Reeks B BELICHTING

1. Reeks BBELICHTING

2. DUURZAAM- HEID

3. Wat is duurzaamheid? B1-3 | REcoEP | Belichting Duurzaamheid Economisch Sociaal & Menselijk Ecologisch

4. De capaciteit van de aarde is eindig B1-4 | REcoEP | Belichting Bron: Rockströmet al., Nature, 461, 2009

5. Vicieuse cirkel B1-5 | REcoEP | Belichting massaproductie natuur& afval bevolkingsgroei consumptie& ruimte grondstoffen& ontginning energie

6. Duurzame keuzes maken B1-6 | REcoEP | Belichting Niet elke actie heeft een meetbaar resultaat. Welke materialen, toestellen en activiteiten hebben de grootste impact? Welke duurzaamheidsacties maken het grootste verschil? De ene oplossing kan een negatief effect op een ander aspect hebben. Gezond verstand Duurzaamheid is vooral een kwestie van gezond verstand. Meten is weten Meet en vergelijk jouwenergie- en materiaalverbruik. Ken je stiel Jij bent de expert! c 3 vuistregels c

7. Meten en acties bepalen B1-7 | REcoEP | Belichting Impact vermijden Ik hak geen bomen om. Impact beperken Ik gebruik dezelfde bomen voor zoveel mogelijk voorstellingen. Gevolgen beperken Ik recycleer het afval en de bomen na de voorstelling Gevolgen compenseren Ik plant voor elke omgehakte boomeen nieuwe boom. IMPACT: Hoe groot is de impact? FREQUENTIE: Hoe vaak komt het voor? BLOOTSTELLING: Hoe lang komt het voor? Grootte van het risico

8. Doelstellingen integreren B1-8 | REcoEP | Belichting • Technische keuzes: • Materialen • Energie • Diensten/transport concept ontwerp constructie voorstelling & repetitie transport nazorg • Werkmethodes: • Onderhoud • Gebruik & levensduur • Recyclage & hergebruik • Planning & organisatie

9. THEATER-BELICHTING

10. Wat is lichtkwaliteit B2-10 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting Verschillende standaarden Voor de lichtspecialist? Voor de artiest? Voor de toeschouwer? c c Bij Rosasmaakt duurzaamheid deel uit van het artistieke proces.

11. Beoordelingsparameters B2-11 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting Duurzaamheidmaakt deel uit van het volledige proces. • Controleerbaarheid • Dimbaarheid • Amberdrift • Nauwkeurigheid • Bedrijfszekerheid • Stabiliteit • Energie &piekverbruik • Flexibiliteit • Levensduur • Kleurenkwaliteit • Kleurtemperatuur • Kleurstabiliteit • Kleurweergave (CRI) • Witpunt (CCT) • Artistieke vrijheid • Keuze materialen • Flexibiliteit • Kwaliteit resultaat • Functioneel of artistiek?

12. Geen belichting meer...? B2-12 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting

13. LED licht? B2-13 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting

14. Natriumlicht? B2-14 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting Spectrum

15. … of anders omgaan met licht? B2-15 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting While we have a dutyto make anduse more efficient sources of light, we must alsoworktoensurethat these sources provide the beautiful full spectrum of light. Fred FosterCEO of Electronic Theatre Controls, Inc.

16. Actiedomeinen B2-16 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting Duurzamebelichtingheeftnietenkeltemaken met spaarzametechnologieën

17. MATERIAALKEUZE milieu-parameters

18. Dilemma B3-18 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Als ik duurzame materialen en toestellen gebruik heb ik er meer van nodig om hetzelfde effect te bekomen. Is het gebruik van duurzamere materialen en toestellen verantwoord als men er meer van nodig heeft om hetzelfde resultaat te bekomen? De efficiëntie is ook afhankelijk van de levensduur en herbruikbaarheid Levensduur: hoe lang gaat het materiaal of toestel mee? Kan het herbruikt worden? Levert het een meetbaar resultaat op?

19. Impact B3-19 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Ontginning Vervaardiging Verpakking Gebruik Afval & recyclage Levenscyclus van toestellen Directe Impact Impact bij gebruik: energie-verbruik van een spot Indirecte Impact Impact bij productie: een LED heeft nauwlijks impact bij gebruik, maar vergt wel erg veel energie bij productie. Bijproducten: ventilator voor de koeling van een spot

20. Keuzeparameters B3-20 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Gebruiksparameters Milieu-impact Bij vervaardiging Energieverbruik & rendement Efficiëntie & systeemefficiëntie Levensduur Recycleerbaarheid Herstelbaarheid Compatibiliteit Onderhoudbaarheid Transporteerbaarheid c c c c c c

21. Energieverbruik B3-21 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Licht is een neveneffect: 20% licht, 80% warmte grafiek: klimaat.be

22. Rendement B3-22 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Rendement: hoeveel energie steek je erin;hoeveel bruikbare energie levert het op? Rustverbruik: kunnen toestellen volledig uit-geschakeld worden? Extra koeling = extra energie:+/- 3W koeling per 1W warmte De transformator van een doorsnee woonkamerlamp verbruikt in rust jaarlijks evenveel als een droogkast in een gemiddeld Belgisch gezin.

23. Systeemefficiëntie & compatibiliteit B3-23 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Is het toestel compatiebel met bestaande toestellen en standaarden?: Standaardcomponenten. Standaard protocolsDMX, LAN, DALI. Standaard accessoires en wisselstukken EMC / EMI / RFI interferentie

24. Lichtverlies B3-24 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Spiegels zorgen voor warmteontwikkeling koudlichtspiegels gecoate lenzen Lenzen houdentot 5% licht tegen Armatuurwand absorbeert licht condensatorlenzen Lichtlekken licht ontsnapt Messen & gobo’s houden licht tegen Filters houden tot 80% licht tegen RGB-lichtbronnen Lampen hebbentot 80% warmteverlies

25. Lichtfilters B3-25 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Lichtfilters Gekleurde lichtbron additieve kleurmenging gebruikt 100% van het uitgestraalde licht subtractieve kleur-menging houdt 50% tot 80% van het uitgestraalde licht tegen

26. Dimmers B3-26 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Elektronisch Mechanisch Volledig lampvermogen Energieverbruik van continu brandende lamp Vermogen van de lamp wordt verminderd Kan levensduur lamp verminderen Energieverbruik dimmers Mechanische dimmercfr. movingheads

27. Dimmers B3-27 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Sinusdimmer Fase-afsnijding Stroomvervuiling:harmonische frequenties Trilling filament: kortere levensduur lampen Efficiëntie & stabiliteit Langere levensduur lampen Meer koeling nodig Dimmer Regulation: overbelasting van lampen beperken. Kijk naar high end trim level of maximum output level op de dimmer.

28. Voorschakelapparaten B3-28 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Elektronische ballast Analoge ballast Starter: verbruikspiek & flikkeren van lamp Verkort levensduur lamp Warmteontwikkeling 20% lager energieverbruik Geen starter nodig: geen flikkeren, verbruiks-pieken, warmteverlies… 50% langere levensduur lampen

29. Puntlichtbron B3-29 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Het kortere filament is efficiënter want Het behoudtmakkelijkereenconstantetemperatuur Meer gefocust want het benadert de idealepuntlichtbron

30. Levensduur B3-30 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters De reële levensduur van een toestel is afhankelijk van verschillende factoren: Levensduur van elke component Herstelbaarheid Gebruiksomstandigheden Gebruiksomstandigheden kunnen zijn Frequent transport, schokken Temperatuurschommelingen Frequent aan- en uitschakelen Spanningsschommelingen Een led-lampje heeft theoretisch een onbeperkte levensduur, de elektronica die erachter steekt niet

31. Thermisch beheer B3-31 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Slecht thermisch beheer vermindert de efficiëntie en levensduur van de lamp en armatuur. Optimale temperatuur Lampen hebben een optimaal rendement bij eenoptimale omgevingstemperatuur. Passieve koeling Koelvin Actieve koeling Ventilator Een ventilator heeft extra energie nodig en trekt stof en vuil aan. Extra koeling = extra energie: +/- 3W koeling per 1W warmte

32. LED lampen B3-32 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters Theoretisch oneindige levensduur. Interne temperatuur > 70°C Kleurstabiliteit vermindert (afhankelijk van kleur) Levensduur vermindert grafiek: ledsmagazine.com

33. MATERIAALKEUZE gebruiksparameters

34. Recycleerbaarheid B4-34 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Is het materiaal of toestel herbruibaar? Kan het intern herbruikt worden? Kan iemand anders het herbruiken? Is het materiaal of toestel recycleerbaar? Wie kan het recycleren? In welke omstandigheden? bv: tape of lijmresten maken materialen zijn onrecycleerbaar Let op de materiaalcodes Materialen kunnen slechts gerecycleerd worden wanneer ze gescheiden worden opgehaald.

35. Levenscyclus B4-35 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters

36. Onderhoudbaarheid & herstelbaarheid B4-36 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Is het toestel makkelijk te onderhouden? Zijn de componenten makkelijk bereikbaar? Toestellen vervangen betekent: Afval door vervangingProductie-impact van nieuw toestel Is het toestel makkelijk te herstellen? Is er een garantie van de leverancier? Worden er standaard-componenten gebruikt? Gebruiksvriendelijkheid: zijn de onderdelen makkelijk toegankelijk? 20% van alle e-waste in de Europese Unie is perfect herstelbaar of herbruikbaar.

37. Duurzaamheid & transport B4-37 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Ik gebruik een zwaarder maar herbruikbaar materiaal of toestel. Weegt het zwaardere transport op tegen de voordelen van herbruikbaarheid? Wat is de impact van het transport? Wat is de grootte, manier, afstand en frequentie van het transport? Hoe lang gaat het materiaal mee? Wat is het rendement ten opzichte van het minder duurzame materiaal of toestel? Of is het duurzamer om ter plaatse een toestel te kopen of te huren?

38. Verbruiksmaterialen B4-38 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Verbruiksmaterialen…eindigen erg snel in de vuilbak. Beperk het gebruikervan; zoeknaarduurzamealternatieven. bv. Oplaadbarebatterijen… Optimaliseer de levensduur. Sorteer en recycleer het afval.

39. Tape & blackwrap B4-39 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Tape is zeer vervuilend: niet recycleerbaar niet herbruikbaar beschadigt deondergrond doelgerichte bevestiging toestellen correct herstellen flappen, messen, en juist richten om lichtlekken op te lossen

40. Lampen B4-40 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Conventionele lamp Laag rendement Kleine productie-impact:bestaat uit glas, gas, en gloeidraad. Energiezuinige lamp Hoog rendement Grote productie-impact: bevatten gas, elektronica, kunststof, gassen, zware metalen… Inzameling en recyclage van lampen door de eindverkoper via Recupel. Let bij energiezuinige lampen op het RoHS-label!

41. Kleurfilters B4-41 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Materiaalverlies: beperk afval en verliezen bij het versnijden. Herbruik: gebruik standaardmatenberg filters correct opgebruik filterhouders Recyclage: sommige leveranciers recycleren oude filters.

42. CFC’s & zware metalen B4-42 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters spuitbussen verven, vernis & lijmen onderhoudsproducten

43. Herlaadbare batterijen B4-43 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters Herlaadbare batterijen 32x minder vervuilend dan gewone batterijen. Gaan langer mee (mits herladen onmiddellijk na gebruik). Financiële besparing op lange termijn The Apollo Theatre, Londen 64 herlaadbare batterijent.o.v. 850 gewone batterijen. 60 voorstellingen per maand Terugverdientermijn: 15 weken. Besparing: 200 EURper maand Inzameling & recyclage van batterijen via www.bebat.be

44. GEBRUIK & ONDERHOUD

45. Vuistregels B5-45 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud Juist gebruik is meestal ook duurzaam gebruik: Bij juist gebruik gaan materialen langer mee, verbruiken zij minder energie, en doen ze precies wat ze moeten doen. Gezond verstand Logische oplossingen zijn vaak het meest effectief. Klein verbruik = kleine impact Doe de lichten uit als je ze niet nodig hebt. Elk gebruik zijn eigen verbruik Werk je met het zaallicht aan of eerder met werklicht? 3 vuistregels

46. Omkeerbare bevestiging B5-46 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud Maakt materialen herbruikbaar en recycleerbaar Beperkt beschadiging van materialen door bv. lijmresten van tape. Financiële besparing op lange termijn Vermijd het gebruik van tape voor het bevestigen van kabels.

47. Meten is weten B5-47 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud Energie- en materiaalverbruik in kaart brengen: welke zijn de grootste verbruikers? welke zijn de onverwachte verbruikers? waar zitten de verliezen? National Theatre of Scotland Jaarlijkse meting van totale CO2-uitstoot van alle activiteiten. Jaarlijkse CO2-limiet gelijk aan of lager aan resultaat voorbije jaar. Indien limiet bereikt is: geen voorstellingen meer! Verbruikskringen opsplitsen en meten helpt ook bij het opsporen van fouten en verliezen.

48. Doelmatig gebruik B5-48 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud Elk toestel heeft: specifieke capaciteiten en beperkingen een welbedoeld gebruik beste rendement in ideale gebruiksomstandigheden Het Kaaitheater, Brussel 10 hoge luminantie TL’s vervangen 2 5kW HMI spots. 2x meer licht op scène 1/3 van het energieverbruik. Doelmatig gebruik verlengt de levensduur van toestellen en materialen.

49. Lichtbundels B5-49 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud Optiek: Een diffuse lichtbundel heeft: een kleiner lichtverlies, maar een lagere lichtintensiteit Een gebundelde lichtbundel heeft: een hogere lichtintensiteit, maar een een hoger lichtverlies Lichtbundels afsnijden: Lagere lichtuitstroom Warmteconcentratie binnenin het armatuur Kies een optimale plaatsing en optiek moet je zo weinig mogelijk moet afsnijden. Kies de juiste optiek zodat gobo’s met optimaal rendementuitgelicht worden

50. Rustverbruik B5-50 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud Verbruiken stroom ook als zij uitgeschakeld zijn: transfo’s standby-functie … Schakel de apparatuur volledig uit en sluit de stroomkringen af wanneer de apparatuur niet gebruikt wordt.