voorblad

1. voorblad Overheid & Verbrede landbouw: fopspeen of reddingsboei Gert van der Bijl - Raad voor het Landelijk Gebied Anders ondernemen in de groene ruimteVAB 9 december 2008

2. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 “Verbreders hebben in de toekomst een grotere kans dan schaalvergroters” eens / oneens?

3. ‘Bij de huidige afname van zekerheden is verbreding voor de meeste bedrijven een goede manier om risico’s te verminderen’ • eens / oneens?

4. Overheid en verbrede landbouw: fopspeen of reddingsboei? • Inleiding • Waar hebben we het eigenlijk over? • Omvang en ontwikkelingen verbrede landbouw • LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw • Publieke diensten (natuur, water, landschap) • Slotopmerkingen Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008

5. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 2 . Waar hebben we het eigenlijk over?VerdiepingHet verhogen van de toegevoegde waarde door eigen producten te verwerken en te verkopen (bijv.: verwerken, streekproducten of huisverkoop)VerbredingHet realiseren van andere activiteiten naast de reguliere, landbouwkundige activiteiten (bijv.: zorg, recreatie, educatie, waterberging en energieproductie).

6. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 2 . Waar hebben we het eigenlijk over? • Private goederen & diensten: recreatie, zorg, educatie, loonwerk, stalling, energie b. Publieke diensten: natuur, landschap, waterbeheer

7. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 2. Waar hebben we het eigenlijk over? Twee typen verbreders (onderzoek WUR): 1. Rationele verbreders: richten zich in eerste plaats op landbouwproductie, hebben niet ambitie om verbreding even succesvol als agrarische tak te laten zijn (vooral agrarisch natuurbeheer) 2. Geïnspireerde verbreders kiezen verbreding vanuit eigen visie en strategie (vooral zorg en recreatie) Agrariër of Partner?

8. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 2. Waar hebben we het eigenlijk over? Strategie melkveehouders West Nederland (LEI, 2001) Groeiers: 30% (groei / schaalvergroting centraal in visie & strategie) Rationele verbreders: 50% (in eerste plaats landbouwproductie, niet per se groei / verbreding als ‘t daarin past) Geïnspireerde verbreders: 20% (verbreding centraal in visie & strategie)

9. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 3. Omvang en ontwikkelingen Totale omzet: ruim € 500 mln. (vgl.: omzet primaire landbouw: € 22 mrd.: 2% van omzet) schattingen lopen zeer uiteen!! Stijgers: zorg en natuurbeheer Dalers: productbewerking, huisverkoop, recreatie en stalling

10. 3. Omvang en ontwikkelingen Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008

11. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 3. Omvang en ontwikkelingen

12. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 3. Omvang en ontwikkelingen Ontwikkeling Zorglandbouw 2003: 370 bedrijven 2007: 600 bedrijven, omzet € 40 mln. Potentie: 1000 – 1500 bedrijven, omzet € 280 mln.

13. 3 Omvang en ontwikkeling Marktperspectief zorgboerderijen (onderzoek St. Green Valley): • in 10 jaar van 88 -> 1012 bedrijven • verschillen: N: werklozen / Z: senioren / W: verslaafden + burn-out • omzetgroei : 15% / in Noord Holland: 38% (Landzijde) / helft omzet bij 15% bedrijven • omzet € 50 mln: 0,3% van zorgomzet in NL • sleutelfactoren: marketing en positionering markt, samenwerking met overheid en zorgpartijen

14. 3 Omvang en ontwikkeling RECREATIE EN TOERISME • Omzet toerisme NL € 36 mrd (landbouw: 22 mrd / recreatie bij boer: € 50 mln) • Nederlanders maken per jaar 1 miljard dagtochten, waarvan 26 mln naar platteland • In andere Europese landen: agrotoerisme hoogwaardiger en professioneler • RECRON: overheid moet stoppen met stimuleren agrotoerisme: slecht voor economie

15. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 3. Omvang en ontwikkelingen Groeiperspectief bij: • Recreatie • Streekproducten • Agrarische kinderopvang • Educatie (nog heel klein: omzet € 1mln) • Natuur- en landschapsbeheer

16. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 4. LNV-beleid Nota Kiezen voor Landbouw (2005) • Verbrede landbouw kan zorgen voor goed contact met samenleving en bijdrage leveren aan leefbaar platteland • Potentie in sommige delen van het land groot • Opgaven: • Marktontwikkeling • Belevingswaarde toevoegen aan product • Professionalisering en bundeling aanbod

17. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw

18. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw • April 2006: Motie Tweede Kamer met vraag om via task force knelpunten bij overheid weg te nemen • Minister Veerman wilde lead bij private partijen • Stuurgroep onder voorzitterschap Ronald van der Zijl, oud-directievoorzitter Efteling

19. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw Vier doelen: • Inspelen op marktvraag • Ruimte bieden (o.a. wegnemen belemmeringen) • Versterken ondernemerschap • Meer en beter toegankelijke kennis Streven omzetverdubbeling in 4 jaar: van € 0,6 mrd. naar € 1,2 mrd / jr. (5% omzet landbouw)

20. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 4. LNV-beleid: Taskforce Multifunctionele landbouw • Vooral gericht op ontwikkeling robuuste ketens en netwerkstructuren • Veel discussie over ketenomkering: ‘individuele creatievelingen’ vs. ‘franchise-gedachte’

21. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. LNV beleidNetwerk Waardewerken

22. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. Publieke diensten Houtskoolschets GLB minister Verburg Directe ondersteuning – op termijn - ombouwen naar: a. Beloning van instandhouding basiskwaliteit in maatschappelijk waardevolle gebieden (bijv. delen van Nationale Landschappen / Natura 2000) b. Extra betalingen voor maatschappelijke prestaties en groen-blauwe diensten. .

23. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. Publieke diensten Publieke diensten (natuur, water, landschap) Enerzijds: • forse opgaven in sommige gebieden (bijv. rond KRW, Natura 2000) • alom steun voor vergoeding agrariërs voor publieke diensten / koppelen ondersteuning aan maatschappelijke diensten

24. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. Publieke diensten Publieke diensten (natuur) Anderzijds: • Veel boeren willen stoppen met SAN (lichte weidevogelpakket verdwijnt, papierwinkel) • Minder belangstelling voor natuurbeheer bij hogere prijzen en verruiming melkquota

25. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. Publieke diensten Inkomenstoeslagen EU (Pijler 1) € 850 mln / jr nagenoeg zonder tegenprestatie: boer hoeft er geen kosten voor te maken! Inkomsten agrariërs uit natuurbeheer € 60 mln / jr. Pijler 2 (totaal) € 70 mln / jr. Catalogus Groenblauwe Diensten ?

26. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. Publieke diensten Voorbeelden: • gemeente Hardenberg en provincie Overijssel trekken € 200.000 uit voor behoud bomen en houtwallen door 11 boeren (augustus 2008) • gemeente Midden Delfland heeft Groenfonds in het leven geroepen voor openhouden groene ruimte met budget van € 400.000 / jr

27. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 5. Publieke diensten www.catalogusgroenblauwediensten.nl De Catalogus groenblauwe diensten is een overzicht van vergoedingen die overheden in Nederland mogen geven aan grondeigenaren die een groenblauwe dienst leveren. Deze diensten kunnen gaan over natuur en landschap, cultuurhistorie, recreatie of waterbeheer.

28. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 6. SLOT • Verbreding: kansen maar geen gouden bergen. Totale omzet nu 2%, toekomst: 5%? • Perspectief vooral bij zorg, recreatie, streekproducten en wellicht natuur & landschap. • Veel te verbeteren en vooral te professionaliseren (bijv. ketenontwikkeling) • Voor sommigen bedrijven en in sommige gebieden kan verbreding van groot belang zijn. Maar ook bij forse groei blijft (macro-)economische betekenis beperkt.

29. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 6. SLOT 5. Overheid ondersteunt verbreding, maar heeft geen voorkeur. Groei verbrede landbouw is geen doel van de overheid, maar van ondernemers. 6. Dat ligt anders bij collectieve goederen: natuur, water, landschap. Overheid als klant.

30. Anders ondernemen in de groene ruimte - VAB - 9 december 2008 6. SLOT FOPSPEEN of REDDINGSBOEI? Hebben verbreders betere toekomstkansen dan schaalvergroters? Voor sommigen reddingsboei, mits..