ENDOKRİN SİSTEM

ENDOKRİN SİSTEM • Hücreler arası fonksiyonların, birtakım kimyasal regülatör maddeler ile, sinyalizasyon yöntemiyle ileten özel moleküler yapıda ki maddelerin üretildiği bir sistemdir • Bu maddelere hormon, hormon üreten hücrelere endokrin hücre denir

1- Majör endokrin gland sistemi • Tiroid , adrenal ve hipofiz • 2- Yaygın (disterse) hücresel endokrin sistemi • MSS, GİS, böbrek, karaciğer, deri ve yumuşak doku, kemik

Majör Endokrin Gland Sistemi • Saf gland halinde olan tiroid, ürettiği hormonu depolayan ve gerektiğinde kullanıma veren bir bez • Yarı endokrin yapıda olan hipofiz ve adrenal, sinüzoido-retiküler yapıda olan ve ürettikleri hormonu doğrudan sinüzoidal, vasküler yolla hedef organa gönderir

Endokrin bez yapısında olmayan adrenal medüllası ve parasempatik ganglionlar ya da paraaortik ganglionlar da ki kromoffin ve non-kromoffin granüller de genellikle sinirsel yapıda olan ve iletişimi sağlayan epinefrin ve norepinefrin benzeri maddeler salgılayan bezlerdir

Yaygın hücresel endokrin sistemde, hormon üretecek yapıya sahip granüller içerirler. • Bu sistem aminler, amin prekürsörleri sentezleyen, • onları kapan , sekrete ve dekarboksile eden sistem anlamına gelir

HİPOFİZ(PİTUTER) 0.5-1 gr ağırlığında,kadında gebelikte iki katına çıkan 10-15 mm çapında, Sella tursika da lokalize (optik kiasma ve kavernöz sinüse komşu) Hipotalamusa hipofizer sap ile bağlı

1- Ön lob (adeno hipofiz, epitelyal Rathke kesesi artıklarından) • 2- Arka lob ( nörohipofiz, nörosekretuar, • 3- Ventrikül tabanının aşağıya doğru uzaması) • Duranın diyafragma sella denilen uzantısı ve meninks hpf. üzerini örter • İnfindubulum aracılığıyla suprahipofizer diensefalona bağlıdır ve burada ki endokrin hücrelerde üretilen “realising hormonlar” aracılığıyla fonksiyon görür

Histolojik olarak, arka hpf. myelinsiz sinir lifleri ile arada gliya penzeri pitusit adlı hücreler • Nörosekretuar granüller ADH ve oksitosin içerir • Bu hormonlar hipotalamusta üretilir, sap ile arka hpf. taşınır

Ön hpf. organın % 80 nini oluşturur ve asıl salgı yapan kısmıdır • Buradan salınan hormonlar hipotalamustan salınan + davranışlı salgılatıcı (realising) hormonla kontrol edilir • Rutin histolojik kesitlerde asidofil, bazofil, kromofob (boya almayan) hücrelerden oluşur.

Hormon sekresyonlarına göre 5 tip hücre • 1- Somototrop (GH) • 2- Laktotrop (PRL) • 3- Kortikotrop (ACTH, MSH) • 4- Tyrotrop (TSH) • 5- Gonodotrop (FSH ve LH)

Hipofiz lezyonları • I- Adenohipofiz Hiperfonksiyonları • Adenom • Hiperplazi • CA • II- Adenohipofiz Hipofonksiyonları • Nonfonksiyone adenomlar • Destrüktif olaylar • İskemik zedelenme • III- Yer kaplayan lezyonları (Hipo/ Hiper/ Normal fonksiyon) • *****Klinik olarak endokrin bulgular veya bası balirtileri ile gelirler

Yer Kaplayan Lezyonlar • I- Primer Tümörler: • Adeno Hipofiz: Adenom, CA • Nörohipofiz: Charistoma (granüllü hücre tm) • Non hipofizer: • Chraniopharyngioma (Erdheim Tm) • Germ hücreli tm • Gliom ve menengiom • Chloroma • Sarkoma • Lenfoma

II-Metastatik Tümörler • Karsinom (bronş-meme) • Plazmositom • Lenfoma-lösemi • II- Kist, malfarmosyanlar ve hamartom • Empty sela (boş sella) • Rathke yarık kisti • Dermoid kist

IV- İltihabi Lezyonlar: • Enfeksiyon-abse • Tbc, sifilis • Lenfositik hipofizit • Sarkoidoz • Langerhans Hücreli Histiyositoz • Dev hücreli granülom • V- Damarsal lezyonlar: • Hemanjiom • Anevrizma

Dokunun incelenmesi • Transsfenoidal cerrahi • Frozen doğruluk oranı düşüktür, ancak lezyon büyük ise cerrahi sınırları belirlemek için faydalıdır • Sitolojik smear ve touch preparat önemli • İntraoperatif konsültasyon endikasyonları • Doğru tanı için dokunun bölünmesi • Adenom varlığını doğrulamak • Adenomu diğer lezyonlardan ayırt etmek • Margin tutulumu • Düşünülmeyen lezyonları tanımlamak,

HİPERPİTÜTARİZM VE PİTÜTER ADENOMLARI • Ön hpf. hormonlarının aşırı üretimi sıklıkla adenomlar, daha nadiren hiperplaziler ve CA ile olur • Adenomlar primer intrakranial tümörlerin %10-15 ni oluşturur. İnsidental adenomlar %27 • Son WHO sınıflamasında “ sellar bölge tümörleri” başlığı altında; adenomlar, CA lar ve chraniofarengiomlar yer alır • Adenomların %3 ü MEN sendromlarına eşlik eder

Adenomlar; • 1- Fonksiyonel (salgıladıkları hormonlara göre ve nonfonksiyone) • 2- Radyolojik (çapa göre mikro ve makroadenom) • Adenomların çoğu monoklonal benign neoplazmlar • Heterojeniteden dolayı tek etyolojik faktörden söz edilemez

Patogenez • Başlangıçta spesifik mutasyonlar, onkogen aktivasyonu ve tümör supressör gen inaktivasyonu • Hipofiz hücrelerinin hipotalamik hormonlar ile kronik stimülasyonu adenom inisiasyonunda önemli • CA larda p-53 overekspresyonu retinoblastom geninde düşme, H-ras mutasyonu

Adenomlar • Kadında ve 3-6 dekadda sık • En sık adenomlar prolaktinomalar (yetişkinde ve çocuklukta) 2. sıklıktaki tümörler nonfonksiyone adenomlardır. • Çocukluk çağında adenom sıklığı %2 ve bunlarda ACTH üreten adenomlar yetişkinden daha sık • Nonfonksiyone olanlar, insidental tümörlerin yarısını, cerrahi spesmenlerin 1/3 ünü oluşturur.

Adenom morfolojisi • Yumuşak, iyi sınırlı,soluk kırmızı renkli (normal hpf nin sert sarı rengi ile zıd) • %30 u kapsülsüz, sella tursikaya sınırlı veya suprasellar genişleyebilen • Sellayı harab ederek cavernöz ve sfenoid sinüse uzanabilen • Kemik , dura nadiren beyni infiltre eden (invaziv adenom) • Büyük adenomlarda hemoraji ve nekroz o.b • Hpf. Apopleksisi(adenom içine akut hemoraji)

Histolojik özellikler • 1- Retikülin boyası ile Asiner yapının kaybı • 2- Smear preparatlarında diskoheziv hücreler • 3- Sellüler monomorfizm • 4- Adenom hücreleri tabakalar, trabeküller, papiller yapılar ve damar çevresinde pseudorozetler • 5- Mikrokalsifikasyon ve perivasküler veya stromal amiloid o.b • 6- Adenomların anotomik dağılımı kortikotroplar orta çizgide, GH lateral lobda, PRL posterior lateral lobda, gonodotroplar diffüz • 7-Elektronmikroskopik olarak CROOK’S hyalenler

Prognostik özellikler • İnvaziv adenomlar radyolojik olarak veya cerrahın operasyonda ki gross bulguları ile tanınır • CA tanısı sadece metastaz varlığı ile konur • Duranın mikroskopik invazyonu özellikle makroadenom da sıktır ve prognostik önemi yok • Komşu kemik ve sinüse invazyon, lokal agresivliği gösterir, metastaz bulgusu değildir

İnvazivlik: • Makroadenomlarda ve • ACTH, TSH ve asidofil stem hücreli adenom gibi özel histolojik tiplerde sıktır • Artmış sellülerite, mitoz ve pleomorfizm invazivliği göstermez • P-53 nükleer pozitifliği invazivliği gösterebilir • İnvaziv davranış ile Ki-67 indeksi arasındaki ilişki tartışmalı,

Fonksiyonel adenom sınıflaması • I- GH, PRL ve TSH ailesi • 1- GH aşırı salınımının neden olduğu adenom • Somototrop adenom • Mammosomototrop adenom • 2- PRL aşırı salınımı • Laktotrop adenom • GH reaktiviteli laktotrop adenom • 3- TSH aşırı salınımı • Tirotrop adenom

4- ACTH aşırı salınımı • Kortikotrop adenom • 5- Gonodotropin aşırı salınımı • Gonodotropik adenom • 6- Sınıflandırılamayanlar • Olağandışı pulirihormonal adenomlar

I- Asidofil hücreli adenom(%25-30) • GH, PRL, nonfonksiyone • GH+PRL (mikst tip) • II- Bazofil hücreli adenom • Kortikotropin, nonfonksiyone • III- Kromofob hücreli adenom ( en sık) • GH, PRL, Mikst, Kortikotropin, TSH, FSH-LH, nonfonksiyone

Adenomlar klinik, serolojik, RIA, elektron mikroskopik ve İHK sal özelliklerine göre sınıflandırılır • Bütün adenomlar granüllerinin yoğunluk ve seyrekliklerine ve granül şekillerine göre farklı klinik özellik gösterirler

GH hücreli, • seyrek granüllü- Akromegali, • yoğun granüllü- Gigantizm • PRL hücreli, • seyrek granüllü- Amenore • yoğun granüllü- Galaktore • Kortikotrop hücreli, • damla şeklinde periferik garnüllü- Cushing’s Hastalığı, Hiperkortikolizm • Nelson-Salasa , • endomorfinler, pigmentasyon

Silent tip adenomlar, • 3 subtipi-hipopitüterizm-kitle • Tirotropik adenom, • irregüler periferik granüllü- Hipertiroidi-kitle • Gonodotropik adenom, • periferik orta boy granüllü- Hipogonodizm-kitle • Null Cell, • orta derecede granüllü • A- Onkositik- hiperprolaktinoma • B- Nononkositik-hipopitütarizm

Tanı yöntemleri • 1- Küçük biyopside touch veya smear preparasyon • 2- Retikülin boyası ve congo red • 3- Elektronmikroskopik inceleme • 4- İmmünhistokimya • Adenomun subtipinin belirlenmesi • Hiperprolaktineminin adenom veya stalk basısına bağlı dopaminerjik inh kalkmasına bağlı olup olmadığı • Hiperplastik ve ektopik lezyonlar ile nadiren CA tanısında

Prolaktinomalar • Zayıf asidofilik veya kromofobik, mikroadenom şeklindedir. • Çoğu seyrek granüllüdür • 20-40 yaş kadınlarda sık • Amenore, galoktere, libido kaybı ve infertilite • Adenom olmaksızın hiperprolaktinemi • Gebelik ve laktasyon • Stress • Laktotrop hiperplazi • Hipotiroidizm • Renal yetmezlik • Östrojen kullanımı • Suprasellar kitle (stalk etkisi) • Hipotalamusta dopaminerjik nöron harabiyeti • İlaçlar (dopamin reseptör antogonistleri, nöroleptikler ve antihipertansifler)

Somototrop adenomlar • %40 G proteininin mutant GTP az ı olmayan alfa subünit sekrete eder (onkogen) • Histolojik olarak granüllü hücrelerden oluşur • Akromegali-jigantizm • Gonodal disfonksiyon • Diyabet mellitus • Hipertansiyon ve kas güçsüzlüğü • Artmış GİS kanserleri

Kortikotrop hücreli adenom • Bazofil hücreli veya kromofob hücreli • Mikroadenom şeklindedir • PAS ile pozitif boyanır • ACTH nın aşırı salınımı bilateral adrenallerde büyüme, hiperkortikolizm, aşırı kortizol salınımı ve buna bağlı Cushing tablosu

Nonfonksiyone adenomlar • Çoğunlukla makroadenom • Kromofobik veya eozinofilik granüler sitoplazmalıdır • Granüler sitoplazma fonksiyonel adenomların aksine mitekondri fazlalığına bağlıdır • ***Kitle etkisi ve hipopitütarizm ile gelirler

Atipik adenom/ İnvaziv adenom/ Küçük hücreli adenom/ malign adenom • Genellikle nonfonksiyone olurlar, • Suprasellar yayılım gösterirler • Kitle etkisiyle o.ç • Eskiden stem cell veya null cell adenom • Bunların içinde küçük bir grup onkositik olarak tanımlanır

ENDOKRİN SİSTEM