DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

1. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Mehmet Altındağ Yeminli Mali Müşavir Ocak 2013-Kocaeli

2. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Envanter işlemleri; • Muhasebe Dışı Envanter İşlemleri (Sayım işlemleri, Değerleme işlemleri) • Muhasebe İçi Envanter İşlemleri (Uyumlaştırma-Düzeltme Kayıtları) • Envanter işlemlerinin dayanakları; • Türk Ticaret Kanunu (TTK) • Vergi Usul Kanunu (VUK) • Sermaye Piyasası Kanunu (SPK)

3. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Muhasebe dışı envanter; • Her tacir, ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter çıkarır. ….Ancak, kural olarak üç yılda bir fiziksel sayım yapılması zorunludur.(6102 sayılı TTK Md. 66) Bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir (VUK Md.186). Muhasebe içi envanter; İşletmedeki hesapların muhasebe dışı envanter (sayım ve değerleme) işlemlerinin tamamlanmasından sonra, hesaplanan değerlerinin muhasebe defterindeki kayıtlarla karşılaştırılması ve farklı olanların fiili durumla uyumlu hale getirilmesi için yapılan düzeltme kayıtlarıdır.

4. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Değerleme işlemleri, İşletmelerin varlık ve kaynaklarının envanter günündeki değerlerini hesaplama ve saptama işlemleridir. • TTK işletmelerin envanter günündeki ekonomik gücünü belirlemeyi amaçlarken • VUK değerlemeyi "vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir" şeklinde açıklamıştır. • Tespit mükelleflerce VUK'da belirlenen değerleme ölçülerinin (VUK md. 261) kullanılmasıyla yapılır. • Mutad değerleme ölçülerinin kullanılmadığı durumlarda  değerleme  takdir (VUK md.267) yoluyla yapılır

5. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Muhasebe içi envanter işlemleri; • Geçici mizan düzenlemesi, • Henüz tahakkuk ettirilmiş gelir ve giderlerin kayda alınması, • Sayım sonuçlarının değerlendirilmesi, • Maliyet tespitleri, • Mizandaki hesaplarla karşılaştırmak ve farklara ilişkin düzeltme kayıtlarının yapılması, • Karşılık, amortisman ve reeskont işlemlerinin muhasebe kaydı, • Gelir ve gider hesaplarının dönem kar ve zarar hesabına aktarılması, • Vergi karşılıklarının ayrılması, • Kesin mizanın düzenlenmesidir.

6. Envanter işlemi yapacak olanlar; VUK’nun 171-226’ncı maddeleri gereğince, yıllık alış ve satış tutarları nedeniyle birinci sınıf tüccar kabul edilip bilanço esasına göre defter tutan gelir vergisi mükellefleri, Her türlü ticaret şirketleri, Kurumlar vergisine tabi olup bilanço esasına göre defter tutan diğer tüzel kişiler, İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükellefler, İşletme hesabı esasına göre defter tutanlardan emtia üzerine iş yapan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleridir. Serbest meslek kazanç defteri tutanlar envanter çıkarmak zorunda değildir. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

7. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Envanter Çıkarma Zamanları (VUK Md.174) • Yeni işe başlayanlar, işe başlama tarihleri itibariyle, işe başladıktan sonra her hesap dönemi sonunda, • Kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenler, özel hesap döneminin son gününde, • İşin bırakılması durumunda, işin bırakıldığı gün, • Büyük mağazalar ve eczaneler (VUK, Md. 190, 3 yıl) • Büyük sınai işletmeler Maliye Bakanlığı’ndan izin almak şartıyla üç yıl ya da iki yılda bir envanter çıkarabileceklerdir.

8. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Envanter işlemlerinin aşamaları; • Dönem sonunda muhasebe kayıtlarına göre genel geçici mizan düzenlenir. • İktisadi kıymetlerin gerçek durumunun tespiti için muhasebe dışı (fiili) envanter işlemleri yapılır. • Genel geçici mizan ile muhasebe dışı envanter işlem sonuçları karşılaştırılarak farkların bulunması sağlanır. • Farklar tespit edilmişse, farklarla ilgili olarak muhasebe içi envanter işlemleri kapsamında gerekli düzenleyici muhasebe kayıtları yapılır. • Envanter sonuçları ile muhasebe kayıtları uyumu sağlanarak genel kesin mizan çıkarılır. • En son aşama olarak temel mali tablolar (bilanço ve tabloları v.s.) düzenlenir.

9. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ • Hesap mutabakatı sağlama, • Türk parası işlemlerde • değerleme, • Yabancı parası işlemlerde • değerleme, • Varlık değer düşüklüğüne • karşılık hesaplama, • Amortisman hesaplama, • Alacak senetlerine reeskont • hesaplama, • Gelir ve giderlerde dönem • ayırımına ait tutarları belirleme, • Karşılık ayrılacak şüpheli • alacakların tespiti • Vergi mevzuatı ile uyum • sağlamaya ait tutar belirleme vb • Hesap mutabakatı sağlama, • Türk parası işlemlerde • değerleme, • Yabancı parası işlemlerde • değerleme, • Borç ve gider karşılığı • hesaplama (kıdem tazminatı ve • vergi karşılığı dahil), • Borç senetlerine reeskont • hesaplama, • Gelir ve giderlerde dönem • ayırımına ait tutarları belirleme, • Yabancı kaynaklarda • sınıflandırmaya ait tutar belirleme, • Vergi mevzuatı ile uyum • sağlamaya ait tutar belirleme vb. • Hesap mutabakatı sağlama, • Genel üretim ve idare • giderlerinin dağıtımını yapma, • Maliyet hesaplarını • yansıtma, vb. • Gelir ve gider hesaplarında • mutabakat sağlama, • Gelir ve giderlerde dönem • ayrımına ait tutar belirleme,

10. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ DEĞERLEME Vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarındaki değerlerinin tespitidir (VUK Md.258, 259) Değerleme Ölçüleri • Maliyet bedeli (VUK Md. 262) • Borsa rayici (VUK Md. 263) • Tasarruf değeri (VUK Md. 264) • Mukayyet değer (VUK Md. 265) • İtibari değer (VUK Md. 266) • Vergi değeri (VUK Md. 268) • Rayiç bedel (VUK Mük.Md. 266) • Emsal bedeli ve ücreti (VUK Md. 267) • Ortalama perakende fiyat (GVK Md.63/son)

11. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ İktisadi İşletmelere Dahil Kıymetleri Değerleme Yabancı paralar Borsa rayici, borsa rayici yoksa Maliye Bakanlığınca belirlenen kurlar. Maliye Bakanlığınca kur tespiti yapılmadığı takdirde T.C. Merkez Bankasınca tespit edilen döviz alış kurlarıyla değerlenir. Örnek : (A) Ltd. Şti.’nin 31.12.2012 tarihi itibariyle kasasında 10.000 $ bulunmaktadır. Şirket bu tutarı kasasına girdiği tarih itibariyle T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru ile değerlemiş ve 1 $ = 1,70-TL üzerinden 100 numaralı hesaba (10.000 x 1,70 =) 17.000.-TL olarak kaydetmiştir. Maliye Bakanlığı’nca ilan edilen kurun, 1 $ = 1,75 TL olduğunu varsayalım.

12. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Bu durumda şirketin 31.12.2012 tarihi itibariyle yapacağı değerleme işlemi ve bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyledir: Değerleme sonucu (10.000 x 1,75 = ) 17.500 ,TL Kayıtlı Değer ( - ) 17.000,-TL Kur Farkı Geliri 500,-TL ____________________________________ / __________________________ 100 KASA 500.- 646 KAMBİYO KARLARI 500.- Dönem sonu $ kasasının değerlemesi _____________________________________ / ___________________________ ____________________________________ / ___________________________ 646 KAMBİYO KARLARI 500.- 690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI 500.- Dönem sonu aktarma işlemi _____________________________________ / ___________________________

13. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Maliye Bakanlığı’nca ilan edilen kur, 1 $ = 1,65 TL olsa; Bu durumda şirketin 31.12.2012 tarihi itibariyle yapacağı değerleme işlemi ve bu işleme ilişkin muhasebe kaydı şöyledir: Değerleme sonucu (10.000 x 1,65 = ) 16.500.-TL Kayıtlı Değer ( - ) 17.000,-TL Kur Farkı Gideri 500,-TL ____________________________________ / __________________________ 656 KAMBİYO ZARARLARI 500.- 100 KASA 500.- Dönem sonu $ kasasının değerlemesi _____________________________________ / ___________________________ ____________________________________ / ___________________________ 690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI 500. - 656 KAMBİYO ZARARLARI 500.- Dönem sonu aktarma işlemi _____________________________________ / ___________________________

14. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Yabancı parayla olan alacak ve borçlar Yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacak ve borçlar da, Maliye Bakanlığı’nca tespit ve ilan olunan kurlarla değerlenir. Örnek : ( X ) A.Ş.’nin 31.12.2012 tarihi itibariyle aktifinde 40.000,- $ tutarında alacak senedi bulunmaktadır. Alacak senedinin kayıtlı değeri 68.000.-TL’dir. 31.12.2012 tarihi itibariyle ilan edilen kurun, 1 ABD Doları = 1.75.-TL olduğunu varsayalım. Bu durumda yapılacak değerleme işlemi ve ilgili muhasebe kayıtları şu şekilde olacaktır: Değerleme sonucu (40.000 x 1,75 = ) 70.000.-TL Kayıtlı Değer ( - ) 68.000,-TL Kur Farkı Geliri 2.000,-TL

15. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ ________________ / __________________ 121 ALACAK SENETLERİ 2.000.- 646 KAMBİYO KARLARI 2.000. - Dönem sonu alacak senetlerinin değerlemesi işlemi ________________ / ____________________ ________________ / __________________ 646 KAMBİYO KARLARI 2.000.- 690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI 2.000.- Dönem sonu aktarma işlemi __________________ / __________________

16. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Menkul kıymetler Hisse senetleri alış bedeliyle değerlenir Örnek: (X) A.Ş., 08.01.2012 tarihinde (Y) A.Ş.'nin borsada işlem gören hisse senetlerinden adedi 3,50-TL’den olmak üzere 500.000 adet satın almıştır. Söz konusu hisse senetlerinin nominal bedeli 1.-TL’dir. Satın alınan hisse senetleri, toplam alış bedeli olan (3,50x500.000) 1.750.000.-liradan alış tarihi itibariyle aktife kaydedilmiştir. Bu işlemler ise şu şekilde muhasebeleştirilecektir (ödemenin şirketin bankadaki cari hesabından yapıldığı varsayılmıştır): _________________________ 08/01/2012 _________________________ 110 HİSSE SENETLERİ 1.750.000.- 102 BANKALAR 1.750.000.- Açıklama: Hisse senedi iktisabı _____________________________ / _____________________________ Dönem sonunda alış bedeliyle (1.750.000.-TL) değerlenecektir.

17. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Yatırım fonu katılma belgeleri Fon ve portföylerinin en az %51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle değerlenir. Örnek: (X) A.Ş., 20.11.2012 tarihinde (A) Bankası Yatırım Fonu katılma belgelerinden pay başına 9,50 TL’den olmak üzere 2.000 adet satın almıştır. Fon portföyünün % 75’i Türkiye'de kurulmuş bulunan ve metal sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin hisse senetlerinden oluşmaktadır. (A) Bankası 2012 yılı sonu itibariyle söz konusu katılma belgelerinin pay başına değerini 9,80 TL olarak açıklamıştır. 31.12.2012 tarihinde yapılacak olan değerlemede, şirket, aktifine kayıtlı katılma belgelerini alış bedeli olan 19.000 TL olarak değerleyecektir.

18. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Şirket, yukarıda belirtilen yatırım fonu katılma belgesini iktisap ettiğinde, iktisap tarihi itibariyle şu şekilde muhasebe kaydı yapacaktır (ödemenin şirketin bankadaki cari hesabından yapıldığı varsayılmaktadır): _______________________________20/11/2012__________________________ 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER 19.000.- 102 BANKALAR 19.000,- Açıklama: Yatırım fonu katılma belgesi iktisabı ________________________________ / _____________________________

19. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Kar-Zarar ortaklığı belgeleri Kar-zarar ortaklığı belgelerinin getirileri ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğmakta ve değerleme günü itibariyle hesaplanamamaktadır. Bu nedenle, söz konusu menkul kıymetlerin geçici vergi dönemlerine ilişkin kazancın tespitinde de alış bedeli ile değerlenmesi gerekir (VUK Md.279). Hazine bonoları Hazine bonolarında getiri sabittir ve önceden hesaplanabilir. Bunlar İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem görmekte olduğundan borsa rayici bulunmaktadır. Dönem sonunda borsa rayicine göre değerlenmesi gerekir

20. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Dönem sonunda hazine bonolarının borsa rayicine göre değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _________________________ / ____________________________ 112 KAMU KESİM TAHVİL XXXX SENET VE BONOLARI 642 FAİZ GELİRLERİ XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı __________________________ / _____________________________

21. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Devlet tahvilleri Devlet tahvilinin üzerinde yazılı değer fiilen borçlanılan tutarı gösterir. Ödeme planına göre borçlanılan tutar üzerinden, kupon karşılığı dönemler itibariyle faiz ödemesi yapılır. Devlet tahvillerinin borsa rayiciyle değerlenmesi gerekmektedir (VUK Md.279). Dönem sonunda devlet tahvillerinin borsa rayicine göre değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: ___________________________________ / _____________________________ 112 KAMU KESİM TAHVİL XXXX SENET VE BONOLARI 642 FAİZ GELİRLERİ XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ___________________________________ / _____________________________

22. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Özel sektör tahvilleri Özel sektör tahvillerinin getirisi sabit olabileceği gibi faiz oranı belirli bir değişkene de bağlanabilmektedir. Bu tahvillerin borsa rayici ile veya borsa rayici yoksa ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlenmesi gerekir (VUK Md.279) Dönem sonunda özel sektör tahvillerinin borsa rayicine göre değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _____________________________ / _____________________________ 111 ÖZEL KESİM TAHVİL XXXX SENET VE BONOLARI 642 FAİZ GELİRLERİ XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ______________________________ / ____________________________

23. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Finansman bonoları Anonim şirketlerin kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere çıkardıkları kısa vadeli senetlerdir. Üzerinde yazılı olan nominal bedel, anapara ve faizden oluşur. Elde edilen getiri sabittir. Finansman bonolarının borsa rayiciyle, borsa rayici yoksa veya muvazaalı şekilde oluşmuşsa bunların alış bedeline ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak eklenmesi suretiyle değerlenmesi gerekir. (VUK Md.279) ___________________________________ / ______________________ 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER XXXX 642 FAİZ GELİRLERİ XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ___________________________________ / _______________________

24. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Banka bonoları ve banka garantili bonolar Banka Bonoları; kalkınma ve yatırım bankalarının borçlu sıfatıyla düzenleyip, Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınmasını müteakip ihraç ettiği emre veya hamiline yazılı kıymetli evraktır. Banka Garantili Bonolar ise; kalkınma ve yatırım bankalarından kredi kullanan ortaklıkların, bu kredilerin teminatı olarak borçlu sıfatı ile düzenleyip, alacaklı bankaya verdikleri emre yazılı senetlerden, bu krediyi kullandırmış olan bankaca kendi garantisi altında ve Sermaye Piyasası Kurulunca kayda alınmasını müteakip, ihraç edilen kıymetli evraktır.

25. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Banka bonoları ve banka garantili bonoların hem gelir vergisi ve kurumlar vergisi hem de geçici vergi açısından borsa rayiciyle değerlenmesi gerekir. Ancak bu bonolar İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem görmediğinden borsa rayici bulunmamaktadır. Bu nedenle, ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlemeye esas alınması gerekir (VUK Md.279) Dönem sonunda banka bonoları ve banka garantili bonoların değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: __________________________________ / _____________________________ 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER XXXX 642 FAİZ GELİRLERİ XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ___________________________________ / _____________________________

26. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Varlığa dayalı menkul kıymetler Genel finans ortaklıkları, bankalar, finansman şirketleri ve finansal kiralamaya yetkili kuruluşların, kendi ticari işlemlerinden doğmuş alacakları veya SPK mevzuatı çerçevesinde temellük edecekleri alacaklar karşılığında çıkardıkları menkul kıymetlerdir. Bu kıymetlerin değerleme ölçüsü borsa rayicidir. Ancak İMKB’de bu kıymetlerin piyasası etkin değildir. Bu nedenle, borsa rayicinin oluşmaması halinde, bunların ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlemeye esas alınması gerekir (VUK Md.279).

27. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Dönem sonunda varlığa dayalı menkul kıymetlerin değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _____________________________ / ___________________________ 118 DİĞER MENKUL KIYMETLER XXXX 642 FAİZ GELİRLERİ XXXX Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı _____________________________ / ____________________________

28. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Gelir ortaklığı senetleri Gelir ortaklığı senetleri; köprü, baraj gibi belirli bir kamu altyapı tesisinin belirli bir süre içindeki gelirinin belirli bir kısmı karşılık gösterilerek çıkarılır. Bu nedenle, getirisi söz konusu kamu altyapı tesisinin gelirine bağlı olarak değişim gösterir. Bu menkul kıymetlerin, borsa rayiciyle değerlenmesi gerekir. Ancak İMKB’de bu kıymetlerin piyasası etkin değildir. Bu nedenle, borsa rayicinin oluşmaması halinde, bunların ilgili döneme isabet eden kıst getirilerinin hesaplanarak alış bedeline eklenmesi suretiyle değerlemeye esas alınması gerekir(VUK Md.279).

29. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Dönem sonunda gelir ortaklığı senetlerinin değerlemesinin şu şekilde muhasebeleştirilmesi gerekir: _____________________________ / ___________________________ 112 KAMU KESİM TAHVİL XXXX SENET VE BONOLARI 649 FAALİYETLE İLGİLİ DİĞER XXXX OLAĞAN GELİR VE KARLAR Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı _____________________________ / ____________________________

30. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ ALACAK VE BORÇLARDA REESKONT Reeskonta Tabi Tutulacak Alacak ve Borçların Özellikleri • Alacak veya Borcun İktisadi İşletme Bünyesinde Doğmuş Olması Alacak veya Borcun Senede Bağlı Olması, • Alacak veya Borcun Bağlı Olduğu Senedin Vade İçermesi Senede Bağlı ve Vade İçeren Alacak veya Borcun Değerleme Günü İtibariyle Vadesinin Gelmemiş Olması, • Alacak veya Borç Senedinin Değerleme Günü İtibariyle İşletmenin Varlıklarında veya Kaynaklarında Yer Alması

31. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Reeskont İşleminin İhtiyariliği • Bankalar, bankerler ve sigorta şirketleri, senede bağlı alacak ve borçlarını reeskonta tabi tutmak zorundadırlar (VUK Md.281 ve 285). • Bunların dışında kalan ve bilanço esasına göre defter tutan vergi mükellefleri vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlarını, reeskonta tabi tutup tutmamak konusunda VUK’na göre seçimlik hakka sahiptirler. • Ancak Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile reeskont hesaplanması zorunlu kılınmıştır. • Böylece reeskont ayırmak istemeyen firmalar Muhasebe Sistemi Uygulama Tebliği uyarınca reeskontu hesapladıktan sonra, kanunen kabul edilmeyen gider olarak muhasebeleştirebilirler.

32. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Reeskont İşleminde Özellik Gösteren Durumlar Vadeli Çekler Çek bir senet değil bir ödeme aracıdır. Bu nedenle Vergi Usul Kanunu karşısında vadeli çeklerin reeskont işlemine tabi tutulması mümkün değildir. Ancak SPK, çeklerin vade konmak suretiyle alacak senedi yerine kullanılmakta olduğu gerçeğinden hareketle, bunların da reeskonta tabi tutulması gerektiğini açıklamıştır. Bu durumda vadeli çek reeskontu SPK’na tabi işletmelerce yapılacak, fakat vergi hesaplamasında reeskont tutarı vergi matrahı ile ilgilendirilmeyecektir. Vadeli çeklerin SPK’na tabi şirketlerce reeskonta tabi tutulmasından kaynaklanan gider, kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınacaktır.

33. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Hatır senetleri Hatır senetleri gerçek bir alacak borç ilişkisine dayanmadıklarından vergi matrahını etkileyici bir işleme tabi tutulmazlar. Ancak bu tür senetlerin Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri uyarınca reeskonta tabi tutulmaları gerektiğinden, reeskont hesaplanarak kanunen kabul edilmeyen gider kaydedilmeleri gerekir. Teminata veya tahsile verilen senetler Teminata verilen senetler işletmenin mülkiyetinde olan ve halen işletme için bir alacağı temsil eden senetlerdir. Bu nedenle teminata verilen alacak senetleri de reeskonta tabi tutulabilmektedir. Senetlerin, tahsil olunmak üzere bankaya ciro edilmesi halinde, yapılan ciro, hukuken, bir “temsil cirosu” niteliğindedir. Ancak, senet üzerindeki bütün haklar, mükellefe aittir. Bu itibarla, tahsile verilen alacak senetleri, değerleme gününde, henüz tahsil edilmemiş olmak şartıyla, reeskont konusu yapılabilir.

34. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Vadeli Satışlar ve Bitmemiş Yıllara Sari İnşaat ve Onarma İşleri Dolayısıyla Edinilen Alacak Senetleri Ön ödemeli vadeli satışlarda sözleşmenin yapıldığı tarih ile mal teslimi arasında geçen sürede tahsil edilen bedeller ve vadeleri sonraki döneme isabet eden senetler, gerçekte sipariş avansı mahiyetindedir. Mal ya da hizmet satışının fiili olarak gerçekleşmemesi nedeniyle satıştan doğan alacağın tahakkuk esası gereğince hasılat olarak kaydı mümkün değildir. Vergi Usul Kanununu gereğince, alacak senetlerinin reeskonta tabi tutulabilmesi için, alacağın tahakkuk esası gereğince hasılat olarak kayıtlara intikal ettirilmesi ve işletme için gerçek bir alacak mahiyetini kazanmış olması gerekmektedir. Bu ise, satışa konu mal veya hizmet işleminin fiili olarak gerçekleştiğini gösterir fatura ya da perakende satış fişi düzenlenerek hasılat kaydının yapılması ve tahakkuk eden alacağın senede bağlanması ile mümkündür.

35. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Bu yüzden vadeli satış kampanyalarında satışa konu mal veya hizmet bedeline ait belge düzenlenmeksizin düzenlenen alacak senetleri için dönem sonlarında reeskont uygulanmayacaktır. Ancak hatır senetlerinde olduğu gibi bu tür senetlerin de Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri uyarınca reeskonta tabi tutulmaları gerektiğinden, bunlar için de önce reeskont hesaplanarak kanunen kabul edilmeyen gider kaydedilmeleri gerekir. Vade İçermeyen Alacak ve Borç Senetleri Vade içermeyen senetler çeklere benzer. Her an ödenmesi istenebilir. Kanun hükmü reeskont hesaplanması için senedin vadesinin gelmemiş olmasını bir koşul olarak koymuştur. Belli bir vade taşımayan senetlerin ise reeskonta tabi tutulması düşünülemez.

36. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Yabancı Para Cinsinden Alacaklar ve Borçlarda Reeskont Yabancı paralar cinsinden olan senetli alacakların da reeskonta tabi tutulabilir (VUK Md.280). Vadesi Belli Senetsiz Alacak ve Borçlar Bankalar ve bankerlerle sigorta şirketleri senede bağlı olsun olmasın bütün alacak ve borçlarını reeskont işlemine tabi tutmak zorundadırlar (VUK Md.281 ve 285). Bunlar dışında kalan ve bilanço esasına göre defter tutan işletmeler ise sadece senede bağlı olan alacak ve borçlarını reeskont işlemine tabi tutup, oluşan gelir ya da gider unsurlarını vergi matrahının tespitinde dikkate alabilirler. SPK’na tabi olan firmalar ise senetli alacak ve borçlar (vadeli çekler ve poliçeler dahil) ile 3 aydan daha uzun süreli vadeli senetsiz ticari alacaklar ve borçlarını reeskont işlemine tabi tutmak zorundadırlar.

37. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Müflisten olan senede bağlı alacaklar Müflisten olan alacaklar senede bağlı olsun ya da olmasın iflasın açılmasından itibaren vadesi gelmiş alacak olmaktadır. Oysa reeskont uygulanabilmesi için değerleme gününde henüz senedin vadesinin gelmemiş olması gerekir. Dolayısıyla bu tür alacak senetleri için reeskont uygulanamaz. Şüpheli Alacak Durumundaki Senetli Alacaklar Şüpheli alacaklar, şartlar gerçekleşmiş olmak kaydıyla, zaten karşılık ayrılmak yoluyla giderleştirilmektedir. Bu nedenle karşılık ayrılmak suretiyle vergi matrahının hesabında gider olarak dikkate alınmış olan senetli şüpheli alacaklar için yeniden reeskont hesaplanması mümkün değildir. Karşılık ayrılmayan şüpheli alacaklar ise diğer şartları da taşımaları kaydıyla reeskonta tabi tutulabilir.

38. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ KDV Dahil Olarak Alınan Alacak Senetlerinde Reeskont Bu senetlerde reeskont hesaplaması yapılırken KDV dahil tutar üzerinden hesaplama yapılması gerekir. 334 seri no.lu VUK Genel Tebliğinde KDV dahil tutar üzerinden düzenlenen alacak senetlerinin şüpheli hale gelmesi halinde şüpheli alacak karşılığı ayrılabileceği belirtilmiştir.

39. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Reeskont oranı Vergi Usul Kanunu’nun 280, 281 ve 285. maddelerine göre vadesi henüz gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa yabancı para cinsinden olan alacaklar için LIBOR (Londra Bankalar Arası Faiz Oranı), TL cinsinden olan alacaklar için ise Cumhuriyet Merkez Bankasının kısa vadeli avans işlemlerine uygulanan faiz oranı uygulanır (VUK Genel Tebliği Sıra no:238). 2012 yılı sonu reeskont işlemleri için kullanılacak oranlar: • TL için T.C. Merkez Bankası tarafından tespit edilen avans işlemlerinde faiz oranı 20.12.2012 itibariyle %13,75

40. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Reeskont hesaplaması Reeskont hesaplanmasında iç iskonto yöntemi kullanılır VUK Genel Tebliği Sıra no:238) Bunun için önce senedin hali hazır değerinin bulunması daha sonra bu değere iskonto oranının uygulanması gerekir. Bunu hesaplamak için kullanılacak iç iskonto formülü şöyledir. F = A - ( A x 36000 / (36000 + n x t ) ) Formülün açık olarak yazılması halinde; Reeskont Tutarı=Nominal Değer -Nominal Değer x 36000/ 36000+(Faiz Oranı x Gün Sayısı)

41. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Örnek : (X) A.Ş KDV hariç 5.000.-TL bedelindeki ticari malı 31.12.2012 tarihinde vadeli satmıştır. Bu satış nedeniyle, 5.000.-TL nominal değerli 50 gün vadeli bir senet verilmiştir. Söz konusu senette faiz oranı belirtilmemiştir. 31.12.2012 tarihi itibariyle hesaplanması gereken reeskont tutarı ve yapılması gereken muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir. 5.000. x 36000 Reeskont Tutarı = 5.000 - --------------- 36000 + (13,75 x 50) Reeskont Tutarı = 5.000 - 4.906,30 = 93,70 TL dir. Yukarıda yapılan reeskont hesabının yevmiye kaydı; ______________________ / _______________________ 657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ 93,70 122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU 93,70 Açıklama: Dönem sonu değerleme kaydı ______________________ / _______________________

42. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ DEĞERSİZ ALACAKLAR Yargısal bir hükme veya kanaat verici bir vesikaya göre artık tahsiline imkan kalmayan alacaklar değersiz alacaklardır. Değersiz alacaklar bu niteliğe girdikleri tarihte kayıtlı değerleri ile zarar yazılırlar (VUK Md.322). Kanaat verici vesikalar; • Konkordato anlaşması (Konkordato ile alacaklının borçluyu ibra ettiği miktar değersiz alacak sayılır), • Alacaklardan vazgeçildiğini gösteren mahkeme tutanakları, • Borçlunun miras bırakmadan öldüğü ve mirasçıların mirası reddettiğini gösteren belgeler, • Borçlunun kesin olarak yurt dışına çıktığını ve haczi kabil malı olmadığını gösteren belgeler, • Gerek doğuşu, gerekse vazgeçilmesi bakımından, belli ve inandırıcı sebepleri olmak şartı ile alacaktan vazgeçildiğini gösteren anlaşmalar.

43. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Değersiz Alacaklarda Özellik Gösteren Durumlar Aciz Vesikası Aciz vesikası, alacağın değersiz sayılması ve zarar yazılması için yeterli değildir. Çünkü, aciz vesikasına bağlanmış olan alacak borçlunun durumu düzeldiği zaman ödenebilecektir. Borçlu hakkında yapılan takibatın, aciz vesikasına bağlanmış olması, ancak şüpheli alacak karşılığı ayırma imkanı verir. Borçlunun iflası Borçlunun sadece iflası hali, alacaklının alacağını değersiz hale getirmez. Uzun Süre Tahsili Mümkün Olmayan Alacaklar Önceki yıllarda karşılık ayrılan alacakların, daha sonraki yıllarda aynı şekilde takibata devam edilmesine karşın uzun yıllar tahsil edilememesi halinde veya daha başlangıcında uzun yıllar tahsil edilmeyeceği belli olan alacaklar değersiz alacak olarak yazılabilir.

44. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Değersiz Hale Gelen Alacakların Muhasebe Kaydı Örnek : (C) A.Ş.’nin senede bağlı olan 2.000. -TL değerindeki bir alacağı 2012 yılı içinde (Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde) değersiz hale gelmiştir. Bu durumda şirket, değersiz hale gelen alacağını şu şekilde muhasebeleştirecektir: _____________________________ / _____________________________ 679 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 2.000.- 121 ALACAK SENETLERİ 2.000.- Değersiz hale gelen alacağın kaydı _______________________________ / _______________________________

45. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ ŞÜPHELİ ALACAKLAR Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartıyla; 1. Dava veya icra safhasında bulunan alacaklar; 2. Yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacaklar; Şüpheli alacaklar sayılır. Bunlar için değerleme gününün tasarruf değerine göre pasifte karşılık ayrılabilir.

46. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Şüpheli Alacak Karşılığı Ayırmanın Şartları • Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olmalı, • Dava veya icra safhasında bulunması veya yapılan protestoya veya yazı ile bir defadan fazla istenilmiş olmasına rağmen borçlu tarafından ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük alacak olmalı, • Bilanço Esasında Defter Tutulmalı, • Alacak Teminatsız Olmalı veya Teminat Yetersiz Olmalı, • Şüpheli Alacak Karşılığının Ait Olduğu Alacak Muhasebe Kayıtlarında Gösterilmelidir

47. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Şüpheli Alacaklarda Özellik Gösteren Durumlar • Alacağın değerleme günündeki niteliği esas alınır. • Sonradan tahsil edilen şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıklar gelir yazılır. • Konkordato anlaşmasıyla vazgeçilen alacaklar şüpheli alacak değil değersiz alacaktır. • Verilen avanslar, bir mal satışı ve hizmet ifası sonucu tahakkuk edip netice hesaplarına intikal ettirilmiş alacak olmadığından şüpheli alacak karşılığı ayrılamaz. Şüpheli alacak karşılığı ayırabilmek için alacağın tahakkuk esası gereğince hasılat olarak kayıtlara intikal ettirilmiş ve işletme için gerçek bir alacak mahiyetini kazanmış olması gerekmektedir. • Katma değer vergisinden kaynaklanan alacağın ilgili dönemin kayıtlarına girmesi ve katma değer vergisi beyannamelerinde beyan edilmesi halinde şüpheli alacak karşılığı ayrılması mümkündür

48. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ • Holding şirketlerin kendi iştiraklerinden olan alacakları eğer normal ticari ilişkilerden doğuyorsa bu alacaklar için karşılık ayrılabilir. • Hazine ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarından veya belediyelerden olan alacaklar için şüpheli alacak karşılığı ayrılabilir. • Vergi Usul Kanununda yabancı para cinsinden olan alacaklarla ilgili herhangi bir sınırlama yer almamaktadır. Bu nedenle yabancı para cinsinde olan alacaklar için yine kanunda öngörülen şartların varlığı halinde karşılık ayrılabilir. • Ticari faaliyetle ilgisi bulunmayan hatır bonoları için ayrılmış olan şüpheli alacak karşılığı matraha dahil edilir. Ancak bazı durumlarda hatır bonosu bir ticari kefalet niteliğinde olabilir. Bu durumlarda söz konusu bonolara karşılık ayrılabilir.

49. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Şüpheli hale gelen alacakların muhasebe kayıtları şöyledir: ________________ / __________________ 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXXX 121 ALACAK SENETLERİ XXXX ________________ / ___________________ ________________ / ___________________ 654 KARŞILIK GİDERLERİ XXXX 129 ŞÜPHELİ TİCARİ XXXX ALACAKLAR KARŞILIĞI ______________________________ / _______________________________ ______________________________ / _______________________________ 690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI XXXX 654 KARŞILIK GİDERLERİ XXXX _______________________________/ _______________________________

50. DÖNEM SONU VERGİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİ Karşılık ayrılan alacakların kısmen veya tamamen tahsil edilmesi durumunda ise ilgili muhasebe kayıtları şu şekilde olacaktır: ______________________________ / ______________________________ 100 KASA ( veya Diğer İlgili Hesaplar) XXXX 128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXXX ______________________________ / _______________________________ _______________________________ / ______________________________ 129 ŞÜPHELİ TİCARİ XXXX ALACAKLAR KARŞILIĞI 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR XXXX _______________________________ / ______________________________ _______________________________ / ______________________________ 644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR XXXX 690 DÖNEM KAR VEYA ZARARI XXXX _______________________________/ ______________________________