KŁOPOTLIWE WYRAZY

1. KŁOPOTLIWE WYRAZY Opracowała Elżbieta Anioła Czarnków, 28 lutego 2007 roku

2. Klasyfikacja wyrazów – części mowy • rzeczowniki, • przymiotniki, • liczebniki, • czasowniki, • przysłówki, • zaimki, • przyimki, • spójniki, • partykuły, • wykrzykniki,

3. Co brać pod uwagę przy klasyfikowaniu wyrazów? • znaczenie wyrazu, • forma (czy jest odmienny, czy nieodmienny), • funkcja w zdaniu,

4. Wyrazy sprawiające trudności przy klasyfikowaniu • przysłówki, • przyimki, • spójniki, • partykuły,

5. Przysłówki • proste – rano, jutro, raz, wcześnie… • złożone– do dnia, od rana, w poprzek, u góry, nadzwyczaj, do szczętu…(są najczęściej wyrażeniami przyimkowymi, odpowiadają na pytania przysłówka: jak?, gdzie?, kiedy?),

6. Przyimki • proste – bez, do nad, w, z, po, przez… • złożone – pochodzące od przysłówków i wyrażeń przyimkowych, np. wzdłuż, naprzeciw, naokoło…; przyimki w postaci wyrażeń złożonych z przyimka i rzeczownika, np. na rzecz, ze względu na to…

7. Przyimki jako przyimki i przyimki jako przysłówki • naokoło klombu -przyimek • latać naokoło – przysłówek • naprzeciw domu - przyimek • wyjść naprzeciw – przysłówek • wzdłuż rzeki - przyimek • rozciąć wzdłuż - przysłówek

8. Spójniki • proste – a, bo, i, ni, że, gdy, jak, to… • złożone – ani, dlatego, jakby, gdyby, toteż, przeto…

9. Partykuły • pytające – czy, li, • twierdzące – wszak, tak, • przeczące – nie, wcale, • przypuszczające – bym, byś, by, • wątpiące – chyba, może, • rozkazujące – niech, oby, • wzmacniające – ci, tam też, • ograniczające – tylko, jedynie, • mnożne – kroć, razy, • nieokreślone – bądź, tyle,

10. Jakie to części mowy? • onegdaj Widziałam go onegdaj. • ongiś (ongi) Ongiś bywało lepiej. • pode Byłem tak ciężki, że schody ugięły się pode mną. • podług Sądził ludzi podług siebie. • po stokroć Po stokroć prosił go, by zaprzestał sportu wyczynowego.

11. Jakie to części mowy? • onegdaj– przysłówek (przedwczoraj); • ongiś (ongi) – przysłówek (dawniej, kiedyś); • pode – przyimek; • podług – przyimek (tworzy wyrażenia przyimkowe o znaczeniu przysłówków; stosownie do czego, zależnie od czego); • po stokroć – przysłówek (wiele razy);

12. Jakie to części mowy? • skądinąd Dowiedział się o tym skądinąd. • w bród Rzekę zamierzał przejść w bród. • w przód Wysunął nogę w przód. • wprzód Wprzód zjadł śniadanie, potem poszedł do pracy. • ze wszech miar Ze wszech miar zadowoliły go bory sosnowe.

13. Jakie to części mowy? • skądinąd– przysłówek (oznacza miejsce, źródło czegoś, inne, niż to, o którym mowa); • w bród– przysłówek (oznacza w porę, na czas; dużo, obficie); • w przód – przysłówek (do przodu); • wprzód – przysłówek (najpierw); • ze wszech miar – przysłówek (pod każdym względem; w najwyższym stopniu)

14. Jakie to części mowy? • sponad • co najmniej • cośkolwiek • spode • żleb • certa • brzana

15. Jakie to części mowy? Co oznaczają? • sponad – przyimek złożony Sponad gór świeciło słońce. (Z ponad dziesięciu kandydatów wyłoniono trzech do finału.) • co najmniej –przysłówek Miał co najmniej osiem lat. • cośkolwiek – zaimek Zjem cośkolwiek i będę pisać. • spode – przyimek Patrzył na wszystkich spode łba.

16. Jakie to części mowy? Co oznaczają? • żleb – rzeczownik (wąska rozpadlina w zboczu, strome wgłębienie wyżłobione przez wodę); • certa – rzeczownik (ryba); • brzana - rzeczownik (ryba);

17. Bibliografia • „Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. • Halina Makówczyńska-Góźdź, „Podręczny słownik kłopotliwych części mowy”, Kielce 2002.