Droga do Powstania Styczniowego jako etap odzyskiwania niepodległości

1. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie Rok 1863- przygotowanie i początek Powstania StyczniowegoProf. dr hab. Stanisław Czaja

2. Droga do Powstania Styczniowego jako etap odzyskiwania niepodległości III Rozbiór Polski (utrata niepodległości) Próba odzyskania niepodległości w postaci Księstwa Warszawskiego (Napoleon I) Pierwszy okres pracy organicznej (budowa nowoczesnej gospodarki) 1815-1830 Powstanie Listopadowe (1830-1831) Załamanie gospodarcze, represje i problemy społeczne Ruchy społeczne 1843-1848 Wzrost napięcia globalnego i próby tworzenia nowego porządku świata (lata pięćdziesiąte i początek lat sześćdziesiątych XIX wieku) Powstanie Styczniowe (1863-1864) Załamanie gospodarczo-społeczne i represje popowstaniowe Drugi okres pracy organicznej i budowanie nowoczesnej gospodarki oraz społeczeństwa na ziemiach polskich Narastanie problemów społecznych, gospodarczych i politycznych na ziemiach polskich Rewolucja 1905 roku i jej konsekwencje międzynarodowe I Wojna Światowa (1914-1918) Upadek państw zaborczych i odzyskanie niepodległości przez Polskę i inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej

3. Wielowymiarowy opis sytuacji europejskiej i globalnej Wymiar społeczno-demograficzny • procesy globalizacji i powstawania nowych mocarstw światowych (Niemcy, Francja, Stany Zjednoczone) • narastające napięcia społeczne i rozwój ruchów socjalistycznych Wymiar polityczny • Wojna Krymska i osłabienie Cesarstwa Rosyjskiego • ponowny wzrost znaczenia Francji w Europie i konflikty kolonialne • proces jednoczenia się Niemiec pod kuratelą Prus • narodziny nowoczesnych Stanów Zjednoczonych Wymiar gospodarczy • hegemonia gospodarcza Wielkiej Brytanii (27% globalnego PKB) • przyspieszenie rozwoju gospodarczego Niemiec i Stanów Zjednoczonych • stagnacja gospodarcza w Cesarstwie Rosyjskim i Austro-Węgrzech

4. Wielowymiarowy opis sytuacji na ziemiach polskich Wymiar społeczno-demograficzny • Nowe pokolenie nie pamiętające Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów • narastające napięcia społeczne (właściciele ziemscy a chłopi) i rozwój ruchów socjalistycznych (fabrykanci a robotnicy) • konserwatyzm społeczno-polityczny ziemiaństwa i szlachty polskiej • ruraryzacja społeczeństwa polskiego Wymiar polityczny • Wojna Krymska i osłabienie Cesarstwa Rosyjskiego • konserwatyzm wpływowych instytucji (na przykład Kościoła Katolickiego) • brak wizji rozwojowej i wsparcia dla pracy organicznej • brak polityków i działaczy społecznych, którzy mogli rozwiązywać konflikty społeczne czy narodowe • represje polityczne i branka Wymiar gospodarczy • przestarzała struktura gospodarcza • niska efektywność gospodarki i jej niedostateczna innowacyjność • niski poziom skłonności do inwestowania w Polsce

5. Działalność Aleksandra Wielopolskiego Początkowo angażował się jako działacz powstańczy. Pod wpływem wydarzeń w Galicji, w 1846 roku stał się konserwatywnym zwolennikiem współpracy z Cesarstwem Rosyjskim. Przygotował w 1861 roku „ustawę o zbiegowiskach”, co było przyczyną masakry ludności na Placu Zamkowym 8 kwietnia 1861 roku. Podjął reformy społeczne, ograniczył samowolę urzędników carskich, utworzył Szkołę Główną, uporządkował system administracji, wprowadził oczynszowanie chłopów i równouprawnienie Żydów. Był przeciwnikiem dążeń niepodległościowych, co poróżniło go z wieloma działaczami polskimi, natomiast wprowadzane reformy zniechęciły do niego administrację carską. W 1861 roku podał się do dymisji. Do służby powrócił w czerwcu 1862 roku. Przeżył dwa zamachy na swoje życie. Zarządził brankę. Po wybuchu Powstania Styczniowego w lipcu 1863 roku opuścił Warszawę i wyjechał do Drezna. „Dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy”.

6. Stronnictwo białych (Biali) Stronnictwo białych (Biali) powstało w 1858 roku. Dążyło do zniesienia pańszczyzny, zamiany jej w czynsz lub uwłaszczenia chłopów. Członkowie dążyli do przywrócenia Królestwu Polskiemu autonomii politycznej, własnej administracji i wojska. Niepodległość była celem dyplomatycznym, a nie zbrojnym. Skupiali się wokół Andrzeja Zamojskiego i Leopolda Kronenberga. Był to obóz polityczny liberalnego ziemiaństwa, burżuazji i inteligencji. Ze względu na możliwe represje nie byli zwolennikami walki zbrojnej, jak Czerwoni. Byli również przeciwnikiem ugodowej polityki Aleksandra Wielopolskiego.

7. Stronnictwo czerwonych (Czerwoni) Stronnictwo czerwonych skupiało radykalnych działaczy, organizujących manifestacje polityczne z 1861 roku. Byli zwolennikami szybkiego wybuchu powstania i przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Chcieli włączyć chłopów do walki zbrojnej z zaborcą. Postulowali uwłaszczenie bez odszkodowania dla właścicieli. Utworzyli tajny organ kierowniczy – Komitet Centralny Narodowy w czerwcu 1862 roku. Wydał odezwę do chłopów i do Żydów (12 sierpnia 1862) i ogłosił się rzeczywistą władzą narodu (1 wrzesień 1862). Dnia 22 stycznia 1863 roku Komitet został przekształcony w Tymczasowy Rząd Narodowy. Ogłosił wybuch powstania, wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów posiadaczy, obiecując ziemię bezrolnym uczestnikom powstanie. Po opanowaniu przez Białych przekształcony w Rząd Narodowy.

8. Rząd Tymczasowy Członkami Rządu Tymczasowego byli: Oskar Awejde (zesłanie), Stefan Bobrowski (śmierć w pojedynku), Władysław Daniłowski (prowokacja i zesłanie), Jarosław Dąbrowski (śmierć w Paryżu), Agaton Giller (emigracja), Józef Kajetan Janowski (emigracja), Witold Marczewski (zesłanie), Karol Mikoszewski (emigracja), Jan Majkowski (emigracja), Zygmunt Padlewski (rozstrzelany), Bronisław Szwarce (emigracja)

9. Branka i jej realizacja Branka młodych mężczyzn odbyła się w Warszawie, w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku, na podstawie list imiennych. Twórcami list byli Zygmunt Wielopolski i oberpolicmajster Siergiej Muchanow, a pomysłodawcą namiestnik carski margrabia Aleksander Wielopolski. Branka miała uniemożliwić wybuch powstania. Wywołała jednak efekt odwrotny.

10. Dyktatorzy Powstania Styczniowego • Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863) • Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863) • Romuald Traugutt (od 17 października do 1863 do 10 kwietnia 1864)

11. Przebieg przestrzenny Powstania Styczniowego • Zdarzenia powstańcze w Królestwie, na Litwie oraz Ukrainie

12. Logistyczne przygotowanie Powstania Styczniowego Wymiary aktywności powstańczej Brak planów działania i ich realizacji Brak sprawnych powstańczych struktur państwowo-administracyjnych Brak jednolitego dowództwa w warunkach wojny partyzanckiej, rozproszonej Brak dostatecznego uzbrojenia i aprowizacji Brak łączności i komunikacji informacyjnej Efekty finalne Powstania Styczniowego Brak skuteczności politycznej – wewnętrznej i międzynarodowej Brak dostatecznego poparcia społecznego dla powstańców i działań powstańczych Brak koordynacji działań militarnych i społeczno-politycznych

13. Przebieg militarny powstania Maksymilian Gierymski – Patrol powstańczy • Stoczono dziesiątki bitew i potyczek, z udziałem niewielkiej liczby powstańców, w większości przegranych Michał Andriolli – Walka powstańcza Artur Grottger - Bitwa

14. Przebieg i skutki militarne powstania • Pierwsze potyczki odbyły się w dniach 21-25 stycznia 1863 roku, ostatnie ważniejsze w grudniu 1864 roku • Organizowano obozy szkoleniowe i podejmowano działania aprowizacyjne • Największe zgromadzenia powstańców – Węgrów (3500 osób), Siemiatycze (3000 osób), Ojców (2500 osób), Wąchock (1400 osób), Janów (1000 osób) • W Powstaniu Styczniowym stoczono 1229 potyczek i bitew (956 w Kongresówce, 236 na Litwie, pozostałe na Białorusi i Ukrainie) • Niedoświadczeni lub mało skuteczni dowódcy – Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz, Zygmunt Padewski, Romuald Traugutt • Udział bezpośredni lub pośredni około 200 tysięcy osób • Straty ludzkie i materialne • 30 tysięcy zabitych w walce • 1 tysiąc straconych • 38 tysięcy skazanych na katorgę lub zesłanie na Syberii • 10 tysięcy emigrantów • skasowanie klasztorów • konfiskata 1600 majątków ziemskich

15. Romuald Traugutt i Rząd Powstańczy Skazani dowódcy Powstania Styczniowego

16. Konsekwencje polityczne Powstania Styczniowego 2 marzec 1864 – dekret carski o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię 1867 – zniesienie autonomii Królestwa Polskiego, nazwy oraz budżetu 1869 – zlikwidowano szkołę Główną Warszawską 1869-1870 – odebranie praw miejskich ośrodkom wspierajacym powstańców i upadek gospodarczy tych miast 1874 – zniesienie urzędu namiestnika 1886 – likwidacja Banku Polskiego Rusyfikacja ziem polskich Podtrzymanie tradycji patriotycznych w wybranych kręgach społecznych Praca organiczna społeczeństwa polskiego Spowolnienie rozwoju gospodarczego ziem polskich Powstanie Styczniowe w sztuce – Z.Nałkowska („Nad Niemnem”), S.Żeromski („Wierna rzeka”), M.Dąbrowska „Noce i dnie”), malarstwo, grafika, poezja

17. Reperkusje międzynarodowe • Niewielki oddźwięk polityczny w Europie i poza nią (Stany Zjednoczone) • Pojedyncze przypadki uczestnictwa w działaniach powstańczych • Zwrócenie uwagi na problem Polaków i braku państwowości polskiej • Wzrost germanizacji i rozwój ekonomiczny Wielkopolski • Rozwój autonomii Galicji • Tworzenie się nowych sojuszy w Europie (Rosja-Prusy, Austria-Francja) • Wzrost znaczenia politycznego i gospodarczego Prus i Niemiec • Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych i brak ingerencji mocarstw europejskich w walkach Północ-Południe

18. Aleksander Sochaczewski – Pożegnanie z Europą

19. Dziękuję za uwagę