Prof. dr hab. Jan Hupka Dr inż. Andrzej Tonderski Centrum Ropy i Gazu Politechnika Gdańska

1. FORUM CZYSTEJ ENERGII8 Października 2013, POZNAŃPODSUMOWANIE SESJI DOTYCZĄCEJMONITORINGU i ASPEKTÓW TECHNOLOGICZNYCH w KONTEKŚCIE POSZUKIWANIA I WYDOBYCIA GAZU Z ŁUPKÓW Prof. dr hab. Jan Hupka Dr inż. Andrzej Tonderski Centrum Ropy i Gazu Politechnika Gdańska

2. AGENDA FORUM CZYSTEJ ENERGII

3. AGENDA FORUM CZYSTEJ ENERGII

4. BAZA SPOŁECZNO EKONOMICZNA Główne aspekty środowiskowe ZASOBY WODNE - ŹRÓDŁA ZINTEGROWANY SYSTEM MONITORINGU DODATKI STOSOWANE DO PROCESU SZCZELINOWANIA ZAGOSPODAROWANIE ŚCIEKÓW Z PROCESU SZCZELINOWANIA ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW STAŁYCH Z PROCESU WYDOBYCIA GAZU Z ŁUPKÓW FORUM CZYSTEJ ENERGII

5. BAZA SPOŁECZNO EKONOMICZNA • Problematyka odpadów powiertniczych oraz gospodarowania wodą i ściekami wymaga całościowego i systemowego uwzględnienia. Z punktu widzenia przepisów i procedur środowiskowych rozgraniczenie odpadów i zanieczyszczonych ścieków nie jest jednoznaczne. Wyzwania: • Realizacja projektów szczelinowania bez problemów proceduralnych, administracyjnych, społecznych i innych, a tym samym zmniejszenie ryzyka inwestycji. Potrzeby: • Precyzyjny algorytm działań dla firm wydobywczych uwzględniający warunki przyrodnicze, przestrzenne, geologiczne, społeczne na tle obowiązującego prawodawstwa. FORUM CZYSTEJ ENERGII

6. ZASOBY WODNE - ŹRÓDŁA • Jednym z głównych wyzwań gospodarowania wodami będzie m.in. przestrzenne zróżnicowanie źródeł. Źródłami wody wykorzystywanymi w procesie szczelinowania mogą być opcjonalnie: wody powierzchniowe (rzeki, kanały, jeziora przepływowe) niektóre wody podziemne, wody przejściowe i morskie, oczyszczone ścieki komunalne. Wyzwania: • Określenie geograficznej dostępności wszystkich zasobów wodnych i możliwości ich wykorzystanie w procesie szczelinowania. Potrzeby: • Mapa dostępnych zasobów wodnych, która pozwoli na określenie i wybór najbardziej korzystnych opcji technologicznych do procesu szczelinowania. W niektórych przypadkach ograniczenia związane z dostępnością zasobów wodnych mogą wymusić stosowanie technologii innych niż szczelinowanie hydrauliczne. FORUM CZYSTEJ ENERGII

7. DODATKI STOSOWANE DO PROCESU SZCZELINOWANIA • Płyn do szczelinowania stanowi jedno z większych zagrożeń środowiskowych w procesie eksploatacji złóż gazu łupkowego. Dodatkowo stanowi znaczący koszt w samym procesie (przygotowanie płynu szczelinującego oraz zagospodarowanie płynu zwrotnego). Opracowanie alternatywnych technologii przygotowania płynów do szczelinowania w kontekście uwzględnienia wymagań procedur ochrony środowiska oraz analizy kosztowej uwzględni zminimalizowanie stosowania substancji niebezpiecznych, a także zmniejszenie zużycia biocydów. Wyzwania: • Obniżenie kosztów operacji szczelinowania oraz zmniejszenie oddziaływania na środowisko poprzez stworzenie alternatywnych technologii przygotowania płynów do szczelinowania. Potrzeby: • Opracowanie alternatywnych technologii przygotowania płynów do szczelinowania w kontekście uwzględnienia wymagań ochrony środowiska oraz obniżenia kosztów, FORUM CZYSTEJ ENERGII

8. ZAGOSPODAROWANIE ŚCIEKÓW Z PROCESU SZCZELINOWANIA • Problemy gospodarki wodno-ściekowej wymagają uwzględnienia kwestii związanych z ochroną przyrody i jej funkcjonowaniem (np. ekosystemy od wody zależne, korytarze ekologiczne), ochroną krajobrazu, gruntów rolnych i leśnych, warunków zdrowia i życia ludzi i in. Problem zawartości różnych substancji w ściekach ze szczelinowania (chlorki, izotopy promieniotwórcze, dodatki do płynu szczelinującego) wymagać będzie uwzględniania regionalnego kontekstu hydrologicznego. Wyzwania: • Zmniejszenie kosztów związanych z gospodarką wodno-ściekową a także ograniczenie wpływu na środowisko wód powrotnych. Potrzeby: • Modyfikacja istniejących oraz stworzenie nowych technologii, które pozwolą na usunięcie z powracających wód (backflowwater) substancji niepożądanych, umożliwiając ponowne wykorzystanie lub dalsze standardowe oczyszczanie ścieków, a w konsekwencji zmniejszenie kosztów gospodarki wodno-ściekowej. FORUM CZYSTEJ ENERGII

9. ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW STAŁYCH Z PROCESU WYDOBYCIA GAZU Z ŁUPKÓW • W kontekście problematyki odpadowej istotne są kwestie związane z możliwością zmniejszenia wielkości/ilości odpadów niebezpiecznych, metod ich unieszkodliwiania oraz sposobu podejścia do odpadów charakteryzujących się podwyższoną promieniotwórczością. Problematyka odpadowa jest mniej wrażliwa na kontekst regionalny niż problematyka wodno-ściekowa. Wyzwania: • Zmniejszenie kosztów związanych z zagospodarowaniem a także minimalizacja wpływu na środowisko odpadów (magazynowanie, unieszkodliwianie, zagospodarowanie). Potrzeby: • Modyfikacja istniejących lub zdefiniowanie nowych technologii, które pozwolą na zredukowanie lub wyeliminowanie zawartości substancji, które powodują klasyfikację odpadów jako niebezpieczne a w konsekwencji zmniejszenie kosztów gospodarki odpadami. FORUM CZYSTEJ ENERGII

10. ZINTEGROWANY SYSTEM MONITORINGU • Określenie konsekwencji stosowania środków chemicznych, gospodarowania wodą i ściekami oraz odpadów powiertniczychwymaga zintegrowanego i systemowego podejścia. Przyniesie to precyzyjne określenie efektów działania firm wydobywczych a także zapewni bezpieczeństwo opinii społecznej. Wyzwania: • Dostarczenie odpowiedniej informacji dla firm wydobywczych, administracji i społeczeństwa, a tym samym zmniejszenie obaw i wątpliwości ze strony opinii publicznej. Potrzeby: • Zintegrowany system monitoringu środowiska odpowiadający na potrzeby informacyjne społeczeństwa i administracji oraz zapewniający dodatkową wiedzę dla firm wydobywczych. FORUM CZYSTEJ ENERGII

11. POBÓR Z TECHNOSFERY WYKORZYSTANIE EKONOMICZNE ODZYSK i RECYKLING WP3.DODATKI STOSOWANE DO PROCESU SZCZELINOWANIA WP5. ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW Z PROCESU SZCZELINOWANIA POBÓR ZE ŚRODOWISKA WP2. ZASOBY WODNE WYMAGANEDO PROCESU SZCZELINOWANIA WP4.ZAGOSPODAROWANIE ŚCIEKÓW Z PROCESU SZCZELINOWANIA ZRZUT DO ŚRODOWISKA WP1. BAZA SPOŁECZNO EKONOMICZNA OBSZAR 1. POSZUKIWANIE i ROZPOZNAWANIE OBSZAR 2. ZAGOSPODAROWANIE, EKSPLOATACJA i UDOSTĘPNIANIE OBSZAR 3. MONITORING (3A), EKOEFEKTYWNOŚĆ LCA (3C)

12. FORUM CZYSTEJ ENERGII8 Października 2013, POZNAŃPODSUMOWANIE SESJI DOTYCZĄCEJMONITORINGU i ASPEKTÓW TECHNOLOGICZNYCH w KONTEKŚCIE POSZUKIWANIA I WYDOBYCIA GAZU Z ŁUPKÓW • Prof. dr hab. Jan Hupka • Dr inż. Andrzej Tonderski • Centrum Ropy i Gazu • Politechnika Gdańska DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ