Struktura wystąpienia:

1. Struktura wystąpienia: • Podziały i definicje • Główni przedstawiciele sceptycyzmu w starożytności • Problematyka podejmowana w dyskusjach przez sceptyków, ich „tezy” oraz wspierające je argumenty (przegląd)‏ • Interpretacja sceptycyzmu – Św. Augustyn, Gilson, Reale • Trwałe osiągnięcia sceptycyzmu • Czy można być spójnym w poglądach sceptykiem?

2. Sceptycyzm – potocznie (za I. Dąbską)‏: • brak wiary (sceptyk = niedowiarek)‏ • „być sceptycznym”, czyli tyle, co przypuszczać, że nie, przychylać się do negacji, lub wprost negację przyjmować • chwiejność, brak stanowczości i zdecydowania • postawa ustawicznego poszukiwania (gr. σκέπτομαι - „poszukuję”, „rozstrząsam”) w związku z brakiem dostatecznych racji do uznania czegoś za prawdę (sceptycyzm psychologiczny)‏

3. Ludzie nie dysponują wiedzą o danej (wzgl. żadnej) sferze rzeczywistości. [sceptycyzm w sensie ontologicznym] Nawet jeżeli ich przekonania są prawdziwe, to nie istnieje wiarygodna procedura argumentacyjna, która miałaby to uzasadnić. [sceptycyzm w sensie logicznym] Sceptycyzm – podstawowa teza:

4. 1. Sceptyk przeczy sam sobie, ponieważ prawdziwość tezy sceptycyzmu oznacza prawdziwość jakiejś tezy, a to jest wykluczone przez treść tezy sceptycyzmu. 2. Jeżeli nic nie wiemy, to nie jesteśmy w stanie dobrze działać i rozsądnie żyć, ponieważ takie życie zakłada jakąś wiedzę (jak się wydaje) niezbędną do pomyślnego funkcjonowania. -> obrona przed tymi dwoma zarzutami wyznacza kierunek rozwoju sceptycyzmu w starożytności Sceptycyzm – podstawowe trudności:

5. Rodzaje sceptycyzmu (według Judyckiego, 2008‏): • Sceptycyzm powszechny (globalny) • Sceptycyzm dziedzinowy – np. estetyczny • Sceptycyzm metodyczny – np. Kartezjusz

6. Rodzaje sceptycyzmu (według I. Dąbskiej, 1958): • Sceptycyzm psychologiczny • Sceptycyzm filozoficzny: 1) teoretyczny – całkowity/częściowy (oba rodzaje mogą być umiarkowane i radykalne) 2) normatywny – metodyczny i merytoryczny (merytoryczny dalej dzieli się na całkowity i częściowy, a te na odmiany umiarkowane i radykalne)‏

7. Rodzaje sceptycyzmu w Starożytności: • Dziedzinowy – np. Sokrates wobec poznania potocznego, Szkoła eleacka i Platon wobec poznania zmysłowego • Globalny (całkowity) – akademizm (umiarkowany), pirronizm (umiarkowany?), sceptycyzm samego Pirrona (radykalny)‏

8. Zdaje się, że Ci którzy czegoś szukają, muszą to albo znaleźć, albo zaprzeczyć możności znalezienia, albo wytrwale szukać dalej. Z tego zapewne powodu i w przypadku rzeczy, poszukiwanych przez filozofów, jedni orzekli, że znaleźli prawdę, inni oświadczyli przeciwnie, że jej nie można uchwycić, a inni jeszcze wciąż szukają. Uzasadnionym wydaje się tedy mniemanie, że są trzy najogólniejsze filozofie: dogmatyczna, akademicka i sceptyczna. (tłum. A Krokiewicza)‏ Sekstus Empiryk:

9. Pirronizm – główni przedstawiciele: • Pirron z Elidy (przy czym jest problemem badawczym kwestia, jak duży wpływ miały poglądy Pirrona na tzw. neopirronistów i czy nie obrali oni Pirrona ojcem swojego ruchu z racji bardziej symbolicznych niż merytorycznych)‏ • Tymon z Fluntu • Ainezydem • Sekstus Empiryk

10. 1. Nie istnieją dowody potwierdzające tezę Diogenesa Laertiosa, że filozofia Pirrona powstała na skutek jego spotkań z indyjskimi gymnosofistami („nagimi mędrcami”). 2. Należy raczej przypuszczać, że Pirronizm rozwinął się z dziedzinowych sceptycyzmów obecnych u wielu wcześniejszych filozofów greckich (Demokryt, Eleaci) – Pirron był uczniem Anaksarchusa, wyznawcy filozofii Demokryta. Pirronizm – źródła powstania:

11. Pirronizm – podstawowe tezy: • Na rzecz każdego przekonania istnieją równie silne racje, co na rzecz przekonania przeciwnego(tzw. izostemia). Należy więc zawiesić sąd (εποχή)‏ • Powstrzymanie się od sądzenia powoduje uspokojenie umysłu i szczęście pojęte jako niezależność od świata zewnętrznego i jego bodźców, czyli samowystarczalność (autarkia)‏

12. Aby uzasadnić izostemię sądów, następcy Pirrona opracowali tzw. tropy sceptyckie, czyli argumenty wprowadzające rownosilność sądów przeciwnych w każdej materii. Polegały one na dowodzeniu, że inaczej wyglądają dane zmysłów i rozumu przedstawiające się różnym – gatunkom, osobom, zmysłom, okolicznościom, pozycjom, połączeniom substancji, strukturom, zależnościom, częstotliwościom zjawisk, poglądom u różnych społeczeństw. Tropy i metody sceptyckie:

13. 1. Porównywanie prowadzące do wykazania niezgody – przytaczanie różnic między poglądami autorytetów, np. Platona i Zenona 2. Regres epistemiczny – pytanie o uzasadnienie danej tezy, następnie pytanie o zasadność przyjęcia tego uzasadnienia itd. 3. Relatywność – do podmiotu i do sposobu wyrażenia wiedzy (sądy wyrażane w języku)‏ 4. Hipotetyczność – wszystkie podstawowe założenia filozoficzne są jedynie hipotezami 5. Cyrkularność – np. wiarygodność zmysłów uzasadnia się przez ich świadectwa Ponadto opracowano metody problematyzowania stanowisk oponentów:

14. 1. Wieża – widziana z daleka wydaje się prostokątna. Widziana z bliska zdaje się okrągła. Nie wiadomo więc, jaka jest. 2. Śnieg – zmysłowi wzroku wydaje się biały, ale wiadomo, że śnieg powstaje z wody, która jest czarna [starożytni nie znali pojęcia przeźroczystości – P.P.]. Nie wiadomo więc, jaki jest. 3. Miód – Zdrowym ludziom wydaje się słodki, ale niektóre choroby powodują, że wydaje się gorzki. Nie wiadomo więc, jaki jest. 4. Małżeństwo – Persowie często żenią się z własnymi matkami, czego zabrania się wśród Greków. Nie wiadomo więc, jak powinno wyglądać małżeństwo. Przykłady zastosowania tropów sceptyckich

15. 1. Żyć niezależnie od świadectw zmysłów i rozumu – jak próbował Pirron. 2. Sekstus – sceptyk poddaje się, gdy zmuszają go siły przyrody, odczucia, zwyczaje, bądź wskazania sztuk. Wypowiada się jedynie w trybie „odczuwam, wydaje mi się”. Gdy np. doznaje bólu, mówi, że odczuwa ból, ale nie, że niesprawiedliwie go odczuwa. Jest więc spokojniejszy od zwykłego człowieka, który nie tylko odczuwa ból, ale też smuci się, że wyrządzono mu krzywdę. 3. Cel pirronizmu – zapewnić spokój umysłu, a tym samym szczęście Jak żyć będąc pirronistą?

16. Sceptycyzm Akademii Platońskiej (akademizm) – główni reprezentanci • Arkezilaos • Karneades • Filon z Laryssy • Cyceron

17. 1. Wpływ wspomnianych stanowisk częściowo sceptycyzujących oraz pilna lektura tych dialogów platońskich, w których wyeksponowano metodę dialektyczną oraz krytyczną działalność Sokratesa. 2. Cel akademizmu – odkryć mądrość polegającą na tym, aby nie przyjmować fałszywych przekonań (ideał sokratejski)‏ Sceptycyzm w Akademii Platońskiej:

18. Arkezilaos • Szósty scholarcha Akademii Platońskiej (kierował Akademią przez 25 lat) – założyciel tzw. średniej akademii • Realizował ideał sokratejski – nic nie napisał osobiście i jego poglądy znane są jedynie z relacji jego uczniów, oponentów i historyków filozofii • Miał opinię dialektyka (a także sofisty, erysty i magika), ponieważ koncentrował się na krytyce cudzych poglądów (głównie stoików) i nie formułował pozytywnych tez. Z tego względu panował też mit, że Arkezilaos negatywnie argumentuje poza Akademią, natomiast w szkole głosi hermetyczne nauki platońskie. Ukuto na niego określenie „Platon z przodu, Pirron z tyłu, Diodor (dialektyk) w środku” • Krytykował stoicką logikę (epistemologię)‏ • Wprowadził pojęcie tego, co rozsądne. Sceptyk ma prawo podążać za tym, co mu się wydaje najrozsądniejsze, o ile nie wydaje sądów o tym, jak rzeczy mają się w rzeczywistości.

19. Karneades • Założyciel tzw. nowej akademii • Podobnie jak Sokrates i Akrezilaos, nie napisał żadnego dzieła kontynuując tradycję ustnego nauczania • Polemizował przede wszystkim z mistrzem stoickim, Chryzypem • Wygłosił jako poseł słynne, bulwersujące wykłady w Rzymie, podczas których, jednego dnia przekonywał, że sprawiedliwość jest dobra, a drugiego, że sprawiedliwość jest zła. • Wprowadził pojęcie prawdopodobieństwa. Dzielił wrażenia(przekonania) na: niewiarygodne; wiarygodne; wiarygodne i potwierdzone przez inne(nie zaprzeczone); wiarygodne, potwierdzone przez inne i sprawdzone

20. Akademizm – główne tezy • Nie da się odróżnić przekonań prawdziwych od fałszywych, ponieważ nie ma wiarygodnego kryterium prawdy. • Filozof powinien więc powstrzymać się od sądzenia i skupić się na krytyce nieuzasadnionych tez oponentów • W życiu praktycznym, można kierować się tym, co wydaje się rozsądne, albo prawdopodobne, aby zapewnić sobie szczęście rozumiane jako wolność od błędu i przyjemność realizowania naturalnych potrzeb

21. Cyceron: Albowiem największe znaczenie mają w filozofii dwie rzeczy: rozeznanie prawdy tudzież najwyższe dobro, i nie może być mędrcem ten, kto nie zdaje sobie sprawy bądź z tego, że istnieje początek poznania, bądź z tego, że jest kres naszych zamierzeń, tak iż nie wie, skąd ma wyruszyć albo dokąd winien podążać. Mieć zaś co do tego wątpliwość i być pozbawionym niezachwianego przekonania – to jak najbrdziej stronić od mądrości. Ponieważ sceptycy z zasady nie głosili żadnych tez metafizycznych, ich argumenty i polemiki ogniskowały wokół problemów praktycznych (etyka) oraz problemów teoriopoznawczych (logika). Dyskusje sceptyczne – główne problemy

22. Kontrargumenty stoików - logika • Kryterium prawdy istnieje – jest nim wrażenie kataleptyczne, to jest takie, które odciska się w umyśle, że szczególną siłą i nie może zostać odrzucone • Nie tylko tezy sceptyków są sprzeczne, lecz także nie mogą oni argumentować – argumentacja bowiem zakłada uznanie przesłanek za prawdę • Jeżeli sceptycy mieliby racje, trzeba by uznać, co jest sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem, że ludzkość przez kilkanaście wieków nie zdobyła żadnej wiedzy, oraz, że nie istnieje sposób odróżnienia mistrza od nieuka w żadnej dziedzinie. • Ponieważ nie istnieją żadne kryteria poznawcze, nie możliwe są jakiekolwiek operacje na pojęciach, a więc w ten sposób upada każda intelektualna działalność człowieka • Subiektywne wrażenia nie tylko są różne u różnych ludzi, lecz trudno uznać, że są nawet prawdopodobne, skoro odrzucamy na gruncie sceptycyzmu samo kryterium prawdy

23. Dyskusje etyczne w starożytności koncentrowały się na pojęciu „mędrca”. Próbowano uzasadniać, w jaki sposób w danej sytuacji postąpiłby mędrzec, to jest osoba idealnie realizująca treści moralne danej doktryny. Stoicy zarzucali sceptykom, że (1) mędrzec sceptyczny nie jest cnotliwy, ponieważ nie da się na gruncie sceptycyzmu zdefiniować cnoty, (2) nie ma odpowiedzialności moralnej, ponieważ nie istnieje kryterium tego, co dobre i złe (3) mędrzec sceptyków nie może w ogóle działać inaczej jak bezrozumnie (konsekwencja argumentu 2). Kontrargumenty stoików - etyka

24. Obrona akademizmu - logika • Prawda istnieje w sposób obiektywny, ale nie jest poznawczo dostępna dla człowieka. Intuicyjne jej pojęcie wystarcza jednak, aby odrzucić przekonania fałszywe, bo mędrzec takich nie powinien wyznawać (teza stoicka). Obowiązkiem filozofa jest więc chronić ludzi przez dogmatyzmem • Stoickie kryterium (więc prawdopodobnie każde) upada – nie istnieje żadne takie wrażenie (przekonanie), które niemogłoby być fałsze, zaś fałszywe przekonania oddziaływują na nas równie mocno jak prawdziwe. (np. Herkules zamordował własnych synów, ponieważ ich nie poznał)‏ • Zarzut o brak spójności nie daje się utrzymać, ponieważ sceptycy nie twierdzą, lecz jedynie przypuszczają (słaba asercja)‏

25. Obrona akademizmu – logika c.d. • Rozumowania polegają na pojęciach, te zaś nie mogą być ostre (argument z sorytów – ile włosów ma łysy człowiek?)‏ • Można inaczej rozpatrywać wrażenia(przekonania) niż stoicy, którzy dzielili je na prawdziwe spełniające kryterium spostrzeżenia kataleptycznego i nieprawdziwe. Jednak dzięki podziałom wprowadzonym przez Karneadesa, sceptyk utrzymuje, że ma prawo do swobodnego analizowania każdego przekonania – czy jest ono wiarygodne, niezaprzeczone i sprawdzone.

26. Obrona akademizmu - etyka • Nawet mędrzec nie wie wszystkiego – na przykład wsiadając na statek nie potrafi przewidzieć, czy nie zginie w wyniku sztormu – dlatego każda ludzka wiedza jest jedynie prawdopodobna i dotyczy to także, a może przede wszystkim wiedzy etycznej. Słuszne jest więc działanie według reguł prawdopodobieństwa. • Istnieje wielka liczba niezgodnych ze sobą przekonań etycznych, nie wydaje się, żeby w tej materii można było obalić izostemię sądów, dlatego sceptyk ma prawo postąpić według przypuszczeń, które przeszły „test Karneadesa”

27. Augustyn: Otóż wiesz chyba, że do tej pory nie znalazłem własnego poglądu, a w znalezieniu go przeszkadzają mi argumenty i rozprawy akademików. Nie wiem, w jaki sposób narzucili mi jako coś wiarygodnego – na razie będę używał ich wyrażeń – że człowiek nie może naleźć prawdy. Z tego powodu stałem się leniwy i zupełnie gnuśny i nie miałem odwagi szukać tego, czego nie udało się znaleźć najbystrzejszym i najbardziej wykształconym ludziom. Toteż dopóki się nie przekonam, że prawdę można znaleźć, tak jak oni przekonali się, że to jest niemożliwe, nie odważę się szukać i nie mam żadnego poglądu, którego bym bronił Interpretacje sceptycyzmu

28. G. Reale – szczytowym osiągnięciem filozofii greckiej są wielkie systemy metafizyczno-spekulatywne (zwłaszcza Platona i neoplatoników), dlatego sceptycyzm, który narodził się w praktycznie nastawionej epoce hellenistycznej, jest przejawem degeneracji filozofii, niezdolnej do pozytywnych konstrukcji i istniejącej jedynie jako pasożyt żywiący się destrukcją systemów filozoficznych i ginący wraz z nimi. Interpretacje sceptycyzmu – c.d. :

29. E. Gilson i jego zwolennicy – historia filozofii jest historią wielkich pytań filozoficznych z zakresu metafizyki, epistemologii i etyki, oraz odpowiedzi na te pytania. Ponieważ sceptycy nie udzielali odpowiedzi na te pytania konsekwentnie unikając głoszenia jakichkolwiek tez, a jedynie przez swą działalność przyczynili się do pogłębienia problematyki i świadomości filozoficznej, należy ich uznać raczej za „stymulatorów filozoficznych”, niż za filozofów w pełnym sensie tego słowa. Interpretacje sceptycyzmu – c.d.

30. Trwałe osiągnięcia sceptycyzmu: • Sceptycyzm jest powracającym problemem w filozofii i wydaje się, że nie istnieje jednoznacznie obalająca go argumentacja (Ziemińska)‏ • Fallibilizm – pogląd będący obecnie trwałym elementem metodologii nauk empirycznych • Pogłębienie świadomości metodologicznej i epistemologicznej w kulturze europejskiej. Sceptycy dali impuls do refleksji nad wiedzą i nauką – Patrz: Augustyn, Kartezjusz • Prekursorzy antyrealizmu – niektóre tezy sceptyków dają się zinterpretować jako tezy antyrealistyczne • Antydogmatyzm – sceptyczna krytyka różnych nurtów była barierą ochronną przed „dziką spekulacją” w filozofii • Prawda – szacunek dla prawdy oznacza nie tylko szukanie prawdziwych poglądów, lecz również obalanie fałszywych

31. 1. Wydaje się, że w sporze sceptyków z dogmatykami, to Ci pierwsi odnieśli zwycięstwo, ponieważ udało im się narzucić w dyskusji własne kryteria. 2. Sceptyk atakuje systemy filozoficzne nie w celu destruktywnym, lecz chce uchronić człowieka przed narzucaniem mu w formie dogmatów poglądów, którym przysługuje jedynie prawdopodobieństwo. Domaga się on także uczciwości intelektualnej, przejawiącej się w umiarkowanej wierze we własne przekonania i chęci weryfikowania każdego poglądu. Innymi słowy, sceptyk powstrzymuje siebie i innych od dogmatyzowania dlatego, że przyświeca mu ideał prawdy. Sceptyk woli już zawiesić sąd, niż dać ponieść się intelektualnej arogancji i skalać prawdę. 2. Ponadto właśnie sceptykom w dużej mierze możemy zawdzięczać europejski model racjonalności. 3. A także, gdzieś w sceptycyzmie i fallibilizmie można szukać zaczątków obecnie akceptowanej w naszym kręgu kulturowym mentalności społeczno-kulturowej, akcentującej demokrację i liberalizm. Sceptycyzm – końcowa ocena

32. Przed standardowym zarzutem o niespójność sceptyk może się bronić w następujący sposób – nie twierdzę, lecz jedynie przypuszczam (to jest wydaje mi się), że nie możliwa jest ludzka wiedza. Nie ma tutaj sprzeczności, ponieważ sceptyk nie twierdzi niczego w sensie ścisłym. Czy można być spójnym w poglądach sceptykiem?

33. Zarzut Augustyna: Zastanówmy się nieco – powiedziałem – nad samą sprawą i przedstawmy ją sobie jakoby naocznie: Wyobraźmy sobie, że ten jakiś człowiek, o którym mowa, jest tutaj obecny. Nadchodzi twój brat. Tamten pyta: Czyim synem jest ten chłopiec? - Niejakiego Romaniana – słyszy odpowiedź. Na to tamten: Jakże jest podobny do ojca. Mówiono prawdę. - Odzywasz się ty lub ktokolwiek inny: To ty znałeś Romaniana, przyjacielu? - Nie, nie znałem – brzmi odpowiedź – ale jednak wydaje mi się do niego podobny. Czyż na taką odpowiedź można wstrzymać się od śmiechu? (argument transcendentalny)‏ Czy można być spójnym w poglądach sceptykiem? c.d.

34. Możliwa odpowiedź: Pojęcie prawdy funkcjonuje u sceptyka w sensie strategicznym. Nie musi on uznawać jakiejś tezy, a tym samym popadać w sprzeczność, gdyż może twierdzić, że wydaje mu się albo przeczuwa jakie warunki powinna spełniać prawdziwa teza i jednocześnie wydaje mu się, że żadna ich nie spełnia. Czy można być spójnym w poglądach sceptykiem? c.d.

35. Drugi zarzut Augustyna: żadne postępowanie, jakkolwiek byłoby krzywdzące dla innych, nie zasługuje na naganę, bowiem nie ma sposobu odróżnienia złych działań od dobrych Czy można być spójnym w poglądach sceptykiem? c.d.

36. Możliwa odpowiedź: Sceptyk mógłby oponować, że podczas działania tak naprawdę nigdy nie znamy wszystkich okoliczności je warunkujących i zawsze działamy na pewnym stopniu prawdopodobieństwa, więc niekoniecznie musi być tak, że zaakceptowanie probabilizmu (dopuszczonego przez sceptycyzm) wyklucza moralną ocenę działania, ponieważ prawdopodobieństwo jest już wpisane w naturę naszego działania. Czy można być spójnym w poglądach sceptykiem? c.d.

37. To już koniec – dziękuję za uwagę.