Химия пәнінен интерактивті on - line сабағы 8-9 сыныптар

1. Химия пәнінен интерактивті on-line сабағы8-9сыныптар Өскемен қаласы, Назарбаев Зияткерлік мектебі, химия пәнінің мұғалімі ШаматоваГаухарЖанибекқызы

2. Сабақтың тақырыбы: Бейметалдар химиясы.Сутегі. Су және сутектің пероксиді.Өткізілу күні:06.09.12 жӨткізілу уақыты: 11.00Өткізілу орны: Өскемен қаласындағы химия-биология бағытындағы Назарбаев ЗияткерлікмектебіМұғалім: Шаматова Г.Ж.Қатысушылар:8-9сыныпоқушыларыПән: Химия

3. Бейметалдар химиясы. Сутегі.Су және сутектің пероксиді. Химия неметаллов.Водород. Вода и переоксид водорода Chemistry of nonmetals. Hydrogen. Water and peroxideof hydrogen

4. Әр бала- жарық жұлдыз, жарқырауына жәрдемдесу - басты парыз

5. Сабақтың мақсаты: Сутегі мысалында бейметалдар химиясымен және сутегінің маңызды қосылыстары су мен сутек пероксидімен таныстыру. • Сутегі , су және сутек пероксидінің қасиеттерімен таныстырып, теориялық білімдерін іс-жүзінде қолдану дағдыларын қалыптастырып, терминдерді үш тілде меңгере алуға көмектесу. • Сутегінің маңызын түсіндіре отырып, суды тиімді пайдалану және экологиялық тәрбие беру.

6. Cабақтың міндеті: • Сутегі мысалында бейметалдар химиясымен және сутектің маңызды қосылыстары су мен сутек пероксиді туралы білім алуы, Сутегінің маңызын түсіндіре отырып, суды тиімді пайдалану және экологиялық білімді жетілдіру

7. Оқытудың күтілетін нәтижелері: Бейметалдар туралы тереңірек түсінік қалыптасады; • Сутегі, сутек қосылыстарының қасиеттері туралы білімдері кеңейе және тереңдей түседі; • Су ресурстарын тиімді қолдану және қоршаған ортаны қорғау әдістерін білетін болады;

8. Жоспары: • Бейметалдар туралы түсінік • Сутегі. • Су және сутектің пероксиді. • Су ресурстарын тиімді пайдалану және қорғау

9. Бейметалдарға жалпы сипаттама Д.И Менделеевтің периодтық жүйесінде 22 бейметалл орналасқан: • 10типтік бейметалдар : (H,C,N,P,O,S,F,CI, Br,I) • 6 –уы екіжақты қасиет көрсетеді: (B,Si,As,Se,Te,At) • 6- уы асыл газдар:(He,Ne,Ar,Kr,Xe,Ra)

10. Бейметалл элементтерінің аздығына қарамастан жер бетінде және ғарышта олардың ролі өте зор. Күн жүйесінің және басқа ғаламшарлардың массасының 99% сутегі мен гелийден тұрады. Жердің ауа қабаты бейметалл азот, оттегі және асыл газдардан құралған. Жер қабаты тіршілік үшін маңызды зат су гидросферасын құрайды, ал су молекуласы бейметалл екі атом сутекпен бір атом оттектен тұрады.

11. Тіршілік үшін 6 бейметалл аса маңызды C,O, N,H,P,S (органогенді элементтер)деп аталады. • Сондықтан бейметалдардың химиялық қасиеттерімен олардың қосылыстары туралы білім көптеген ғылым салаларымен тығыз байланыста. Биология әлемінде бейметалдар мен олардың қосылыстарының ролін ескере отырып, бейметалдар химиясын тіршілік химиясы деп айтуға болады.

12. Периодтық жүйедегі бейметалдардың орналасуы: • Бейметалдарпериодтық жүйеде егерборданастатқа қарай ойша диагональ жүргізетін болсақ, оң жақ үстіңгі бұрышта орналасқан. Ең белсендібейметаллфтор. Бейметалдардың атом құрылысының ерекшеліктері. • Бейметалдардың сыртқы энергетикалық деңгейлерінде төрттен сегізгедейінэлектрондарболады (H,B,He басқаларында) .

13. Бейметалдардың металдарға қарағанда иондану энергиясы, электронтартқыштығы және олардың электртерістілігі де жоғары болып келеді. Топ бойынша жоғарыдан төмен қарай бейметалдық қасиеттің кемуі сыртқы энергетикалық деңгейдегі электрон сандары бірдей элемент атомдарының радиустарының артуымен түсіндіріледі. Период бойынша солдан оңға қарай бейметалдық қасиеттің артуы энергетикалық деңгейлері бірдей элементтер үшін сыртқы энергетикалық деңгейдегі электрон сандарының үштен жетіге дейін артуына байланысты.

14. Бейметалдардың электртерістіліктері

15. Бейметалдардың физикалық қасиеттері • Жылуөткізбейді (тек графит) • Электрөткізгіштік байқалмайды (тек графит және қара фосфор) • Жылтырыжоқ, созылмайды. • Түрлі түсті: сары, сары-жасыл, қызыл-қоңыр. • Агрегаттық күйі әртүрлі: • Газ тәрізді (H2, O2, Cl2 ,F2, O3) • қатты (Р, С, I,Si,S) • сұйық (Br2)

16. Бейметалдардың химиялық қасиеттері • Бейметалдар тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш (фтор, оттегі) • Бейметалдар газ тәрізді ұшқыш сутектіқосылыстар түзеді.Олардың құрамы тотығу дәрежесіне байланысты. • CH4 →  NH3 →  H2O →  HCI • -4  -3 -2  -1

17. Ұшқыш сутектіқосылыстарды үш топқа бөлуге болады: 1) Суда жақсы еритіндер(HCl, HBr, HJ, H2S, H2Se, NH3), иондарға диссоциацияланып, қышқылдық, негіздікқасиет көрсетеді. 2) Суда ыдырайтынқосылыстар: BH3 + 3H2O = H3BO3 + 3H2↑ 3) Суменәрекеттескенде түзілетін ұшқыш сутектіқосылыстар CH4, PH3.

18. Ашылутарихы • Неміс дәрігері Парацельс (16 ғасыр) күкірт қышқылына темір салса бір “жанғыш ауаның” бөлініп шығатынын байқаған. Ағылшын химигі әрі физигі Роберт Бойль (1660 жылы) темір ұнтақтарын күкірт қышқылымен әрекеттестіріп одан бөлініп шыққан “жанғыш ауаны” бөлек жинап алып жағып көрген, оның жанғанда қопарылыс беретіні де белгілі болды. Бірақ бұл ғалымдар қолдарындағы зат жаңа элемент екендігін жанғанда қандай затқа айналатынын білмеген.

19. Бұл мәселелерді ағылшын химигі 1766 жылы Генри Кавендиш шешті. Бұл газ жанғанда су түзілетін болғандықтан бертін келе оны “гидрогениум” (гректің “һюдор” - су, “генан” - туғызамын деген сөздерінен сутек деп атаған.

20. H 1 1S Сутек Табиғатта таралуы 1 , 0 0 7 9 • Жерқыртысында (массалықүлесі бойынша)

21. Сутек атомының құрылысы Сутек атомы ядродан және бір электроннан тұрады. Атомның электрондық конфигурациясы 1s 1

22. Сутектің изотоптары Изотоп – ядродағы атомдардың белгілібіртүрі 1.протон саны бірдей (сондықтан ядро заряды бірдей); 2.нейтрон саны әртүрлі (сондықтан Аr әртүрлі) Н(1Н)– протий; D(2Н)– дейтерий ;T(3Н)– тритий Н ( 1р+ + 0n0 ) + 1e-Аr H=1 nD ( 1р+ + 1n0 ) + 1e-Аr D=2 T ( 1р+ + 2n0 ) + 1e-Аr T=3

23. Сутек атомы Валенттілік мүмкіндіктер: I атомының электрондық конфигурациясы: 1s1 Тотығу дәрежесі: -1 0 +1 NaH H2 HCI

24. Сутегі молекуласы Н2 – екіатомды, химиялық байланыстүрі коваленттіполюссізH – H H · + · H → H : H Сутегі молекуласы түзілген кезде сутек атомдарының әрқайсысының сыртқы энергетикалық деңгейі электрондармен толып бітеді, ягни электрондық дуплет түзіледі.

26. Зертханадажәне өндірісте сутегіналу Ө н д і р і с т е Металдарды қышқылдармен Булы риформинг З е р т х а н а д а Амфотерлі металдарды сілтілермен Конверсия H2 Электролиз Белсенді металдар сумен Кейбір металдар су бумен

27. Сутегі газын алуға арналған құрылғылар Суды ығыстыру арқылы Ауаны ығыстыру арқылы

28. ТӘЖІРИБЕ • Зертханада сутегін жинаудың екі әдісі. Суды ығыстыру Ауаны ығыстыру

29. Сутегінің алынуы • Зертханада: • Мырыштүйірін тұз қышқылымен әрекеттестіріп: Zn+2HCl=ZnCl2+H2 мырышхлориді • Калийдісуменәрекеттестіріп: 2К+2H2O=2KOH+H2 калиигидроксиді өндірісте: • Электр тоғының әсерімен суды айыру: 2H2O=2H2+O2

30. Физикалық қасиеті • Сутегігазтүсі, иісіжәне дәмі жоқ. • Өте жеңіл газ (ол 14,4 есеауаданжеңіл), суда аз ериді (1 л суда 20°С небәрі 18 мл сутегіериді). 252,8°С температурадажәне атмосфералық қысымда сұйық күйге айналады, сұйық күйдегі сутегітүссіз болыпкеледі. Күн жүйесінің95%-нсутегі құрайды. Ғарышта ең кең тараған элемент.

31. Сутегінің химиялық қасиеттері Тотықтырғыштық 2Na+H2=2NaHнатрий гидриді Ca+ H2=CaH2 кальций гидриді2AI + 3H2 = 2AIH3 (қыздырғанда 10000С) алюминий гидриді Реакция нәтижесінде гидридтер түзіледі.

32. Сутегініңтотықсыздандырғыштық қасиеті Br2 + H2 = 2HBrбромды сутек I2 + H2 =2HIиодты сутек S+ H2 =H2Sкүкіртті сутек 2P +3H2 =2PH3фосфин N2 +3H2= 2NH3аммиак 2H2 +O2 =2H2O (2 көлем H2 және 1 көлем О2 қоспасы – “күркіреуік газ”)

33. Сутегінің күрделі заттармен әрекеттесуі (II) мыс оксидін қыздырып, оған сутегін жіберсек мыс оксидінің қара түсі жойылып қызыл түске айналады. CuО +H2 =H2O +Cu

34. Мыс оксидінің тотықсыздануы мыс (II)оксидінің тотықсыздануы СиО + Н2 = Си + Н2О

35. Тәжірибе • Сутегінің күрделі заттармен әрекеттесуі

36. Сутегінің қолданылуы Аммиак алуда Бензинді синтездеу Бензинді синтездеу Бензинді синтездеу Сорбит алуда Сорбит алуда Сорбит алуда Метанол алуда H2 Хлорлы сутек алуда жоғарғы спирттер алуда Каучук алу үшін бутандиол-1,2 синтездеуде аэростатта Сутек жанарғысында

37. Сутектің маңызды қосылыстары

38. СУ. ВОДА.WATER • Сутек пен оттек қосылыстарының ең маңыздысы – су. Жер бетінің 71%- зын су алып жатыр.Табиғаттағы су таза болмайды, оның ішінде еріген, ерімеген заттар және бактериалар бар. Таза суды айдау арқылы алады, айдалған суды дистильденген су деп атайды. Судың молекуласында сутектің екі атомы бір оттек атомымен байланысқан

39. Тірі ағзалардың 60-70%- ы, ал өсімдіктердің 90% -ы судан тұрады.Судың қабаты 5 м. асқанда көгілдір болады, таза су электр тоғын өткізбейді. Судың меншікті жылу сыйымдылығы бәрінен үлкен, яғни салмағын бірдей етіп бірнеше зат алып,белгілі бір градусқа дейін қыздырғанда, суды қыздыруға кететін жылу бәрінен көп болады. Керісінше салқындатқанда да су жылуды көп шығарады . Сондықтан жазда су баяу жылынып, қыста баяу суып, жер шарының температурасын реттеуші қызметін атқарады .

40. Су дегеніміз– өмір

41. Су молекуласы Полюсті молекула, диполь ұзындағы 0,039 нм

42. Таза су түссіз,иісі жоқ өзіне тән дәмі бар.

43. Жеңіл суН2O - кәдімгі тіршілік үшін қажетті су Ауыр су D2O Өте ауыр суT2O “Өлі су” тіршілікболмайды. “Өлі судың” балқу, қайнау температуралары, тығыздығы кәдімгі судыкінен жоғары, ал ерігіштігі төмен.

44. СУ – жербетіндеүш түрлі агрегаттық күйде кездесетін жалғыз зат Жербеті мен жерүстіндегі және әлемдік мұхит суларысұйық күйіндегі су Атмосфера құрамындағы су буы Қыстағы су бетіндегі қатқан қатты мұз кристалдары

45. Сұрақ: бірнеше миллиардтаған жылдар бойы табиғатта су қоры өзгеріссіз болады неліктен деп ойлайсыңдар?

46. Жаңбыр,қар түрінде түсуі Табиғаттағы су айналымы жерасты Судың булануы

47. Су – әмбебап еріткіш, иондықосылыстар мен полюстімолекуладанқұралған заттарды жақсы ерітеді Бор қышқылы суда аз ериді Мыс сульфаты суда жақсы ериді Құм суда ерімейді

48. Химиялық қасиеттері Су көптеген химиялық реакцияларда еріткіш ретінде қатысады. А) белсенді металдармен(Na,K,Ca,Ba) 2H2O + 2Na =2NaOH + H2 Г) Әлсіз негізбен әлсіз қышқылдан құралған тұздармен гидролиз реакциясына түседі AI2S3 +6H2O = 2AI(OH)3 +3H2S B) Бейметалдармен (CI2, Br2,I2) H2O +CI2 =HCI + HCIO

49. Тәжірибе • Судың белсенді металл кальциймен әрекеттесуі

50. Су қыздырғанда темірмен, магниймен, метан және көмірмен әрекеттеседі 4H2O +3Fe = Fe3O4 +4H2 H2O + C =CO + H2 реакция нәтижесінде екі жанғыш газ түзілетін болғандықтан, жылу көп мөлшерде бөлінеді, сондықтан қыста үйдегі пешке көмір салғанда оны алдын ала сумен араластырып ылғалдап аламыз.