ARDTEISTIMÉIREACHT EOLAÍOCHT TALMHAÍOCHTA

1. ARDTEISTIMÉIREACHTEOLAÍOCHTTALMHAÍOCHTA Eiceolaíochta

2. Réamhrá • Eiceolaíócht: staidéarconas a imoibríonn orgánaigh beo lena timpeallacht. • Bithsféar: talún, aer agus uisce an domhain a bhfuil saol ábalta bheith agus fás ann. • Tá dhá roinnt sa bhithsféar – timpeallacht uisce agus timpeallacht talún.

4. Réamhrá- 2 • Uisceach – muirí agus fionnuisce. • Tá an domhanda roinnte i bithóim, braitheann sé seo ar na plandaí is tábhactach san áit: m.s. foraois bháistí trópaiceach, foraois duillsilteach measartha, talaimh féaraigh, tundra srl. • Tá tionchar ag na sóirt plandaí a fásann sa bithóm ar na plandaí agua ainmhithe eile a conaíonn ann agus bia a sholáthar agus na gnáthóige (áit cónaithe).

5. Éiceachórais • Éiceachóras: comhphobal orgánaigh idirghníomhaigh le chéile agus an timpeallacht. • Is féidir le éiceachóras bheith aon méid m.s. cladach carraigeach, foraois bháistí trópaiceach, loch nó lochán gáirdín nó cairn múirín. • Tá éiceachóras déanta le páirteanna beo (bitheach) agus neamh-bheo (aibitheach). • Tugtar gnáthóg ar an bpáirt aibitheach- áit ina chonaíonn orgánach de gnáth. • Tá tionchar tosca aibitheach difrúila ar cén sóirt speiceas planda nó ainmhí a conaíonn sa gnáthóg.

6. Éiceachórais- 2 • Seo h-iad samplaí de tosca aibitheach: teocht, uisce, solas, bogthaise, feachtaí, ithir, pH, gníomh tonnta, topagrafaíocht srl. • Tugtar comhphobal ar an páirt bitheach, atá déanta le roinnt líon plandaí agus ainmhí. • Líon: grúpa aonáin ón speiceas céanna, athchóirithe chun cónaí i gnáthóg sonraithe. • Tá Tosca Bitheach soiléir san éiceachóras, cáth conaíonn na aimhithe agus plandaí, na cinn a tugann bia, comórtas, nó bagairt bheith ithe san áireamh.

7. TáirgeoiríagusTomaltóirí • Tá plandaí agus ainmhithe rangaithe I eiceolaíocht sa treo a itheann siad. • Táirgeoirí: orgánaigh a úsáideann fuinneamh solais chun a bhia a dhéanamh le ceimiceáin simplí ón timpeallacht. • Is iad plandaí glasa na táirgeoirí agus faigheann tú iad ag bun an biashlabhra. • Tomaltóirí: orgánaigh nach ndéanann a bia fhéin ach faigheann siad a fhuinneamh ó fíochán orgánaigh eile.

8. TáirgeoiríagusTomaltóirí- 2 • Tá Tomaltóirí rangaithe níos mó – breathann sé ar an saghas bia a itheann siad: • Luibhiteoirí • Feoiliteoirí • Iliteoirí • Dianscaoilteoirí • Smionagaraí • Smionagar: ábhar orgánach a bhfuil marbh agus lofa.

9. Biashlabhra: seicheamh i líne díreach a thaispeánann cad a itheann cad san éiceachóras. Bia - eangach: pictúir beacht ar cad a itheann cad mar tá an chuid is mó orgánaigh páirteach de níos mó ná slabhra amháin. BiashlabhraagusBia - eangach

10. Bia - Eangaí • Tá dhá saghas bia - eangach: • I bhia – eangach innilt , gluaiseann fuinneamh ó na plandaí glas go na luibhiteoirí agus ansin go na feoiliteoirí. • I bhia – eangach smionagar, gluaiseann fuinneamh ó na plandaí glas go na smionagaraí agus na dianscaoilteoirí. • Tá roinnt leibhéil thrófacha i gach biashlabhra. • Is é leibhéal (beathú) trófach céim ar an biashlabhra a faigheann an orgánach a bhia.

12. LeibhéalTrófach • 1ú Leibhéal Trófach – déanann táirgeoirí (plandaí glasa) siúcra agus próitéine trí fótaisintéis. • 2ú Leibhéal Trófach – na tomhaltóirí tosaigh a itheann na táirgeoirí. • 3ú Leibhéal Trófach – na tomhaltóirí tánaisteach (feoiliteoirí a itheann na tomhaltóirí tosaigh). • 4ú Leibhéal Trófach – na tomhaltóirí treasach (feoiliteoirí a itheann feoiliteoirí eile). • Is féidir le iliteoirí agus dianscaoilteoirí mar aon le daoine bheith ar Leibhéil Trófacha éagsúila.

14. PirimidEiceolaíochta • Taispeánann biashlabhra cad a itheann cad, ach níl aon suim againn na h-uimhreacha nó chomh mór is a bhfuil siad. • Tá dhá saghas pirimid eiceolaíochta, pirimidí uimhreacha agus pirimidí bithmhais. • Bithmhais: tuairisc ar mhais an líon. • Pirimid uimhreach: barrachairt a thaispeánann an uimhir comhneasta orgánaig sa biashlabhra. • Pirimid bithmhais: barrachairt a thaispeánann an mais comhneasta iomlán den líon speiceas I biashlabhra.

16. CothaitheachAthchúrsáilte • Is iad eilimintí abhábhair an t-saoil. • Na eilimintí níos tábhachtaí: Carbón (C), Hidrigine (H), Ocsaigin (O), Nítrigin (N), Fosfar (P) agus Sulfar (S). • Tá 95% den chorp déanta de na h-eilimintí seo. • Cosúil le fuinneamh, ní féidir ábhar (eilimintí) a chruthaigh nó a scrios. De réir seo tá eilimintí athchúrsáilte i rith an eiceachóras. • Tá páirt an tábhachtach ag na smionagaraí agus na dianscaoilteoirí san athchúrsáilte seo.

17. CothaitheachAthchúrsáilte- 2 • Tá trí timthriall tábhachtach ina bhfuil eilimintí athchúrsáilte. Is iad an tinthriall uisce (H and O), an timthriall nítrigine (N) agus an timthriall carbóin (C). • Tá méid suntasach carbóin sáite i breosla iontaise agus anois tá sé comhshóite go CO2 or CO, is iad seo gáis cheaptha teasa. • Is é an cheaptha teasa mhéadaithe feiniméan nádúrtha, seo an áit le sraitheanna gáis san atmaisféar a gaisteann fuinneamh teasa.

21. ComhshaoilÁbhartha • Tosca aibitheach: na páirtí neamhbheo san eiceachóras, a sochraíonn cén plandaí agus ainmhithe a bhfuil chun conaí ann. • Tosca bitheach: na páirtí beo san chomhphobal, na plandaí agus ainmhithe a conaíonn ann, agus arís sochraíonn siad cén orgánaigh a conaíonn san eiceachórus. • Is féidir tosca aibitheach a roinn i dhá ghrúpa: tosca CLÍOMACH agus ÉIDIFEACH.

22. Tosca Clíomach • Tagraíonn clíomach do meán staid na h-aimsire i h-eiceachóras. • Gnéithe a théann i bhfeidhm ar clíomach - leithead, airde, an ghrian agus lae / oíche • Tá idirghníomhú le na gnéithe seo chun gaoithe agus sruthanna a dhéanamh. Tá tionchar acu ar ithreacha an domhan. • Tá tionchar ag cineál agus ríocht na h-ithreach ar plandaí glasa (táirgeoirí).

23. Tosca Clíomach– 2 • Tosca Clíomach: • Solas • Teocht • Aer (ocsaigin) • Uisce (báistí srl) • Bogthaise • Gaoth • Topagrafaíocht (uillin, treoíocht agus aird)

24. Tosca Éidifeach • Bainneann tosca éidifeach le uigeacht ithreach, pH ithreach, cothaitheach infhála ithir, méid ábhar orgánach, agus méid uisce. • Sé an ithir an sraith ag barr screamh Domhain. Tá sé déannta le carraigeacha, ábhar orgánach, aer, uisce, mianra agus orgánaigh. • Feidhmeanna ithir: • Ancaire i gcomhair plandaí. • Sólathar uisce, mianra agus aer do phlandaí. • Baile do na milliún microorgánaigh.

25. Tosca Éidifeach- 2 • Breathann strúctúir agus torthúlacht na h-ithreach ar comhshuíomh agus na méideanna gaineamh, siolta agus cré. • Torthúlacht na h-ithreach – tagairt do cothaithigh infhála i gcomhair fá maith plandaí. • Tá airíonna na h-ithreach faoi tionchar clíomach agus topagrafaíocht. • Déanntar ithir nuair a bhuil carraigeacha bhriste síos de réir síonchaitheamh fisiceach (reoigh – leáigh) nó síonchaitheamh ceimiceach (báisteach aigéadach). • Tá cáithníní h-ithreach (gaineamh, siolta, agus cré) rangaithe maidir leis an trastomhais. • Cré < 0.002mm • Siolta 0.002 go 0.06mm • Gaineamh 0.06 go 2.0mm

26. Tosca Éidifeach- 3 • Tábreithag an méidcoibhneastagaineamh, sioltaaguscréarroinntriochtaithe h-ithreach: • Den chuid is mótáaerúmaithe, draenáilmaitheagithirghainmheach, ach táfadhb le láisteadhmianra. • Le h-ithirchréúil, tá an t-aerúbocht, draenáilbocht ach níosmócionmianrach. • Is iaddúrabháinna h-ithreacha is fearr mar táméideannacosúilagaineamhaguscréiontu, mar seotádraenáilmaithagusaerúmaithacuagusnílaonláisteadhmianra.

27. ComhábhairnaHithreach • Na príomhcomhábhairnahithreach a bhfuil le phlé le na h-eiceachórais: CionÁbharOrgánach • Is é húmasábharorgánach a bhfuildianscaoilte. • Cuireannhúmasfeabhasaraerúagusdraenáilnahithreach. • Briseanndianscaoilteoirísíoshúmaschunmianra a scaoileadhisteachsa h-ithir. Uiscenahithreach • Insuonnfréamhacha an uisceagusúsáideannsé é ifótaisintéis.

28. ComhábhairnaHithreach- 2 Aer Ithreach • Tá gá le aer, le ocsaigin instigh ann I gcomhair riospráid. • Breathann an méid aer ar an méid gaineamh agus cré san ithir. pH Ithreach agus Cothaithigh • Tá cothaithigh ithreach ar fáil le cabhair ó h-ábhar orgánach dianscaolite ( nó leasacháin). • Tá tonchar ag pH ithreach ar infhaighteacht na mianra seo. • Tá luachanna pH ithreach éireannach ó 3.5 orlach i bportaigh móin go 8.5 orlach sna hithreacha dhonn i Loch Garman.

29. Orgánaigh Ithreach Tá tonchar ag orgánaigh ithreach ar roinnt mhaith riochtaithe h-ithreach. Cuireann dianscaoilteoirí mianra ar fáil don ithir. Tugann péisteanna talún aer agus mianra don ithir. Déanann baictéir nítriúcháin níotráite a féidir úsáid ó N2. ComhábhairnaHithreach- 3

30. Tosca Bitheach • Is iad na na tosca bitheach a bhfuil an tionchar acu de réir orgánaigh i h-eiceachóras. • Is iad na príomh tosca bitheach ná: Comórtas • Tá comórtas idir na orgánaigh i gcomhair acmhainní éagsúla san eiceachóras m.s. bia, foscadh. • Deirtear go bhfuil an nideog céanna ag na horgánaigh a bhfuil i gcomórtas lena chéile. • Nideog: ról orgánach san eiceachóras.

31. Tosca Bitheach- 2 Oiriúnaithe • Is iadoiriúnaithenasliteinabhfuil an orgánachspeisialta, struchtúirchoirpnó h-iompraíochtaí, chunmharagusatáirgeagh san ghnáthóg. • Tá a lánsamplaí de oiriúnaitheplandaíagusainmhithe: • Cachtais – nílduillíacuacuspínechunchoisc a churarcailliúintuisce. • Feamainne - tá slam aculasmuighionaschoisc a churarcailliúintuiscenuairnachbhfuilsiad san fharraigí.

32. Tosca Bitheach- 3 Plandaí • Tá ar plandaí comórtas a bheith eatarthu chun spás fréamhacha, solas, uisce, cothaithigh, pailneoirí agus síolscaiptheoirí a fháil. • Athchóiríonn siad le athrú nós maireachtála nó le struchtúirí chun mhair. Anmhithe • Tá ar ainmhithe comórtas a bheith eatarthu chun uisce, bia, foscadh agus céiligh a fháil. • Tá orthu iad fhéin a sheachaint ó bheith ithe. • Athchóiríonn siad le duaithníocht, athrú nós maireachtála, struchtúirí nó athrú iompar chun mhair.

33. Tosca Bitheach- 4 Galar • D’fhoghlaimroinntmhaithorgánaighchunmhairagconaíarorgánaigheile. • Is é seadánorgánach a conaíonnistighnólasmuigharorgánacheileagusdéanannsédamáistedó. ÉifeachtDaoine • Tátioncharaggníomhaíochtaídaoinecosúil le feirmeoireacht, foraoiseacht, bóithre, tionscailagustithíochtargnáthóigeorgánaigheile , leis an comórtasidirlinn I gcomhairbia, spásagusfoscadh.