Osnovne veličine i jedinice medjunarodnog sistema jedinica -SI sistem-

1. Metodologija NIR-a Osnovne veličine i jedinice medjunarodnog sistema jedinica-SI sistem- mr Borislav Malinović, viši asistent bmalinovic@gmail.com

2. Međunarodnisistem jedinica- SI sistem- • Sistem jedinica fizičkih veličina primjenjen kod nas, zasniva se na Međunarodnom sistemu mjernih jedinica (SI). • Ovaj postojeći sistem dok nije dobio današnji oblik prošao je kroz faze razvoja. To je bio CGS, MKS, Tehnički sistem, a danas je to SI sistem. • Koristile su se različite jedinice za različite veličine.

3. Međunarodnisistem jedinica- SI sistem- • Svaka zemlja, pa i BH, zakonom o mjernim jedinicama, reguliše upotrebu oznake i područje mjernih jedinica radi primjene mjernog jedinstva. • Službeni glasnik BH, br. 29/2000, u kome stoji: “Mjerne jedinice su određene na osnovu međunarodnih ugovora koje obavezuju BH” “Pojedinosti o određenju mjernih jedinica i njihovoj upotrebi moraju biti u skladu sa međunarodnim standardima ISO 2955, serije ISO 31. i ISO 1000.”

4. Međunarodnisistem jedinica- SI sistem- Zakonske mjerne jedinice u Republici Srpskoj i BH sujedinice međunarodnog sistema SI. JEDINICE MEĐUNARODNOG SISTEMA SI - Osnovne jedinice SI - Izvedene jedinice SI - Dopunske jedinice SI

5. Međunarodnisistem jedinica- SI sistem- Međunarodni sistem jedinica SI (Le systeme International d’Unites) je usvojila Opšta konferencija za tegove i mjere (CGPM) na svom 11. skupu 1960. godine SI je heterogen sistem mjernih jedinica zasnovan na sedam osnovnih jedinica: metar, kilogram, sekunda, amper, kelvin, mol i kandela

6. Osnovne fizičke veličine

7. Međunarodni biro za tegove i mere (International Bureau of Weights and Measures BIPM) u Sevres, Francuska BIPM je formiran 1875. radi čuvanja prototipa metra i kilograma i njihovog upoređivanja sa fundamentalnim standardima ne-metričkog sistema drugih zemalja.

8. 1875. Međunarodna grupa metrologa odabrala je leguru 10% platine i 10% irudijuma kao materjal za konstrukciju međunarodnih prototipa metra i kilograma kao i njihovih nacionalnih verzija. 1874. Godina napravljena je legura koja je odbačena zbog nezadovoljavajuće čistoće. Ipak od nje je napravljeno nekoliko metarskih šipki kao npr. metar No 12, čija je dužina data kao: 1m + 3,3 + 8,634 T  + 0,001 T2 , gde je T temperatura u oC

9. Međunarodni prototip kilograma • 1889. Održana je Prva generalna konfercija za tegove i mjere na kojoj su usvojeni prototipovi metra I kilograma Međunarodni prototip metra

10. Metar Metar je jedinica dužine. Metrički sistem Metrički sistem baziran je prirodnom konceptu da je metar desetomilioniti dio meridijalnog kvadranta zemlje od sjevernog pola do ekvatora koji prolazi kroz Pariz: sistem je odbačen zbog nemogućnosti precizne konstrukcije standarda.

11. Pariski etalon metra iz 1796.

12. Graduisana ravna šipka, jednaka dužini arhiviranog metra na 0oC u BIPM (Sevres, Francuska) odabrana je kao nova osnova mjernog sistema. Napravljeno je 30 metarskih prototipa od legure 90% platine i 10% iridijuma koji se koriste kao nacionalni primarni standarda. Nacionalni prototip metra No 27 (SAD, 1893.) čija je dužina data kao: 1m-1,6m+8,657Tm+0,001T2m gde je T temperatura u oC

13. 1960.Metar je dužina jednaka 1650763,73 talasnih dužina zračenja u vakuumu koje odgovara prelazu između nivoa 2p10 i 5d6 atoma kriptona 861986.Metar je dužina puta koji svjetlost pređe u vakuumu za vrijeme jednog 299792458-og dijela sekunde.

14. Kilogram je jedinica mase.Kilogram je masa međunarodne pramere (etalona) kilograma.

15. Originalno kilogram je bio definisan kao masa čiste vode na temperaturi od 3,98 oC kada voda ima najveću gustinu na standardnom atmosferskom pritisku. 1889. Kilogram je masa međunarodnog prototipa kilograma (BIPM) koji je napravljen od legure 90% platine i 10% iridijuma gustine 21500 kg m-3 u obliku cilindra čija su visina i prečnik nominalno 39 mm, tako da mu je masa tačno 1 kilogram.

16. Skica zvona za čuvanje kilograma In 1901, the International Committee of Weights and Measures (CIPM) defined the kilogram thus: "The kilogram is the unit of mass; it is equal to the mass of the international prototype of the kilogram." Initially the CIPM definition made no provision for cleaning procedure, but in 1989 the definition of the kilogram was interpreted to mean that a kilogram is equal to the international prototype of the kilogram "just after cleaning and washing using the BIPM method." The kilogram is the last unit of the Systeme International d'Unites (SI) that is still defined by an artifact. National Prototype Kilogram No. 20 is traceable to the International Prototype Kilogram through the International Bureau of Weights and Measures' working standards.

17. BIPM (Francuska) je proizveo 43 prototipa ovog kilograma koji se nalaze u nacionalnim institucijama, kao što je i Savezni zavod za mjere i dragocene metale Srbije, koji služe kao standardejedinice mase. Engleska Kanada SAD

18. Sekunda je jedinica vremena.Sekunda je trajanje 9 192 631 770 perioda zračenja koje odgovara prelazu između dva hiperfina nivoa osnovnog stanja atoma cezijuma 133.

19. Amper je jedinica jačine struje. • Amper je jačina stalne električne struje koja u vakuumu, u dva prava paralelna provodnika, neograničene dužine, zanemarljivo malog poprečnog presjeka, na rastojanju jedan metar, proizvodi međudejstvo jačine 2.10-7 njutna po metru njihove dužine.

20. Kelvin je jedinica termodinamičke temperature.Kelvin je termodinamička temperatura koja je jednaka 1/273,16 termodinamičke temperature trojne tačke vode

21. Mol je jedinica količine supstance. Mol je količina supstance koja sadrži toliko elemantarnih jedinki koliko ima atoma u 0,012 kilograma ugljenika 12C

22. Kandela je jedinica jačine svetlosti. Kandela je svjetlosna jačina u određenom smjeru izvora koji odašilje monohormatsko zračenje frekvencije 540.1012 Hz i kome je energetska jačina u tom smjeru 1/683 vata po steradijanu

23. Izvedene mjerne jedinice obrazuju se od osnovnih mjernih jedinica pomoću algebarskih izraza upotrebom matematičkih simbola množenja, dijeljenja i stepenovanja. • Izvedene jedinice nisu definisane posebnim dogovorom (kao osnovne jedinice), već na osnovu fizičkih zakona, pa njihov broj ničim nije ograničen, već se stalno povećava. IZVEDENE JEDINICE SI sistema

24. NEKE IZVEDENE JEDINICE SI JEDINICA SI

25. NEKE IZVEDENE JEDINICE SI JEDINICA SI

26. Veza osnovnih i izvedenih SI jedinica(pune linije-množenje; isprekidane...dijeljenje)

29. DOPUNSKE JEDINICE SI SA POSEBNIM NAZIVIMA I ZNAKOVIMA

30. DOPUNSKE JEDINICE SI SA POSEBNIM NAZIVIMA I ZNAKOVIMA

31. NEKE POSEBNO DOPUŠTENE A NISU IZVEDENE IZOSNOVNIH JEDINICA SI

32. NEKE POSEBNO DOPUŠTENE A NISU IZVEDENE IZOSNOVNIH JEDINICA SI

33. Formiranje decimalnih jedinica • Decimalne jedinice predstavljaju veće ili manje jedinice od neke osnovne jedinice (sa posebnim nazivom) nastale množenjem ili dijeljenjem sa nekim decimalnim brojem. • Koliko je JOTA? • Koliko je PETA? • Koliko je MEGA? • Koliko je JOKTO? • Koliko je FEMTO? • Koliko je MIKRO?

34. Formiranje decimalnih jedinica

35. Formiranje decimalnih jedinica

36. Pisanje i štampanje mjernih jedinica • Nazivi mjernih jedinica i predmetaka i predmetaka decimalnih jedinica pišu se prema pravopisnim pravilima srpskog jezika (jezika konstitutivnog naroda) • Oznake mjernih jedinica i decimalnih predmetaka pišu se uspravnim slovima latinske abecede, odnosno grčkog alfabeta (μi O) • Svaka jedinica se označava samo jednom oznakom, osim litra koji se označava sa l i L • Oznake jedinica se pišu bez tačke na kraju, osim redovne interpunkcije • Proizvod jedinica se označаva tačkom u sredini reda ili malim, tzv, čvrstim razmakom između oznaka jedinica (red se na tom mjestu nemože prekidati)

37. Pisanje i štampanje mjernih jedinica • Ako se jedinica dobija dijeljenjem drugih jedinica, za oznaku dijeljenja može se upotrebiti kosa linija, vodoravna linija ili negativni eksponent, npr:

38. Predmetak se piše BEZ RAZMAKA ispred oznake jedinice Primjer: 5 cm a ne 5 c m 1 mg a ne 1 m g • Predmetak se ne može pisati samostalno • Ne upotrebljava se KOMBINACIJA predmetaka Primjer: 10-6 kg je 1 mg a ne 1 µkg

40. Oznake mjernih jedinica pišu se IZA numeričkih vrijednosti, sa jednim mestom RAZMAKA između. Primjer: 5 kg a ne 5kg Oznake jedinica se pišu malim slovima, ali je prvo slovo oznake jedinice veliko slovo ukoliko • Naziv jedinice predstavlja ime ličnosti ili • Rečenica počinje oznakom jedinice. Primjer: Jedinica kelvin se piše oznakom K. Oznake jedinica se nikada ne pišu sa tačkom poslije oznake, osim ukoliko je oznaka na kraju rečenice Proizvod dvije mjerne jedinice obilježava se tačkom kao simbolom množenja. Tačka se može izostaviti kada je oznaka mjernih jedinica takva da ne može nastati zabuna. Primjer: N·m ili Nm

41. Relativna atomska masa elementa, Ar, je srednja masa atoma elementa koji ima prirodni izotopski sastav, u odnosu na 1/12 mase atoma . Ustvari relativna atomska masa pokazuje koliko je puta masa jednog atoma nekog elementa veća od 1/12 mase atoma . Masa atoma ma bilo kog elementa jednaka je proizvodu njegove relativne atomske mase Ar i unificirane jedinice atomske mase u = 1,66 10-27 kg:

42. Relativna molekulska masa, Mr, daje odnos srednje mase molekula koja uključuje atome elementa sa njihovim izotopskim sastavom i 1/12 mase atoma . Ustvari relativna molekulska masa pokazuje koliko je puta masa jednog molekula veća od 1/12 mase atoma . Masa molekula mm bilo koje supstance jednaka je proizvodu njegove relativne molekulske mase Mr i unificirane jedinice atomske mase u = 1,66 10-27 kg: Molarna masa, M, predstavlja relativnu molarnu masu izraženu u kilogramima/molu.

43. Fizičkohemijske veličine i jedinice SI sistema mjera

44. nastavak

45. nastavak

46. Preporučene vrijednosti fundamentalnih konstanti

47. nastavak

48. nastavak

49. nastavak

50. Jedinice izvan SI čijadalja upotreba nije dozvoljenai njihova veza sa jedinmicama SI sistema