور متون مشتمل بر چهار پوشه دیگر به شرح زیر است • پوشه ثبت فعالیت‌ها(Paper Trail Folder)برای ردگیریپایگاه‌ها، سایت‌ها و سایر جاهایی که مورد جستجو قرار گرفته‌اند. • پوشه مدارک (Documents folder) برای سازماندهی و ذخیره مدارک.

پوشه ماتریکس مرور (Review Matrix Folder) برای ذخیره چکیده یا خلاصه مدارک. • پوشه سنتز (Synthesis Folder) برای نگارش مرور متون.

ماتریکس مرور: ابزاری فراگیر • با استفاده از ماتریکس مرور نوعی خلاصه (چکیده) ساختاریافته از کلیه اسناد اصلی (Source Documents) انتخاب شده برای مرور متون ایجاد می‌کنید. • ماتریکس مرور شبیه به صفحه گسترده یا جدولی است که حاوی آرایه‌ای از ستون‌ها و ردیف‌هاست.

ستون‌های موجود در بالای ماتریکس مرور، در واقع موضوعاتی (Topics) یا عناوین مورد استفاده برای خلاصه‌سازی هر کدام از اسناد یا مطالعات دیگران هستند. • هر کدام از ردیف‌ها نیز متعلق به یک سند یا مدرک یا مطالعه هستند. محل تقاطع ستون‌ها و ردیف‌ها، سلول نامیده می‌شود و هر سلول حاوی یادداشتی است که زیر یک عنوان یا موضوع خاص و در ارتباط با (یا در جلوی) یک مدرک یا سند نوشته می‌شود.

انواع منابع • اطلاعات پایه (Established Sources of Information) • اطلاعات روزآمد (Web based information sources)

انواع منابع دانش در علوم پزشکی • منابع چاپی • منابع الکترونیک

منابع چاپی • غیر ادواری: کتاب‌شناسی، دانش‌نامه‌ها، فرهنگها، دست‌نامه‌ها، درسنامه‌ها، دستورالعمل‌ها، اطلس‌ها • ادواری: نمایه‌ها، چکیده نامه‌ها، فهرست مندرجات.

انواع منابع الکترونیک • Databases • Journals and Electronic Books. • Drugs Information. • Search Engines. • Medical Portals. • PDA Downloads Sites. • Decision Support Systems (DSS)

1) Databases • Bibliographic • Pre-filtered or Synthesized

A) Bibliographic Databases • Medline • Embase • Biosis • Psycinfo

B) Pre-filtered or Synthesized Databases • کار این پایگاه‌ها، نقد موشکافانه مقالات به منظور انتخاب بهترین و دقیق‌ترین آنها و نیز ادغام اطلاعات آنها به نحو کاملاً علمی و بدون سوگیری است که منجر به شکل گیری مرورهای سیستماتیک می‌شود. • اینها برای استفاده در پزشکی مبتنی بر شواهد شکل گرفته‌اند ولی با اهداف مختلف پژوهشی نیز می‌توان از آنها استفاده کرد.

B) Pre-filtered or Synthesized Databases • برخی از این بانک‌ها بر پایه مقالات بنا شده‌اند (مثل کوکران). اینها بهترین نقطه شروع برای جستجو درباره سؤالات پزشکی هستند، بخصوص اگر سؤال درباره تاثیر مداخله Xروی بیمار یا شرایط y باشد.

B) Pre-filtered or Synthesized Databases • برخی از اینها بر پایه بیماری‌ها بنا شد‌ه‌اند، یعنی دسترسی به اطلاعات از طریق مشخص کردن بیماری است، که پس از این کار، اطلاعات به روز درباره بیماری در اختیار شما قرار می‌گیرد. • اینها به شکل آنلاین، آفلاین و قابل نصب روی کامپیوتر در اختیار هستند.

نمونه‌ها: • The Cochrane Library • ACP Journal Club • National Guideline clearinghouse • UpToDate • Trip Database

1) The Cochrane Library • این بانک متعلق به کتابخانه کوکران انگلیس است، • حاوی مقالات تمام متن است، • مناسب‌ترین منبع مقالات تولید شده در خصوص بیماری‌هاست. • از هفت بانک کوچکتر تشکیل شده است که دو بانک اول آن به مقالات مرور سیستماتیک اختصاص دارند:

The Cochrane Library • CDSR Cochrane Database of Systematic Reviews • DARE Database of Abstracts of Reviews of Effectiveness

2) ACP Journal Club • متعلق به کالج پزشکان آمریکاست، • کارشناسان این بانک مقالات حدود 170 مجله معتبر را بررسی می‌کنند و در صورتی دارا بودن شرایط آنها را دربانک قرار می‌دهند.

ACP Journal Club • آنچه در این بانک قرار می‌گیرد، خلاصه مقاله به علاوه یک توضیح کارشناسانه در مورد آن است که مشکلات متدولوژیک مقاله را بررسی کرده و برای کاربردهای بالینی توصیه‌هایی می‌کنند. • بیشترین مقالات آن در حیطه طب داخلی است. • به شکل آنلاین و آفلاین قابل دسترس است از طریق OVID

3)National Guideline clearinghouse • این بانک بهترین منبع راهبردهای بالینی در دنیاست. • در مورد هر راهبرد دارای مطالب زیر است: • خلاصه‌ایساختار یافته درباره راهبرد و نحوه تولید آن. • اتصال به متن کامل راهبرد. • فایل راهبرد برای استفاده در کامپیوترهای جیبی. • خود بانک مجانی است، ولی مقالات کامل آن مجانی نیستند.

4) UpToDate • در واقع نوعی کتاب الکترونیک عظیم است که شامل نزدیک به یکصد هزار صفحه مطلب درباره تشخیص و موارد دیگر مرتبط با بیماری‌هاست. • در نگارش آن بیش از 3000 پزشک و متخصص درگیر هستند.

UpToDate • بر پایه بیماری‌ها بنا نهاده شده است و با مشخص کردن بیماری، اطلاعات آن در اختیار شما قرار می‌گیرد. • یکی از مناسب‌ترین‌ بانک‌ها برای طبابت است و در بسیاری از مرکز پزشکی دنیا از آن استفاده می‌شود. • هر 4 ماه یکبار به روز می‌شود. • به صورت آنلاین و آفلاین در دسترس است.

5) Trip Database • نام این پایگاه داده‌ایبرگرفته از کلمات زیر است: Taking Research into Practice • در واقع نوعی Meta-Search Engine است. • با جستجوی یک موضوع، بالغ بر 55 بانک دیگر را جستجو می‌کند و مجموع نتایج دیگر را به شما نشان می‌دهد.

Trip Database • منبعی عالی برای جستجوی همه شواهد معتبر درباره یک موضوع است. • به صورت ماهیانه به روز می‌شود و نسخه پایه آن مجانی است. • فقط به شکل آنلاین در دسترس است. با انتخاب مقاله در میان نتایج، به بانک اصلی متصل می‌شوید و مقاله را در صورت اشتراک می‌توانید دریافت کنید.

3) Electronic Journals • Elsevier Science • Ovid • Blackwell Science • Oxford University Press • Proquest • Springer • Ebsco

4) Drugs Information • به دو شکل آنلاین و آفلاین در دسترس هستند • از مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. • LexiComp: www.lexi.com • Clinical Pharmacology; www.clinicalpharmacology.com • Epocrates Rx: www.epocrates.com

5) Search Engines • مهمترین عملکرد آنها جستجوی صفحات وب یا وب سایت‌های مورد نیاز است. • برای یافتن وب سایت یک مجله، یک سازمان و یا یک بانک می‌توان از آنها استفاده کرد.

5)Scientific Search Engines • Google Scholar • Scirus • GoPubMed • INFOMINE; Scholarly Internet Resource Collections • OAIster Home • PubFocus • CiteSeerX • EB-Eye Search Engine EBI

6)Medical Portals • طیف وسیعی از اطلاعات پزشکی را در یک فضا جمع‌آوری می‌کنند. • هدف این است که دسترس به تمام منابع لازم برای پزشک را در یک محیط فراهم آورند و مراجعین را از مراجعه به منابع دیگر بی‌نیاز کنند. • اینها یک موضوع را در میان منابع مختلفی مثل مجلات، کتابها، پمفلت‌ها و .... جستجو می‌کنند. • برخی مجانی و اکثراً پولی هستند.

Some Medical Portals; • Webmed; www.webmed.com • Martindale’s Center; www.martindalecenter.com

7) PDA Downloads Sites • برنامه‌هایی در مورد اطلاعات دارویی، نوموگرام‌ها، محاسبه‌گرها، کتاب‌های الکترونیک، لیست مجلات ناشران، برنامه‌های چند رسانه‌ای کمک آموزشی، برنامه‌های هوشمند تشخیص و درمان برای استفاده در PDAها در این سایت‌ها قابل دسترس است. • اکثراً پولی هستند. برخی از سایتها اختصاصاً برنامه‌های پزشکی را تولیدک

PDA Downloads Sites • Skyscape www.skyscape.com • Unbound medicine www.unboundemwdicine.com

به نام خدا