Ograniczony punkt widzenia

1. Trzeci sektor i jego ograniczeniaDr Ryszard SzarfenbergUniwersytet WarszawskiInstytut Polityki Społecznejwww.ips.uw.edu.pl/rszarf/

2. Ograniczony punkt widzenia • Trzeci sektor tak jak pozostałe ma silne i słabe strony • Tematem prezentacji będą jednak głównie jego słabe strony • Dlaczego? • Zamówienie jednej ze stron w debacie nad nową ustawą o pomocy społecznej

3. Koncepcja podziału na sektory Cztery sektory • Rynkowy • Publiczny (administracja publiczna) • Pozarządowy (trzeci, społeczny, obywatelski) • Nieformalny Odpowiada za całość władza • Centralna • Regionalna • Lokalna

4. Kontekst 1: krytyka rynku • Utopia samoregulującego się rynku jest antyspołeczna i antygospodarcza (Karl Polanyi) • Teoria niesprawności rynku (dobra publiczne, efekty zewnętrzne, monopolizacja, asymetria informacji) Odpowiedź • Tworzenie rynków, ochrona rynku, rynek regulowany, interwencja państwa – rynek osadzony w społeczeństwie, a nie odwrotnie • Utopia etatystyczna

5. Kontekst 2: krytyka państwa • Utopia etatystyczna jest antyspołeczna i antygospodarcza (krytyka niedemokratycznych systemów etatystycznych, krytyka państwa opiekuńczego – Buchanan, AFDC) • Teoria niesprawności państwa (wady demokracji reprezentatywnej, biurokratyzacja, duże koszty, niska jakość) Odpowiedź • Mniej państwa, więcej rynku - deregulacja, prywatyzacja, liberalizacja • Nowy sposób zorganizowania państwa, czyli więcej rynku w państwie – NPM, więcej społeczeństwa w państwie – demokratyzacja

6. Kontekst 3: trendy globalne • Globalizacja i hipoteza zanikania państw narodowych • Serwicyzacja gospodarki (ruch robotniczy schodzi ze sceny) • Sekularyzacja (dobroczynność wyznaniowa w odwrocie) • Prawa człowieka (pod coraz cięższym ostrzałem coraz większych autorytetów) • Osłabienie instytucji rodziny

7. Utopia obywatelska • Idealizacja sektora obywatelskiego (Peter F. Drucker, Michael Walzer i polskie przykłady) • Hipoteza: mniej państwa to więcej rynku i społeczeństwa (Francis Fukuyama) • Empiryczna falsyfikacja tej hipotezy (Szwecja, badania zespołu Salamona w 24 krajach) • Polityka: sektor społeczny to rozwiązanie nowej kwestii społecznej (nowe ubóstwo, nowe nierówności, wykluczenie społeczne) • W Polsce: zakwestionowanie formuły „pomoc społeczna to instytucja polityki społecznej państwa”

8. Trzeci sektor, czyli co? • Różnorodność organizacji pod względem formy, sposobu działania, jak i dziedziny, celów • Propozycja definicyjna • Kryteria zespołu Salamona • Zorganizowanie • Pozarządowość • Samorządność • Niedystrybuowanie zysków • Dobrowolność • Korzyści płynące ze statusu NGO i jego niejasności (arbitralność decyzji i błędy z tym związane) • Obywatelskość sektora trzeciego jako cecha definicyjna? • Rynek a trzeci sektor – domniemana różnica?

9. Teoria niesprawności trzeciego sektora (I) Wielka piątka Salamona • Partykularyzm (wykluczanie, nierówności) • Paternalizm (przywileje, zależność, wyzysk) • Nadmierna amatorszczyzna lub profesjonalizacja (nieskuteczność i nadmierna specjalizacja) • Niedostateczne fundusze (problem gapowicza, brak środków tam gdzie ich najbardziej potrzeba, konkurencja) • Luka odpowiedzialności (skandal Aramony i inne)

10. Skandale w trzecim sektorze, czyli co wynika z luki odpowiedzialności • Defraudacje • Przywłaszczenia • Poboczna działalność biznesowa • Oszustwa • Unikanie podatków • Niewłaściwe użycie funduszy • Łapówkarstwo • Strata funduszy w wyniku błędnych inwestycji • Fałszerstwa • Znikające donacje • Zmowy złodziejskie • Pranie brudnych pieniędzy • Konflikty interesów • Błędy w księgowaniu • Molestowanie seksualne

11. Przyczyny skandali • Niesprawność nadzoru • Niewłaściwa delegacja władzy • Zaniedbanie majątku • Niezdolność do zadania właściwych pytań • Brak zmiany członków zarządu • Brak nadzoru nad dyrektorami • Niemożność wdrożenia kontroli wewnętrznej • Brak systemu zapobiegającego nadużyciom władzy • Izolacja członków zarządu od pracowników i klientów

12. Wnioski ze skandali • „Ekscesy i nieprawości związane z prywatnym przedsiębiorstwem i rządem są tradycyjnym i bardzo płodnym obszarem działalności dla prasy. Jednak w przypadku trzeciego sektora zaufanie publiczne jest zasadniczym elementem. Gdy zostanie ono narażone koszty dla pozycji, reputacji i funduszy mogą być znaczące” • Polski kontekst: „nie utrwaliło się jeszcze nawet samo pojęcie odpowiedzialności organizacji pozarządowych przed opinią publiczną (accountablity to the public)”

13. Teoria niesprawności trzeciego sektora (II) „Rządzić inaczej”, czyli perspektywa NPM • Słabe strony sektora trzeciego na tle innych sektorów • Zadania, z których nie wywiązuje się najlepiej sektor trzeci na tle innych sektorów

14. Silnymi stronami sektora społecznego nie są • stabilność, • zdolność do zajmowania się sprawami poza główną misją, • uodpornienie na protekcję (szczególna słabość), • zdolność dostosowywania się do szybko zmieniających się warunków, • zdolność do innowacyjności, • skłonność do powielania, • skłonność do wycofywania się z działalności przestarzałej lub nieudanej, • gotowość do podejmowania ryzyka, • zdolność tworzenia kapitału (szczególna słabość), • wiedza profesjonalna, • zdolność do gromadzenia oszczędności uwarunkowanych wzrostem skali działalności (szczególna słabość)

15. Zadania, z których trzeci sektor nie wywiązuje się najlepiej • Kierowanie strategią działania • Regulacje prawne • Zapobieganie dyskryminacji • Zadania ekonomiczne • Zadania inwestycyjne • Wypracowywanie zysków (szczególnie nieskuteczny) • Pobudzanie samowystarczalności

16. Trzy wyjątkowe zadania? Domniemanie skuteczności sektora społecznego • Przestrzeganie zasady równości • Zapobieganie wyzyskowi • Umacnianie spójności społeczeństwa Wątpliwości • Partykularyzm • Paternalizm

17. Wnioski • Komu służy, a komu nie służy idealizowanie trzeciego sektora? • Konieczność kontroli publicznej nad trzecim sektorem korzystającym ze środków publicznych • Zrównoważone podejście do silnych i słabych stron wszystkich sektorów, czyli wykorzystanie tych pierwszych i rekompensowanie tych drugich

18. Wątki do dyskusji • Czy transparentność wystarczy, jako remedium na słabości trzeciego sektora? • Czy różnica między sektorem rynkowym i społecznym nie jest mniejsza niż to się nam na ogół wydaje? • Dialog trójstronny a dialog czterostronny, czy reprezentatywna demokracja zostanie zastąpiona demokracją deliberatywną?