İSLAM ENTELEKTÜEL GELENEĞİNİN YAPISI VE GÜNÜMÜZDEKİ ANLAMI Prof. Dr. İlhan Kutluer

1. İSLAM ENTELEKTÜEL GELENEĞİNİN YAPISI VE GÜNÜMÜZDEKİ ANLAMIProf. Dr. İlhan Kutluer

2. İslam Entelektüel Geleneğinin Yapısı

3. Terminolojik Bağlam • İSLAM • Din Olarak • Medeniyet Olarak • ENTELEKTÜEL • el-Akl(Intellect) ve Akletme • İslam’ın Entelektüel Boyutları • GELENEK • Doktrin Olarak • Tarih Olarak

4. DİN OLARAK İSLAM • Vahiy ya da İlâhî Bilgi (el-‘İlm) Olarak Kur’ân • İlâhî Bilginin Naklî Oluşu • Âyet (Gösterge) Olarak İlâhî Bilgi • Kur’ân’ın Temel Mevzûu • Allah (İlâhî İsimler/Fiiller/Sıfatlar) • Âlem (Yaratılış Süreçleri, Kozmik Varoluşun Hikmetleri, Varlık Alanları Arasındaki İlişki, • İnsan (Yaratılış Süreçleri, Varoluşunun Boyutları, Anlamı ve Gayesi, Âlemdeki Seçkin Konumuyla İlgili Etik, Sosyal ve Siyasal Vazifeleri, İnsan ve Toplum Tipolojileri). • Allah, âlem ve İnsan Arasındaki İlişkiler • Üç “Kitab”ınÂyetleri Arasındaki Bütünlük • Hakîm Kitabımız Kur’ân-ı Kerîm’inÂyetleri • “Büyük âlem” Olarak Kâinat Kitabı’nın Âyetleri • “Küçük Âlem” Olarak İnsan Kitabının Âyetleri • Üç Kitabı Bir arada Okumanın İmkan ve Gereği

5. MEDENİYET OLARAK İSLAM • Medeniyet Perspektifi • Değerler: Özgünlük ve Evrensellik • Zihin Dünyası: Müslüman Aklın İnşâı • Zaman: Tarih Bilinci ya da Süreklilik ve Değişim • Mekân: Dârü’l-İslâm ya da Kültürel Coğrafya • İslam Medeniyetinin Kurucu Unsurları • İlimler (Ulûm): Naklî İlimler-Aklî İlimler • Sanatlar: Dinî-Dünyevî • Kurumlar: Resmî-Sivil

6. ENTELEKTÜEL FAALİYETİ BAŞLATAN VE GELİŞTİREN BAŞLICA TARİHSEL FAKTÖRLER • Sosyal ve Siyasal Gelişmeler • Siyasal Gerilimler ve Kelam Fırkalarının Doğuşu • Dünyevîleşme Eğilimleri ve Zühd Ahlakının Belirginleşmesi • Fetihlerle Kültürel Coğrafyanın Gelişmesi • Grek-Hellenistik, Bizans ve Fars Kültürleriyle Temas • Harran, Süryani, İskenderiye ve Cündişapur Havzaları • Tercüme Faaliyetleri • Tercüme Faaliyetinin Genel Profili • Beytü’l-Hikme Akademisi

7. ENTELEKTÜEL YAPI • İslam Düşüncesinde Üç Metafizik Perspektif • Kelam • Felsefe • Tasavvuf • İslam Düşüncesinde İlişkiler ve Ayırımlar • Kelam, Felsefe ve Tasavvuf İlişkileri • Üç Perspektifin Ayırıcı Vasıfları

8. KELAM İLMİNİN TEMEL MESELELERİ • Epistemoloji: Nazarî Bilginin İmkanı ve Kaynakları • Kozmoloji: Cevher-Araz Sorunu • Teoloji: İsbât-ı Vâcib ve İlâhî Sıfatlar • Etik: Ef ‘âl-i İbâd Sorunu • Politik: İmametTartışmaları

9. Felsefe • :Philo-sophia’dan el-Felsefe’ye İslam Felsefesi’nin Doğuşu ve Gelişimi • İlk İslam Filozofu: Kindî • Kurucu Şahsiyetler: Fârâbî, İbnSînâ • Gazzâlî ve Sonrası • “Grand Commentator”: İbnRüşd • İslam Entelektüel Geleneğinde Üç Felsefe Tasavvuru • Hikmet Olarak Felsefe • Bilim Olarak Felsefe • İlhad Olarak Felsefe • Arapça’danLatince’ye: İslam Felsefesinin Ortaçağ Avrupa Muhitine İntikali

10. Aklî İlimler (el-Ulûmü’l-felsefiyye) • İslam filozofları ve bilimler tasnifi • Aklî-felsefî İlimler Kavramı • Aklî İlimler Şeması: • Nazarî İlimler • Tabîiyyât (Fizik Bilimler) • Riyâziyyât (Matematik Bilimler) • İlâhiyyât (Metafizik Disiplinler) • Amelî İlimler • İlmü’l-Ahlâk (Etik) • İlmüTedbîri’l-Menzil (Ev İdaresi) • İlmü’s-Siyâse (Politika)

11. Tasavvuf: Şeriat, Tarikat, Hakikat • Şeriat: Umumi yol/Çember; Tarikat: Hususi Yol/Yarıçap; Hakikat: Gaye/Merkez • Zühd Ahlâkı: Muhasebe, Mücahede, Tevekkül, Rıza, Vera, Takvâ, Uzlet, Terk-i Dünya, Rücû. • Haller : Zikr/Tezekkür, Gurbetin Farkında Olma. Aslî Vatana Özlem, Cezbe. • İlâhî Varlığa yönelme ve makamlar: Aşk, Vecd, Vuslat, Fenâfillah • İlâhî Asl’a Dönüş: Bekâ Billah.

12. İslam Entelektüel Geleneğinin Günümüzdeki Anlamı

13. Gelenek ve Gelecek • Tarihe Güncel Bakış: Vak’alar ve Vâkıalar • Yeniden: Yenile ve Yinele • Geleneğin Yeniden Keşfi • Geleneğin Yeniden Teşekkülü • Yeniden Teşekkül İçin Yeniden Keşif • Gelenekten Geleceğe: İstikbal Köklerdedir

14. Klasik ve Güncel • Geleneğin Taşıyıcısı : Klasik • Klasiğin Temel Nitelikleri: Evrensel Ölçülerde Nitelikli Olmak, Anlam Dünyasının Sürekliliği, Yeni Kültürel Atılımlara İlham Vermek. • İslam Entelektüel Geleneği Bağlamı: Kelam, Felsefe ve Tasavvuf Klasikleri • İslam Klasiklerini Niçin Çevirmeliyiz? • İslam Klasiklerini Niçin Okumalıyız? • İslam Klasiklerini Nasıl Okumalıyız?

15. Günümüzde Kelam • Günümüzde Kelam Geleneği Araştırmalarının Değeri ve Önemi • Yeni Bir İlm-i Kelam Mümkün mü? • Günümüzün Mübrem İhtiyacı: Kelam Yapmak • Günümüz Kelamcısının Temel Donanım ve Birikimi • Klasik İslam Disiplinleri (İslam Felsefesi ve Tasavvuf Dahil) • Felsefe Tarihi ve Çağdaş Felsefe • Dinler Tarihi ve Yaşayan Dinler • Günümüz Kelamcısının Temel Vasıfları: • Dini Esasları Müdafaa Gayreti • Tefekkür İstidadı • Tahkik Yöntemi

16. Günümüzde İslam Felsefesi • İslam Felsefesi Tarihini Araştırmak Ne İşe Yarar? • Günümüzde İslam Felsefesi Araştırmalarının Düzeyi • Günümüzde İslam Felsefesi Yapmanın İmkanı • Günümüzde İslam Felsefesi Yapmanın Gereği • Günümüzde İslam Felsefesi Yapmanın Yöntemi • Çağdaş İslam Felsefecisinin Sahip Olması Gereken Temel Birikim: • İslam Entelektüel Geleneği • Batı Felsefe Geleneği ve Çağdaş Felsefe • Batı Teoloji Geleneği ve Çağdaş Dinî Akımlar • İslam ve Batı Bilim Tarihi • Modern Bilimsel Yöntem ve Eleştirisi

17. Günümüzde Tasavvuf • İslam Entelektüel Geleneğinin En Canlı Formu: Tasavvuf ve Tarikatlar • Tasavvufun Klasik ve Güncel Sorunu: Bilgi-İletişim • Klasik İslamî İlimler Açısından • Felsefenin Dili ve Tasavvuf • Akademya ve Tasavvuf Araştırmaları • Tasavvuf ve Edebiyat : Ülkemizde Tasavvufun En Etkin İfade Formu • Şeriat-Tarikat-Hakikat Bütünlüğünü ve Kriterlerini Yeniden Gözetmek.

18. GELENEK MİRASÇISININ MİSYON VE VİZYONU • Entelektüel Sorumluluk Taşımak • Medeniyet Perspektifini Esas Almak • Çağın Modern ve Postmodern Zihin Haritalarına Vakıf Olmak • Problem Bilincine Sahip Olmak • Yöntem Geliştirirken “Geleneğin İhyâ ve Tecdîdi” Tavrını Gözetmek • Eser Vermede Nitelik ve Özgünlüğü Gözetmek • Araştırma İçin Kurumsallaşmaya Önem Vermek • Farklı Yöntemleri Kutuplaşma İçin değil Ekolleşme İçin Benimseme • Farklı Perspektiflerin Diyaloğu ve Sentezi

19. XV./XXI. YÜZYILDA BİR İSLAM RÖNESANSI GERÇEKLEŞTİRMEK İÇİN ENTELEKTÜEL VAZİFELER • İslam Medeniyetinin Entelektüel Tezahürleri Olan Kelam, Felsefe ve Tasavvuf Geleneklerine Ait Büyük Klasiklerin Neşir ve Tercüme si. • Bu Klasikleri Okumak, Anlamak, Yorumlamak, Eleştirmek ve Yeniden Üretmek Üzere Verimli ve Özgün Metodolojiler İnşa Etmek. • Tarihsel ve Güncel Tecrübenin Işığında Geleneksel Naklî İlimler-Aklî İlimler Tasnifindeki Dengeleri Mutlaka Sağlamak; Dengeyi Bunlardan Biri Aleyhine Asla Bozmamak.. • XV./XXI. Yüzyılda İvme Kazanan Küreselleşme Olgusunu Hesaba Katarak Özgünlük ve Evrenselliğin Gereklerini Karşılayan Yeni İfade Formları Geliştirmek. • XV./XXI. Yüzyılın Nitelikli Müslüman Entelektüelini Yetiştirmek Üzere Sadece Tarih Araştırmaları Düzeyinde Değil, Kelam/Felsefe “Yapmak” ve Bunu Yaparken Tasavvufun Entelektüel İmkan ve İlhamlarına Açık Olmak Üzere Bütünleyici İlim Politikaları ve Sentezci Tavırlar ı Öne Çıkarmak.

20. DÜŞLE VE DÜŞÜN ! • Tıpkı İslâm’ın Klasik Çağında Olduğu Gibi XV./XXI. Yüzyılın İkinci Yarısında da Müslüman Entelektüellerin Tam Bir Özkimlik Bilinci ve Özgüven Duygusu İçinde Yeryüzünün Öğretmenleri Olduğunu; Müslüman Entelektüellere Ait Eserlerin Harıl Harıl Dünya Dillerine Çevrildiğini, Hakkında Doktora tezleri Yapıldığını; Müslüman Üniversitelerine dünyanın Her Yerinden Talebelerin Akın Ettiğini; • Akıl-Vahiy, Din-Felsefe, Din-Bilim, Felsefe-Bilim, Tasavvufî Bilgi-Teorik Bilgi, Teknoloji-Çevre, Ekonomi-Ahlak , Siyaset-Ahlak Arasındaki İlişkilerin Birer Çatışma Alanı Olarak Değil, Birbirini Besleyen ve Yekdiğerinin Ufkunu Açan Birer Diyalog Alanı Olarak Kavranmaya Başladığını; • Klasik Düşünce Geleneklerindeki Tarihsel Yıpranmışlıkların, Modernlikteki Kutsala Sırt Çevirmiş Yaşama Biçimlerinin ve Postmodern Yönelişlerdeki “Hakikat” Kavramını Anlamsızlaştıran İlkesizliklerin Aşıldığı, Tüm Entelektüel Faaliyetin Sırasıyla Ruhun, İslâm’ın ve İnsanlığın Kemâle Ermesine Odaklandığı Bir DüşünmeTarzının Müslümanlarca Geliştirildiğini veTüm Yeryüzüne Egemen Olduğunu…

21. TEŞEKKÜRLER. Dersimiz İçin Okunması Tavsiye Edilen Yitirilmiş Hikmeti Ararken Adlı Kitabımızın Sunuş’undan Bir Alıntıyla Bitirmek İstiyorum: Bu derse mesnet teşkil eden bilgi ve düşünceler “GELENEĞİN SANCAKLARINI GÜNÜMÜZÜN FİKİR DÜNYASINA TAŞIYACAK VE GELECEĞİN MEDENİYET BURÇLARINA DİKECEK OLAN HİKMET YOLCULARINA İTHAF EDİLMİŞTİR. YİTİK HİZMET HAZİNESİNE GÖTÜRECEK FİKRÎ HARİTALARI GELENEĞİN BİRİKİMİ VE ÇAĞININ DENEYİMİYLE YENİDEN ÇİZECEK OLAN BU SEÇKİN YOLCULARI SELAMLIYORUM.”Prof. Dr. İlhan KUTLUER 17.04.2011