FIZIOLOŠKA

1. FIZIOLOŠKA AKUSTIKA Akustičke osobine govora

2. Slika 1 – Elementi vokalnog trakta i uvećan prikaz glasnih žica

3. Slika 2 – spektar osnovnog glasa proizvedenog glasnim žicama (b), i spektar konačnog glasa nakon modulacije osnovnog glasa usnom dupljom (a)

4. Slika 3 – zvučni pritisak u zavisnosti od vremena nakon glasnica (a), i ispred usta(b)

5. Tabela 1 – Frekvencijsko područje formanata samoglasnika u srpskom jeziku Samoglasnik Frekvencijsko područje formanata (Hz) A 700 - 1200 E 200 - 700 i 1800 - 2500 I 200 - 400 i 2200 - 3200 O 400 - 800 U 200 - 400

6. AKUSTIČKE OSOBINE GOVORA ● Čovek i prima i proizvodi zvuk. ● VOKALNI TRAKT je dosta složen i pojedini njegovi delovi imaju i drugu funkciju.

7. GOVORNI MEHANIZAM ●Čine: - pluća - dušnik (trahea) - grkljan sa glasnim žicama - ždrelo sa resicom - usna šupljina - nosna šupljina

9. ●Pri stvaranju govora PLUĆA su izvor energije. Priikom izdisaja, pluća stvaraju struju vazduha koja se uvodi u vokalni trakt kroz bronhije i dušnik do glasnih žica.

10. ●Osnovu govornog sistema čine GLASNE ŽICE. One se nalaze sa gornje strane dušnika (trahee). Sastoje se od hrskavica među-sobno povezanih vezivnim i mi-šićnim tkivom. To im omogućava veliku po-kretljivost. đ

11. ● Zvučnost nastaje od vibracija glasnih žica. ●Od brzine kojom glasne žice vi-briraju zavisi i visina osnovnog tona. ●Prosečna vrednost osnovne frekvencije je: - za muške glasove ~ 100 Hz - za ženske glasove ~ 200 Hz - za dečje glasove ~ 300 Hz

12. ●Dalje prostiranje zvuka kroz vokalni trakt ide preko ždrela, usne i nosne šupljine. ● ŽDRELO je membranozna cev. ● USNA ŠUPLJINA neprestano menja oblik i veličinu. Ima važnu ulogu pri formiranju glasova.

13. ● NOSNA ŠUPLJINA neprestano menja oblik i veličinu. Ima manje važnu ulogu od usne šupljine. ●Ove dve šupljine čine AKUSTIČKI SISTEM REZONATORA.

14. SAMOGLASNICI I SUGLASNICI ●Svi glasovi se dele na: - SONANTE - samoglasnike - KONSONANTE - suglasnike ●U našem jeziku ima 5 samo-glasnika i 25 suglasnika.

15. SAMOGLASNICI ●Samoglasnici se stvaraju duž vokalnog trakta. ● Osnovni ton biva modifikovan i dobija boju karakterističnu za konkretan glas u zavisnosti od oblika šupljina koje su na putu vazdušne struje.

16. ● Specifičnosti u boji zavise od oblika i veličine šupljina. Jasno se razlikuje kad isti glas izgovore različite osobe. ● Svi samoglasnici imaju linijski spektar. ●U spektru se javlja 5 grupa i-staknutih harmonika - FORMANTI.

17. ● 1. i 2. formant su značajni za prepoznavanje samoglasnika. ●Samoglasnici nose najveći deo akustičke energije: 95% ukupne akustičke energije govora. ●Iako se dosta razlikuju u raznim jezicima, svi samoglasnici imaju navedene osnovne akustičke karakteristike.

18. SUGLASNICI ● Suglasnici se razlikuju po načinu i mestu nastanka. ●Postoje: - zvučni - bezvučni

19. ●Postoji i podela suglasnika po načinu tvorbe: - AFRIKATI - složeni ( tS, dZ ) - NAZALI - nosni ( m, n ) - FRIKATIVI - strujni ( s,z,f,v,h ) - PLOZIVI - praskavi ( p,b,k,g ) - LATERALI - bočni ( l ) ●Postoje još i: - VIBRANT r - POLUVOKAL j ( engl. w )

20. ●Primer: - zvučni plozivi: b d g - bezvučni plozivi: p t k ●Suglasnici su odgovorni za ras-poznavanje slogova i reči. Oni nose razumljivost govora.

21. ● Svi suglasnici imaju KONTINU-ALNI amplitudni spektar. ● Svaki suglasnik ima drugačiji spektar – to mu je akustička osobina. ●Primer: FRIKATIVI: - S - ima težište na visokim f - Š - ima težište na srednjim i niskim f

22. ● Spektri 25 suglasnika i 5 samoglasnika se koriste za stvaraje veštačkog govora.

23. RAZUMLJIVOST GOVORA ●Potrebno je u govoru ostvariti razumljivost kako bi kombina-cije glasova u slogovima i rečima bile prepoznatljive.

24. ●Problem razumljivosti je važan u: - prostornoj akustici ( pozorište, konferencijska sala, učionica ) - komunikacionim sistemima najrazličitije vrste ( radiofonija, telefonija )

25. ● LOGATOMI su reči bez smisla koje se formiraju u svakom jeziku. Najčešće se sastoje od 4 glasa ( suglasnik – samoglasnik, suglasnik – samoglasnik ) Primer: Jažo, Mifo, Ranju, Siba, Tike... i sl.

26. ● FONETSKI BALANSIRANI LOGA-TOMI: vodi se računa o zastu-pljenosti glasova u govoru pa se adekvatno prilagođava i u loga-tomima. - sastavi se lista od 100 logatoma i emituje se slušaocima sa uređaja za reprodukciju

27. - svaki slušalac beleži to što je čuo i tako se dođe do podatka koliko je logatoma ispravno primljeno - razumljivost se određuje: broj tačnih logatoma R (%) = ------------------------------ · 100 broj ukupnih logatoma

28. ●Ovakvo subjektivno merenje daje odlične rezultate. ●U praksi se smatra da je razu-mljivost rečenice koja ima smisao potpuna ako je R > 75%. U pozorištu i slušaonicama je R > 90%.

29. ●Na razumljivost govora utiču brojni faktori: - širina frekvencijskog opsega ( pri prenosu kroz neki komu- nikacioni sistem ) - izobličenja u prenosnom si- stemu - nivo govora - šumovi ( buka ) - vreme reverberacije prostori- je

30. - odnos direktnog i reflektova- nog zvuka u prostoriji ●Svaki od ovih faktora može da spusti razumljivost ispod 75% R.

31. ●Primer: vreme reverberacije: što je Tr > , R je < Zato je uvedeno optimalno Tr za određenu namenu sale (vrednost preko koje ne sme da se ide). đ

32. ●Danas se koriste međunarodni standardi koji propisuju uslove za odgovarajuću razumljivost govora.