MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE: BATI ABD’DE KÖMÜR YATAKLARININ ARANMASI

1. MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE: BATI ABD’DE KÖMÜR YATAKLARININ ARANMASI I. SAFHA:Bölgeyle İlgili Tanıma 1- Bölgenin bütünün incelenmesi (LİTERATÜR TARAMASI): Bölge Adına Cevher Adına Uyarı: Modelin belirlenmesine yardımcı olur. Cevherin metresini belirtmeye, oluşacak cevherin hangi miktarlarda ve seviyelerde olduğunun belirtilmesine yardımcı Kömür oluşumu iki tipte görülür: Alloktan Oluşum Kuralı (Deltalar Kuramı): Kömürlerin bitkisel artıklarının tatlı veya acı sulu göller veya denizlerin oluşturduğu tortullaşma bölgelerine taşınarak çökelmesiyle oluştuğunu açıklayan kuramdır. Kömür damarlarının kalınlıkları az yayılımları sınırlıdır. Otoktan Kuramı: Kömür oluşumunun esasını teşkil eden bitkisel kalıntıların yerinde kömürleşmesidir. Bu duruma göre taşınma olayı söz konusu değildir. Geniş yayılımlı ve kalın damarlıdır. • Kömür tanımı, ağırlığı, dokusunun belirlenmesi • Kömürün oluşum prosesleri, şartları • Beraber bulunduğu mineraller ve diğer temel özellikleri • v. Kömür yataklarının dünyadaki özellikleri ve dağılımı • Batı ABD jeolojisi • Bölgede bulunan kömür cevheri, yeri, yaşı ve özellikleri • viii. Kömür-tektonik ilişkisi araştırılmalı ve bölgede incelenmeli • KÖMÜR- TEKTONİK İLİŞKİSİ • Damar çatallanması, basendeki sübsidansın bir sonucudur. • Kömür depolanması post-orojenez safhada graben ve geniş çukur gibi boşlukların dolması ile oluşmuş olabilir. • . Kömür oluşumu, limrik ve paralik havzalarda olabilir. Paralik yatakların sahile yakınlığı az ve denize bağlılığı vardır. İrili ufaklı teknelerden oluşur. Kapsadıkları kömür damarlarının düzensiz, yer yer kesintili ve mercek şeklindedir. Limnik yatakları ise kıta içindeki kuvvetle oluşurlar. Büyük teknelerde oluşan kömürün kalınlığı fazladır. Birçok havzada kömür havzanın ortasında oluşur. Bu tip yataklara santral tip yataklar adı verilir. Havzanın kenarında çökelmiş yataklar ise marjinal tipe girer. Tektono-sedimanter basen modelleri bilinmeli! 1.Asimetrik ön çukur tipi havzalar 2. Faylarla sınırlı basenler 3. İntrakratonik çukur tipi havzalar Kömürleşmenin bekleneceği yaş konakları belirlenir; jeolojik devirlere bakıldığında, çoğunlukla Birinci Jeolojik Zaman’ın (Paleozoik) Karbonifer devrinde ve Üçüncü Jeolojik Zaman’da (Tersiyer) oluştuğu görülmektedir. Çalışma alanında; “ortak havza, kalınlık,dağılım” özellikleri incelenir. Kömür oluşumu geniş yayılımlıdır. Uzantısı başka bir alan içerisinde görülebilir. Bu nedenle geniş bir tarama yapılmalıdır. Bölgedeki ortak litolojik birimler, yayılımları belirlenmelidir. Kömür damarları oluşumları esnasında basenin tabanındaki ani çökmeler nedeniyle killerle ara tabakalaşır (parmaklanma ve çatallanma). , Bölgede kil çalıştıran bir işletme var mı, yok mu belirlenmeli, Ekonomik olan “ateş kil” ine rastlanılabilir. Çalışma alanının araştırılmaya uygun olup olmadığı, kanuni bir engel var mı araştırılır. Bazı alanlarda kömür aranmaz, örneğin Ereğli Havzası Saha-i Fahmiye Kanunu ile kapatılmıştır. Kanuni bir engel var ise işletme ne kadar yürütülebilir belirlenmelidir. MERVE ÇAKMAK 0881204 KARŞILAŞTIRMA Literatür taraması sonunda çalışılan bölge ile diğer kömür oluşumlarının karşılaştırılması ve pozitif negatif özelliklerin bulunması, Literatürdeki ayrılıklar ve uyuşmazlıkların belirlenmesi Ruhsat alanının özelliği, kapatılıp kapatılmadığı, kapatılmış bir alan ise nedenleri mutlaka araştırılmalıdır. Bunu yapmadan safha 2 ye asla geçilmez. Uyarı: Eldeki veriler ile teori uyuşmak zorundadır.

2. 2- Bölge adına jeolojik çalışma yapılır. Önemi: cevherleşmenin belli olduğu alan tespit edilir. Tüm alan dışında aranılan spesifik bölgenin yeri tespit edilebilir. Bölge adına yapılmış eski çalışmalar taranır. Quickbird Paleojeolojik,paleocoğrafik çalışmalar yapılır. Eğer değiyor ise Uydu çalışmasına geçilir. Eğer değmiyor ise çalışma bırakılır. Uydu Çalışmaları KÖMÜR • Uydu görüntüsü retrifikasyonu • Tüm haritaların retrifikasyonu • Bölge koordinatlarının girilmesi • Fay ve filtrelerin uygulanması • Jeoloji sayısallaştırılarak uyduya girilir. • Bölgedeki tüm çizgisellikleri abartı ile ortaya çıkartır. • - Çizgisellikler üzerinden sayısallaştırma yapılır. • - Sayısal vektörüzerinden “gül diyagramları” yapılır.. • - Gül diagramı ile ortaya çıkan hakim yön ile drenajdan ortaya çıkan gül diyagramındaki hakim yön karşılaştırılır. Uyduda çalışılan bölge geniş ölçekte incelenmeli, çevre ile bağlantılarına bakılmalı. Alan küçük olsa bile bölgenin hikâyesi bir hat ya da başka bir oluşumdan ileri gelebilir. Önce bütüne bakılmalıdır. Bunun faydası 3 ve 4. safhalarda görülecektir. • Uyduda tüm formasyonları tanınmalıdır. • Ümit veren bölgeler işaretlenir, daha sonra bu bölgelerden örnek alınmalıdır. NEDEN: Araziye gitmeden çalışılacak alan daralıyor. Kaya tiptektonik, cevher yayılımı, cevheri kolay bulduracak unsurlar belirlenir. NEDEN: • Bölgeye ait Paleocoğrafik ve yapısal haritalar incelenmelidir. Cevherin belli bir yaş veya kat ile bağlantısı vardır ve kolayca tespit edilir. • Orman arazilerinde drenajlar görülmez. SRTM datası ile bölge modellemesi, gölge haritalaması (Shading) yapılmalıdır. II.SAFHA: Arama Safhası 1- Jip Jeolojisi a- Arazi planlaması yapılır, zaman ve masraf belirlenir. Plan yapılırken arazide her yere gidilmeli ve zamanın boşa harcanmaması sağlanmalı. c- Uydu görüntüleri ve diğer çalışmalar ile belirlenen unsurlar kontrol edilir. b- Jip jeolojisi sırasında kömürün mostra verdiği yerlerde ENDÜKTİF ÇALIŞMA yapılır. • Endüktif Çalışmalar: • Yarma açmak • Jeofizik log almak • Sondaj yapmaktır 2- Yönlendirilmiş sınıflama yapılır. • Emin olunan yerler koordinatları ile tanımlanır. • Uyduda yer tanımlanarak benzerini bulması sağlanır. İki şekilde yapılır: Renk farkı ile radyometrik değerlerin farklılık yerleri tanımlanır. Kömür değerleri yüksek çıkan yerler taranır. MERVE ÇAKMAK 0881204 3- Mostra veren yerlerde kesit çizilerek çalışılmalıdır. Numune alırken her tabakadan numune alınmalıdır. • 4- Numune alarak alan daraltma • Önce işaretlenen yerlerde yarma ile numune alınır ve bazı anaizler yaplır: • Kül, su, sabit karbon, radyoaktif madde, kükürt, diğer impuriteler belirlenir. Biçimine göre • Nokta örnek • Seçimli örnek • Oluk örneği • Teknolojik örnek • Koklaştıra, briketleştirme testleri yapılır. • Briketleştirme maliyetleri belirlenir.

3. Örneğin; 1.Tabaka kalınlığı:10cm- 5000 kalori 2.Tabakakalınlğı 30- 1000 kalori Ortalama değer=(10x5000+3000x1000)/3001 • Alınan numunelerde; • Kalınlık • Ortalama değer • Tenör • Hesapları yapılır. Her kalınlıkta karşılaşılan kömür tenörü aynı değildir. Farklı ortam ve litolojilerden ise dikkat edilmelidir. Tüm çalışmalar umut veriyor ise; SONUCUNDA 3. SAFHADA DEVAM Çalışmayı Bitir Sonuç: Alan daraltma Tüm bu belirlenen unsurlar çalışmaya uygun mu değil mi belirlenir. Sonraki Safhaya Geçiş III. SAFHA: Daraltılan Alan Bölgesinde Detay Jeoloji Araştırmaları 1-Detay jeoloji çalışmaları yapılır. Bir yörede kömür armalarında sondajlı çalışma yapılıyorsa sondajlarla ilgili olarak bir plan hazırlanır. Bu plan aşama aşama hangi sondajların mevcut jeoloji haritasına göre yapılacağını belirtir.Sondajlar bu programa göre: Arama İstikşaf (geliştirme) Rezerv olarak gruplandırılır. 2-Detay sondajlar yapılır. 3-Ön çalışma ile elde edilen veriler laboratuarda değerlendirilir. Tüm bu analizler sonucunda numunelerden mutlaka şahit numune kalmalı. • Amaca göre • Kimyasal analiz • Palinolojik analiz • Teknolojik analiz • Petrografik analiz Üç boyutlu analizler daha da hassaslaştırılır. UMUTLU İSE • Bu safhada tekrar arazi gidişleri olabilir. Aynı kişi ile yapılamaz, çünkü farklı görüş ve yorumlardan yararlanılmalıdır. Aynı kişi ile gidilmesi yanlış yorumlamalara götürür. • Tüm bunların hepsi araştırmanın işletmeye geçmesini sağlayacak unsurlardır. SONUÇ MERVE ÇAKMAK 0881204 Olumsuz Olumlu VAZGEÇ BİR SONRAKİ SAFHA

4. IV. SAFHA: Bölgenin 3 boyutlu modellenmesi • 1.Üç boyulu yorumlama yapılır. • Matematiksel hesaplamalar yapılır. • Ekonomik özellikleri tam olarak belirlenir. • Bölgede tatmin edecek detay analizler yapılır: 2. Yüzeyde yapılmış jeofiziksel çalışma ve karotlardan alınan veriler uygun ise sondaj delikleri daha derinlerde jeofizik çalışma ve denemelere fırsat verir. 3. Öğütme teknikleri, cevher kazama teknikler, boyutu belirlenir. (Öğütme için mikroskopik incelemeler önemlidir.) • Madeni çalıştırmak için belli husular belirlenmeli: • Bölge tenör olarak uygun mu? • Bölge rezerv olarak uygun mu? • Bölge jeolojik olarak uygun mu? • Bölge topografik olarak uygun mu? • Bölge coğrafi konum açısından uygun mu? • İşçi teminindeki güçlükler nelerdir? • İklim faktörü • Kimyasal impuriteler açısından bir fark var mı? • Cevherdeki arz-talep nedir? • Cevheri (siyasi olarak) satabiliyor musun? • Yön- eylem araştırması 4. İşletme türü belirlenir. Açık işletme daha uygundur. Nereye kadar açık işletme nereye kadar kapalı işletme belirlenir. 5. 3 boyutlu arazi hazırlamasında, bu arazinin neresinden girilirse en ekonomik olur, bunun hesabı yapılır. 6. Cevher hazırlama testleri 7. İşletme sınırı (cut of grade) belirlenir. Bu işlem maden bitene kadar yapılır. Çünkü maliyet aylık değişir. Cevher terkedilinceye dek maliyet devam eder. 8. Grizu problemleri ile karşılaşmamk için önlemler belirlenir.. 9. Kömür gevşek bir malzeme olduğu için gçlü bir tahkimat sistemi gerekir. 10. YAS problemleri belirlenir. İki türlü oluşur: A- Yüzeyde ise B- Yerin derininde ise 11. CO2 salınımı hesaplanmalıdır (Kyoto nedeni ile). REZERV HESAPLAMASI- Poligon 12. İşletmeye nereden başlanacağı belirlenir. Tüm hesaplardan sonra EKONOMİK / EKONOMİK DEĞİL Her safha tekrar gözden geçirilir. Çalışmayı bitir! V. SAFHA:Rapor Sunum Safhası Piyasa iyi kollanmalı, Tüm kalan detay ve eksikler belirlenmeli (madenin sürekliliği için tamamlanması gereken detaylar). • Her madende işletme safhası için cevaplanması gereken sorular: • Cevherleşmeyi kontrol eden çeşitli kayaçların dağılımı • Alterasyon zonları dağılımı ve cevherleşme ile ilgisi • Cevherleşme ile ilgili yapısal jeoloji • Primer ve sekonder cevherleşmeden tenör ve cevher miktarı dağılımı • Yer altı suyu çevrimi ve cevher üzerindeki zenginleştirme ve veya fakirleştirme etkileri • Cevherleşme de zonlanma • Yan ürün olabilecek mineral element ya da maddelerin dağılımı • Cevher ve yan kayacın fiziksel karakterleri ( bu özelliği bilmeden katlar arası mesafe de belirlenemez). • Düşük tenörlü zonların mineralojisi ve “leaching” ile zenginleştirilip zenginleştirilemeyeceği • Açık işletme olabilecek yataklarda jeolojinin eğme olan olumlu olumsuz etkisi • Açık ya da yer altı işletmesine karar vermede örtülü ya da kayaların değişimi İŞLETİM