Stanley Kubrick

1. Stanley Kubrick 1928 - 1999

2. Filmografia „Warto wiedzieć” Cechy charakterystyczne twórczości Motywy i zabiegi stylistyczne Ścieżki chwały Dr Strangelove, albo jak przestałem się bać i pokochałem bombę 2001: Odyseja kosmiczna Mechaniczna pomarańcza Barry Lyndon Lśnienie Full metal jacket Bibliografia Spis treści

3. Filmografia • 1951 – Dzień walki • 1951 – Latający ksiądz • 1953 – Żeglarze • 1953 – Strach i pożądanie • 1955 – Pocałunek mordercy • 1956 – Zabójstwo • 1957 – Ścieżki chwały • 1960 – Spartakus • 1962 – Lolita • 1964 – Dr Strangelove, albo jak przestałem się bać i pokochałem bombę Stanley Kubrick i Malcolm McDowell na planie zdjęciowym Mechanicznej pomarańczy • 1968 – 2001: Odyseja kosmiczna • 1971 – Mechaniczna pomarańcza • 1975 – Barry Lyndon • 1980 – Lśnienie • 1987 – Full metal jacket • 1999 – Oczy szeroko zamknięte Spis treści

4. „Warto wiedzieć” • Praca dla magazynu Look • Fascynacja sowiecką szkołą montażu • Ścisły nadzór nad powstawaniem filmu • Autorskie ujęcia z ręki • Wielokrotne duble • Adaptacje utworów literackich • B. istotna opowieść • Kwestia lektora i dubbingu Spis treści

5. Przestrzeń: uwięzienie Historia: cykliczność Czas: kolistość „Znaczące obszary” - subiektywizm Ironia i kontrast Problem języka i komunikacji. Wieloznaczność przesłania „Akcja filmów Kubricka oparta jest na obsesjach jednostki wchodzącej w konflikt ze skonwencjonalizowaną ideologią zastanych struktur społecznych” (R. Johnson, Obsesje Kubricka [w:] Stanley Kubrick w opinii krytyki zagranicznej, red. A. Kozanecka.) Cechy charakterystyczne twórczości • Inspiracje psychoanalizą • Mroki podświadomości i podwójność ludzkiej natury • Człowiek i jego bytowanie w społeczeństwie. • Państwo ze społeczną hierarchią Spis treści

6. Światy możliwe: oniryczne wizje, projekcje świadomości ukazujące introspekcje bohatera Regres, degradacja, zezwierzęcenie Odrodzenie Zagrożenie apokalipsą Maska, sobowtór, labirynt Obłęd, szaleństwo Mechanizacja człowieka Symetria kadru Malarskość Detal (np. twarz) zastępujący ujęcie ustanawiające i następujący później odjazd kamery do większego planu Nietypowe zmiany planów i punktów widzenia Kamera subiektywna Kontrast osiągany poprzez montaż, oświetlenie, plany, dynamikę Kontrapunkty muzyczno-wizualne Motywy Zabiegi stylistyczne Na zdjęciu po prawej kadr z filmu Full metal jacket z symetryczną kompozycją Spis treści

7. Adaptacja książki Humphreya Cobba Oparty na faktach z I WŚ Powstał wyłącznie dzięki zaangażowaniu Kirka Douglasa Bezowocne próby uratowania 3 żołnierzy przed karą śmierci prowadzone przez pułkownika Daxa Bezsens rozkazów przełożonych odbija się na szarych żołnierzach Wieloznaczna finałowa sekwencja śpiewu niemieckiej dziewczyny Ścieżki chwały Kirk Douglas na plakacie z filmu Ścieżki chwały Spis treści

8. Nurt polityczny science-fiction, dotyczący „zimnej wojny” Nuklearna apokalipsa ujęta w czarną groteskę Znaczące imiona, „świat na opak” Satyra na niepohamowaną żądzę władzy, dominacji Hiperbolizacja cech postaci – np. faszyzm Mechanizacja ludzkiego zachowania „Przypadkowa” wojna nuklearna Problem języka Kontrapunkty obrazowo-muzyczne Inspiracje kinem noir Dr Strangelove, albo jak przestałem się bać i pokochałem bombę • Major Kong • (Slim Pickens) • dosiadający • bomby z • paradoksalnym • pozdrowieniem • kadr z filmu • Dr Strangelove Spis treści

9. „Czteroczęściowy dokument magiczny” Negacja mitu o postępie i ewolucji Ludzki prymitywizm Analogie z prahistorią: walka, dominacja. Negacja erotycznej funkcji tańca Muzyka klasyczna Słynny mutch-cut Kontrasty i analogie między poszczególnymi częściami filmu Czarny monolit - łącznik „Kosmiczne dziecko”. Profetyczny charakter Ogromny potencjał interpretacyjny. 2001: Odyseja kosmiczna Praprzodek człowieka, który odkrył wykorzystanie broni - kadr z filmu 2001: Odyseja kosmiczna Spis treści

10. Mechaniczna pomarańcza • Adaptacja powieści A. Burgessa. • Tytuł to językowa zabawa • „Wizja nieprzyjaznego świata, w którym bezduszni politycy manipulują jednostką” (K. Klejsa, Byłem uleczony jak trza...). • Agresją i erotyka (Freud!) • Przemoc • Zdegenerowana jednostka na tle zdegenerowanego pństwa • Rola muzyki i refleksja o sztuce • Agresywne popędy człowieka – destrukcyjny, apokaliptyczny wydźwięk filmu. • Charakterystyczne stroje i stylizacje - popkultura Alex DeLarge (Malcolm McDowell) Na plakacie filmu Mechaniczna pomarańcza Spis treści

11. Barry Lyndon • Adaptacja powieści W.M. Thackeraya. • Akcja: XIX w. • Powolny rytm, malarskie kadry, dystans wobec tematu, brak psychologizowania. • Podkreślanie scen śmierci. • W powieści występuje narracja 1-osobowa, natomiast w filmie wydarzenia relacjonuje bezimienny komentator o ironicznym usposobieniu. • Osaczające rytuały i konwenanse. • Świat ceremoniałów, które uwięziły ludzkość. • Tytułowy bohater nie ma szans na spełnienie marzeń o miłości czy swych aspiracji dotyczących życia na poziomie angielskiego dżentelmena, otaczający go świat jest na tyle zhierarchizowany, że wspinanie się po drabinie społecznej do wyższych sfer musi być skazane na porażkę. • Transcendencja w zakończeniu, gdzie Barry nie oddaje pojedynkowego strzału, myśląc o swym zmarłym synu. Jeden z wizualnych smaczków w kadrze z filmu Barry Lyndon Spis treści

12. Lśnienie • Ekranizacja powieści S. Kinga • „Horror antropologiczny” • Odczytanie gatunku w nowy sposób. • Refleksja, iż obłęd człowieka jest straszniejszy niż wszystkie upiory. • „Głos w dyskusji o relacji kultury i cywilizacji” (A. Wyżyński, Twórczość Stanleya Kubricka) – hotel postawiony na indiańskim cmentarzu niejako mści się. • Podważanie racjonalności, ale też możliwości komunikacyjnych człowieka, system intuicyjnych ”lśnień” jest skuteczniejszym porozumieniem niż rozmowa. • Odczytania w duchu psychoanalizy. Finałowa sekwencja jako przechodzenie labiryntem w mroki nieświadomości, która jest owładnięta przez regresywną przemoc. • Motyw luster i sobowtóra, które pokazują nieustanną walkę id i super-ego, między popędem a socjalizacją, normami kulturowymi np. scena z piękną kobietą, która w lustrze pokoju 237 zamienia się w potwora. • Motyw dziecka , uwidaczniający konflikt dorosłych ze społeczeństwem, które ogranicza: • Danny: mówi 2. głosami, czyta brutalny komiks reprezentuje niestłumione przez kulturę popędy • Jack: regres do fazy dziecięcej, widoczne w metaforycznej scenie przemiany w wilka z bajki o trzech świnkach (zdjęcie obok) Szaleństwo Jacka Torrence’a (Jack Nicholson) w filmie Lśnienie Spis treści

13. Full metal jacket • Żywioł języka, żargonu wojskowego, genialna kreacja Lee Ermeya • Nietypowe dla Kubricka historyczne ograniczenie konkretnymi datami i miejscami: 1968, Wietnam, Parris Island. • Wizja obozu szkoleniowego dla marines jako osobnego świata, który sterylnością przypomina hotel Overlook ze Lśnienia czy wnętrza statków z 2001. • Strzyżenie rekrutów jak przygotowanie do operacji na mózgu i faktycznie jest to pewien rodzaj operacji, mającej na celu dehumanizację. • Sterylność pomieszczeń Parris Island sugeruje, że jest to laboratorium, gdzie tworzy się maszyny, tyle że do zabijania, bezrefleksyjnie wykonujące rozkazy. • Szeregowy Pyle – gruby, głupi i nieudolny staje się żołnierzem idealnym, perfekcyjnym tworem sierżanta Hartmana, który obraca się przeciwko twórcy. • Wietnamska część filmu jest nieco słabsza najprawdopodobniej ze względu na dystans autora i zbyt wypieszczone kadry fotografowane w Londynie (nie w Wietnamie). Kadr z początkowej sekwencji Full metal jacket - strzyżenie rekrutów Spis treści

14. Bibliografia • Stanley Kubrick w opinii krytyki zagranicznej, red. A. Kozanecka, Warszawa 1989. • „Film na Świecie” 1993, nr 3/4 (394/395). • A. Wyżyński, „Twórczość Stanleya Kubricka jako przykład przełamywania w filmie konwencji gatunkowych (Dr Strangelove, Lśnienie)”, „Iluzjon. Kwartalnik Filmowy” 1991, nr 2. • K. Klejsa, Byłem uleczony jak trza... O »Mechanicznej pomarańczy« Stanleya Kubricka, „Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 31-32. • A. Garbicz, Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż czwarta 1967-73, Kraków 2000. Spis treści