Things you always wanted to know about sustainable development ... but never dared to ask

1. Things you always wanted to know about sustainable development... but never dared to ask Pieter Dresselaers Thomas Bernheim task force duurzame ontwikkeling Presentatie OFO 24 april 2003

2. Overzicht • Enkele niet-duurzame tendenzen • Enkele oorzaken van niet-duurzame tendenzen • Omschrijving van het begrip duurzame ontwikkeling • Internationale mijlpalen • Een strategie gericht op duurzame ontwikkeling • De Belgische Federale strategie voor duurzame ontwikkeling • Besluiten

3. Enkele niet duurzame tendenzen • Milieuproblemen • Verlies aan biodiversiteit (versnippering, ontbossing, overbevissing, …) • Watervervuiling (eutrofiëring, bestrijdingsmiddelen, zware metalen, POP, verdroging, …) • Bodemerosie en bodemvervuiling (vermesting, industrie, ontginning, …) • Luchtvervuiling (klimaat, verzuring, ozon, PM10, zware metalen, …) • Verkeershinder (lawaai, emissies, congestie, stank, ongevallen, …) • Afvalstoffen (huishoudelijk, gevaarlijk, nucleair) • Exploitatie nat. rijkdom (fossiele brandstoffen, ertsen, water, land, …) • Sociale problemen • Armoedeproblematiek (binnen en buiten België) • Ziekten en toegang tot gezondheidszorg • Arbeidsomstandigheden • Schuldopstapeling • Economische problemen • Economische teloorgang (verlaging per capita inkomen in sommige landen) • Energieafhankelijkheid, delokalisatie, …

4. Enkele oorzaken van niet-duurzame ontwikkeling • Discrepantie in tijdshorizon (zie volgende slide) • Subjectieve tijdsvoorkeur • Bestaande institutionele, beleids- en marktverstoringen • Ontbreken van eigendomsrechten (tragedy of the commons) • Subsidies voor vervuilend gedrag • Niet-doorrekenen van externe kosten • Wetenschappelijke onzekerheid • Vrijbuitersprobleem • Economische, financiële, technologische, politieke, culturele hindernissen • …

5. De problematiek van duurzame ontwikkeling (1) Milieu: 50 tot 500 jaar Maatschappij: 5 tot 50 jaar ECONOMIE(KT,MT): 6 maanden tot 5 jaar (te weinig aandacht voor de LT) POLITIEK: 1 dag tot 6 maanden (maximum één legislatuur) 500 50 tot ... 5 tot 50 0.5 tot 5 Grote verschillen in tijdshorizon !

6. Omschrijving van het begrip duurzame ontwikkeling Brundtland rapport: Our common future (1987) « Tegemoetkomen aan de behoeften van de huidige generaties zonder de mogelijkheid te beperken van toekomstige generaties om aan hun behoeften te voldoen » Tegemoetkomen aan de behoeften staat centraal … - materiële behoeften => stimuleren van economische groei • sociale behoeften => tewerkstelling, gezondheid, onderwijs, • rechtvaardigheid, verdeling rijkdom - milieubehoeften => bescherming van natuur … zowel van huidige als van toekomstige generaties ! Belangrijke wisselwerkingen tussen de drie behoeften ! …

7. Duurzame ontwikkeling als optimaal beheer van de drie maatschappelijke kapitaalvoorraden • Behoeften worden bevredigd door menselijk, natuurlijk en economisch kapitaal • Beleid zal verschillen door visie op het relatieve belang van iedere • kapitaalvoorraad in de bevrediging van de totale menselijke behoeften • en de visie op substitutiemogelijkheden tussen de kapitaalvoorraden onderling

8. Driehoekmodel wordt een piramidemodel Institutioneel kader zal mede bepalen inhoeverre en met welke efficiëntie de overheid kan interveniëren in het beheer van de economische, menselijke en milieukapitaalvoorraden

9. Een duurzaam-ontwikkelingsbeleid • Wat moet de overheid doen? • Zoeken naar beleidsantwoorden die een positieve bijdrage leveren aan de drie behoeften (economische, sociale en ecologische) • Wanneer nodig afwegingen maken tussen de drie behoeften • Hoe moet ze het doen? • Bij iedere belangrijke beleidsbeslissing de potentiële effecten nagaan op economische groei, sociale rechtvaardigheid en de kwaliteit van het leefmilieu, en de waarschijnlijkheid van hun voorkomen • Dit zou moeten gebeuren • voor België en voor de rest van de wereld • voor de huidige en de toekomstige generaties • rekening houdend met onzekerheden • in overleg met het maatschappelijke middenveld • Institutioneel kader voorzien dat dit in de praktijk kan zetten

10. Operationalisering via 5 beginselen voor DO (1) • Verantwoordelijkheidsbeginsel • Rekening houden met globale gevolgen van ons handelen • Principe van gezamenlijke maar onderscheiden verantwoordelijkheden • Internationale overeenkomsten uitvoeren • Dubbele billijkheidsbeginsel • Intra- en intergenerationele billijkheid • Tussentijdse doelstellingen zetten en middelen om ze te realiseren • Integratiebeginsel • Beheer van de economie-milieu-sociaal, zowel afzonderlijk als gezamenlijk • Onderzoeksinstrumenten ontwikkelen en gebruiken die de potentiële economische, sociale en milieu-effecten kunnen kwantificeren of kwalificeren

11. Operationalisering via 5 beginselen voor DO (2) • Voorzorgsbeginsel • Rekening houden met onzekerheden • Betere afstemming tussen wetenschappelijk onderzoek en besluitvorming om • de opportuniteiten die DO biedt aan te grijpen • Rekening te houden met gevaarlijke en onomkeerbare risico’s • Participatieve beginsel • Ondersteunen van adviesraden • Bevolking betrekken bij de besluitvorming

12. Enkele internationale mijlpalen (1) • Silent Spring (Rachel Carson, 1962) • Limits to growth (Club van Rome, 1972) • Conferentie van Stockholm (1972) • Brundtland-rapport (1987): “Onze aarde morgen” • Conferentie van Rio inzake milieu en ontwikkeling (1992) • Agenda 21 (40 hoofdstukken) • Verklaring van Rio (27 beginselen) • Verklaring inzake het beheer en behoud van bossen • Raamverdrag inzake klimaatverandering (UNFCCC) • Verdrag inzake biologische diversiteit • ...

13. Enkele internationale mijlpalen (2) • EU verdrag van Amsterdam 1997 (art. 2 en art.6) • Rio+5 (New York, 1997) • Milleniumverklaring VN (september 2000) • Conferentie over financiering voor ontwikkeling (Monterrey, 2002) • EU strategie van Göteborg 2001 • 5 prioritaire thema’s: klimaat, transport, gezondheid, natuurlijke rijkdommen, integratie van milieu in beleid • Vertaling naar Broad Economic Policy Guidelines • Rio+10 (Johannesburg, 2002): • Politieke verklaring • Johannesburg uitvoeringsplan • Partnerschappen (type II projects)

14. Enkele internationale mijlpalen (3) • Thematische wereldconferenties van de VN • kinderen (New York, 1990) • sociale ontwikkeling (Kopenhagen 1995) • vrouwen (Peking 1995) • Habitat (Istanbul 1996) • ... • Internationale verdragen • OSPAR, Göteborg protocol, handel in beschermde diersoorten ... • Internationale instellingen • IPCC, UNFCCC, UNEP, UNDP, UN-CSD, Wereldbank, ... • Problemen: spanningsveld Noord/Zuid en MEA/WTO/ILO

15. Een strategie gericht op duurzame ontwikkeling • Institutioneel kader: • actoren aanduiden verantwoordelijk voor planning, uitvoering en evaluatie • coordinatiestructuren en consultatieprocedures creëren • Planning: • richtlijnen, doelstellingen en maatregelen (ahv criteria voor DO) • mix van beleidsinstrumenten voor hun implementatie (regulerende, economische, communicatieve, vrijwillige overeenkomsten, O&O, …) • Uitvoering en opvolging: • vertaling naar departementale en sectorale plannen en maatregelen • Opstellen van indicatoren van staat en van prestatie van maatregelen • Evaluatie (ex-post): • effecten van maatregelen op de drie componenten van ontwikkeling • efficiëntie van de beleidsinstrumenten • overeenstemming met beginselen van duurzame ontwikkeling

16. ! Copernicus creëert nieuwe actor: POD-DO !! Belgische federale strategie voor DO Wet 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake D.O. (BS 18/6/1997) • Actoren • Federale regering • Federaal Planbureau (Task Force of TFDO) • Interdepartementale Commissie Duurzame Ontwikkeling (ICDO) • Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO)

17. Task Force Duurzame Ontwikkeling (TFDO) www.plan.be Leden • Multidisciplinair team (ongeveer 12 experts) Taken • Opmaak federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling • Beleidsvoorbereidend en -ondersteunend werk o.a. voor het Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling

18. De Interdepartementale Commissie Duurzame Ontwikkeling (ICDO) www.icdo.fgov.be Leden • Vertegenwoordiger van elk lid van de federale regering • Vertegenwoordiger van het Federaal Planbureau • Vertegenwoordiger van elke gewestregering • Vertegenwoordiger van elke gemeenschap Taken • Opmaak federaal plan inzake duurzame ontwikkeling • Definieert de opdrachten van openbare diensten bij de uitvoering van een duurzame ontwikkeling • Bewaking en coördinatie van de uitvoering van het Federaal plan duurzame ontwikkeling • Opmaak jaarrapport

19. Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO) www.belspo.be/frdocfdd Effectieve leden Deskundigen, vertegenwoordigers van verenigingen voor ontwikke-lingssamenwerking, milieuverenigingen, verbruikersorganisaties, werknemers, werkgevers, energieproducenten Leden met raadgevende stem Vertegenwoordigers van elk lid van de federale regering, van de gewesten en van de gemeenschappen Taken Advies geven op eigen initiatief of op verzoek van een lid van de federale regering of van de wetgevende kamers, onderzoek, reflectie en sensibilisatie rond duurzame ontwikkeling

20. Wet 5 mei 1997 betreffende de coördinatie van het federale beleid inzake duurzame ontwikkelingInstrumenten • Tweejaarlijkse publicatie van een Federaal rapport inzake Duurzame ontwikkeling • Vierjaarlijkse publicatie van een Federaal Plan inzake duurzame ontwikkeling • Adviezen van de FRDO • Jaarverslag van de ICDO

21. Beleidscyclus in de wet over DO

22. I. Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling (1) • Beschrijving, analyse en een evaluatie van de bestaande toestand in België in relatie tot de internationale ontwikkelingen • Beschrijving, analyse en evaluatie van het tot dan toe gevoerde duurzaamheidsbeleid • Beschrijving van de verwachte ontwikkelingen bij ongewijzigd beleid en gewijzigd beleid volgens een aantal relevante scenario’s

23. 1ste rapport (1999): 4 kern- en 10 ondersteunende thema’s 2de rapport (2003): 10 concrete problematieken inzake duurzame ontwikkeling I. Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling (2) Invulling hieraan gegeven door de Task Force DO • Beschrijving van de bestaande toestand met indicatoren • Analyse volgens vijf criteria • Toekomstverkenning die gebaseerd is op risicopercepties

24. II. Federaal plan inzake duurzame ontwikkelingTotstandkoming • Voorontwerp van federaal plan • Gebeurt door TFDO op aanwijzing van de ICDO • Advies van de FRDO en openbaar onderzoek • Ontwerp van plan • Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling

25. Structuur van het Federaal Plan DO 2000-2004 • Voorontwerp dat het aan de gang zijnde proces presenteert • Deel 1 : Beginselen, Thema ’s en Doelstellingen • Deel 2: Federaal beleid gericht op de economische, sociale en ecologische componenten van een duurzame ontwikkeling • Wijzigingen van consumptiepatronen en productiewijzen • Acties inzake armoede en sociale uitsluiting – overmatige schuldenlast milieugezondheidskunde • Acties inzake landbouw - mariene milieu - biodiversiteit • Acties inzake energie - vervoer - ozon en klimaatwijziging • Deel 3 : Middelen ter implementatie • Deel 4 : Versterking van de rol van de grote maatschappelijke groepen • Deel 5 : Tien richtsnoeren voor het beleid inzake duurzame ontwikkeling • Probleemstelling • Actieplan • - Strategische doelstellingen • - Beleid en maatregelen • - Uitvoering van het plan

26. Politieke doelstellingenPolitieke acties K1 Klassieke beginselen Klassieke beleid K2 K4 K3 Beginselen van DO Beleid inzake DO Besluit (1) • DO vereist het overbruggen van verschillende kloven: • Goede vooruitgang op de operationalisering van • de concepten (kloof 2) • instellingen (kloof 4) • Slechts weinig voortgang inzake de vertaling van de beginselen naar werkelijke daden

27. Besluit (2) • DO vergt een proces van verandering in de manier waarop aan de huidige behoeften wordt voldaan • DO vergt de medewerking van alle actoren in de samenleving • De federale strategie inzake DO moet zich inpassen in de internationale dynamiek en streven naar coherentie met de strategieën op het Europese niveau en de drie gewesten

28. Besluit (3) • Enkele grote uitdagingen • Een mondialisering die gestoeld is op de beginselen van DO • Bescherming van de wereldwijde publieke goederen • Uitroeien van armoede en link duiden met milieudegradatie • Verbetering van de bestuurlijke structuren op alle overheidsniveau’s • Versterking en institutionalisering van methoden voor ex-ante evaluatie van effecten van maatregelen op duurzame ontwikkeling • In overeenstemming met het uitvoeringsplan van Johannesburg moet België tegen 2005 beschikken over een nationale strategie inzake duurzame ontwikkeling

29. Slotbeschouwing De tijd die nodig was om de ideeën van de Franse revolutie te vertalen naar sociale normen en procedures geeft een indicatie van de moeilijkheid van de opdracht die voor ons ligt.