ILK K T PHANELER

1. ILK K�T�PHANELER

2. Insanla beraber vardi ses. Sonra s�z oldu o sesler. Insan �ok sonra yaziyi buldu. Yazi, bizi uygarliga tasiyan en �nemli ara� oldu. Zaten tarihin de baslangici yazinin icadidir. Insanoglu kil �amurlari �zerine yazdi. Tabletler g�neste kurutuldu. Yine kilden yapilan, g�neste kurutulan zarflara kondu mektuplar; �zerine adres yazilip Mezopotamya'dan Anadolu'ya postalandi.

3. Insanoglu, daglara, taslara yazdi. Sonra Misir'da yetisen papir�s yapragi kagit gibi kullanildi. Daha sonra, ke�i derisi islah edilerek kagit haline getirildi Bergama'da. Pergamum kagidi, Bergama kagididir, pars�men denilen l�ks kagidin atasi. Insanlik tarihinde, matbaanin icadi en b�y�k, en k�kl� devrimdir. Kitap matbaanin icadi ile kitap olmus, g��lenmis, insanligin ilerlemesine b�y�k katkida bulunmustur

4. Antik �agin �nl� �� kitapligi vardi. Bunlardan biri Misir'da, Iskenderiye Kitapligi, ikincisi, bizim �lkemizdeki Bergama Kitapligi. Zenginlikleri ile rakip idiler bu kitapliklar birbirlerine. Bergama krali kitaba d�sk�nd�. "D�nyanin en zengin kitapligi benim kralligimda olacak." diye tutturmustu. Nerede kitap bulursa getirtiyordu Bergama'ya. Evlerdeki kitaplari bile zorla aliyor, krallik kitapligina koyuyordu. O zamanlar, basimevleri yoktu. Matbaa makinesinin icadina daha �ok zaman vardi. O degerli el yazmasi kitaplarla doldu Bergama kitapligi.

5. Sayilari tam iki y�z bin olmustu. Iskenderiye kitapligini bastirmisti. Kral memnundu, mutlu idi. Sonra efendim ne olduysa oldu. Bir baska kral Bergama Kralligini, Roma Imparatorluguna verdi vasiyetinde. Krallik da, kitaplik da ge�ti Roma'nin eline.

6. Sonra bir sey daha oldu; Dogu Roma'da h�k�m s�ren, Misiri da ele ge�iren komutan Antuvan (Antonius) Misir Krali�esi, Misir'in hakimi o g�zel, b�y�k burunlu kadina asik oluverdi. G�n�l bu ya. Ne yapacagi belli olmaz. Krali�e Kleopatra, cilve yapti, nazlandi, her kadin gibi asigini �zd�. O �z�ld�k�e zevk aldi. Sonra onun askini sinamak geldi aklina. "Sen" dedi, Romali kumandan Antuvan'a, "Beni yeterince sevmiyorsun. Sevgini kanitlamani istiyorum." "Dile benden ne dilersen!" dedi asik Antuvan, g�z� d�nm�s Romali "Senin i�in yapmayacagim fedakarlik yoktur. Iste senin i�in canimi bile veririm." diye cevap verdi sevgilisine.

7. Kleopatra�nin cevabi s�yle: - "Canini ne yapayim ben. Senden istedigim k���k bir sey, Bergama kitapligindaki kitaplari istiyorum. Onlari Iskenderiye'ye g�nder yeter bana. O zaman anlayacagim beni sevdigini," dedi, uzun burunlu, kitapsever krali�e. -"Emrin olur." dedi asik komutan. Ve efendim, masal degil bu. Tarih b�yle s�yl�yor. 200.000 kitap g�� eyledi Misir'a. Bosaldi Bergama kitapligi...

8. Anadolu'da, hemen suracikta, Kusadasi'na giderken Sel�uk'tan sonra sol tarafta bir antik, �nl� bir kent var Efes.Efes�te de bir antik k�t�phane vardi. Adi Sels�s Kitapligi. Kim Sels�s? Romanin Anadolu eyaleti valisi. Sels�s kitaplara deger veren bir vali idi. �l�nce oglu Aquila ge�ti yerine. Vali oldu. Babasinin anisina bir g�zel kitaplik yaptirdi. Babasinin g�m�l� oldugu tas mezari da kitapligin bodrumuna yerlestirdi. Sair ruhlu bir vali imis Sels�s. Ogluna vasiyet etmis. Mezarimin �zerine sabah g�nesi gelsin, demis. Kitapligin mimarisi �ylesine d�zenlenmis ki, bug�n bile valinin mezarina sabah g�nesi d�smektedir. �ok g�zel restore edildi. �ok g�rkemlidir bu kitaplik.

9. Bu kitaplikta da tam 12 000 el yazmasi kitap vardi. Efes b�y�k bir k�lt�r, sanat, felsefe kenti idi. Elbet bir kitapligi olacakti. Peki, simdi soracaksiniz. "Iskenderiye kitapligindaki, Sels�s kitapligindaki kitaplar ne oldu?" Yandi efendim. Yaktilar efendim. Iskenderiye kitapliginin k�lleri arasindan iki kitap kurtulabildi. Izmirli k�r sair Homer (Homeros)'in Ilyada ve Odysseus adli kitaplari bunlar. Sels�s kitapliginda ise bir tek sag kitap kalmadi.

10. T�RKLERDE K�T�PHANECILIGIN TARIH�ESI�

11. Yurdumuzda devlet eliyle kurulan ilk k�t�phanemiz; eskilerle yabancilarin "K�t�phane-Mill�, K�t�phane-i Umum-�" ve en dogrusu, alnina yazilmis kitabesinden de anlasilacagi �zere "K�t�phane-i Umum-� Osman�" yani bug�nk� adiyla "Beyazit Devlet K�t�phanesi" dir. K�gida, yazi ve kitaba dolaysiyla okumaya b�y�k �nem veren atalarimizin daha Uygurlar zamaninda k�t�phaneler kurdugunu biliyoruz. Ilhanlilar' dan B�y�k Sel�uklu Imparatorlugu' na� Anadolu Sel�uklulari' na ve onlardan da Osmanlilara ge�en Vakif k�t�phane kurma gelenegi, sadece kendi sartlari ve imk�nlari i�inde olusup, isleyen kuruluslarin da memleket k�lt�r�ne pek �ok hizmetlerde bulunmasina vesile olmustur.

12. �zellikle Osmanli Devleti' nin gerek y�kselme ve gerekse bunu takip eden devirlerinde imparatorlugun muhtelif yerlerinde basta Fatih Sultan Mehmed, Kanun� Sultan S�leyman, II. Mahmud, III. Ahmed, I. Hamid, III. Mustafa, Valide Sultanlardan Esmihan Sultan, Nurbani Sultan, Pertevniyal Valide Sultan, Sadrazamlardan K�pr�l� Mehmed Pasa, Koca Ragip Pasa, Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa, Merzifonlu Kara Mustafa Pasa, Sehit Ali Pasa, Kili� Ali Pasa ile Dar�ssade Agalari Haci Besir Aga, Mehmed Aga, Seyh�lislamlar Feyzullah Efendi, Arif Efendi, Esat Efendi ile ricali devletten reis�lk�ttap Mustafa Efendi ve Selim Aga' nin kurdugu k�t�phanelerden baska, Aziz Mahmud H�dai Efendi ve Halet Efendi' nin kurdugu tekke k�t�phaneleri Topkapi ve Yildiz Saraylarinda kurulan saray k�t�phanelerini g�r�yoruz.�

13. K�t�phaneler, diger okul vb. m�esseselerle birlikte, 1826 yilinda vakif m�esseseleriyle ilgili bakanlik olan Evkaf Nezareti' nin kurulusuna kadar, kendi �zel vakfiyelerindeki h�k�mlere g�re idare edildiler. Ancak, Maarif Nezareti kurulunca, bu m�esseseler Evkaf' tan Maarif' e ge�mislerdir. 1869 yilinda y�r�rl�ge konulan "Maarif-i Umumiye Nizamnamesi" nin arkasindan 1881' de "K�t�phanelerin Suret-i Tesisi ve Usul-i Idaresi" ne dair talimatname �ikar. Vakif k�t�phaneler yerine, artik devlet tarafindan konuya el atildigini g�r�r�z. Hatt� bu anlayisi, daha geriye de g�t�rebiliriz.

14. Mesel�, Kosava Vilayeti' ne bagli Ipek Livasi' nin Yakova Kazasi' nda 1863' de h�k�metce bir k�t�phane kuruldugu biliniyorsa da eldeki bilgilerle, bu tesebb�s�n nitelik ve �nemi hakkinda fazlaca bir fikir edinemiyoruz. Mithat Pasa' nin Valiligi sirasinda (1861-64) Nis' de kurdugu ve sonraki Vali Abdurrahman Pasa' nin gayretleriyle 1868' de yeniden hizmete a�ilan k�t�phaneye devlet desteginin de derecesi pek bilinmemektedir. Bu g�r�slere diger bir �rnek de Bagdat' ta Maarif y�netimince 1879-1880 yillarinda kurulan "Maarif K�t�phanesi" dir. Ayrica Evkaf idaresinin olusturdugu Bagdat' in A'zamiye Nahiyesi' nde kurulus tarihi belli olmayan bir k�t�phane, bunlara eklenebilir.�

15. �Devlet eliyle kurulan ve olusum sartlari teferruati ile bilinen ilk k�t�phanemiz, "Beyazit Devlet K�t�phanesi" dir. Avrupa' daki gelismelerin Osmanli Imparatorlugu' na da intik�li ile aradaki sirk�lasyonun artmasi, bir yerde vakif eserleri besleyen toprak par�alarinin birer birer elden �ikarilmasindan baska, aydinlarin istegi ve bunun devlet kademelerince de ilgi ile karsilanmasi, pek �ok Bati �lkelerinin o g�ne kadar mill� k�t�phanelerini kurmus olmalarinin idareye b�yle bir karari aldirdigini s�yleyebiliriz. Maarif Naziri Mustafa Pasa gibi m�tesebbis bir egitimci ve daha o yillarda, "Memlekette nahiyelere kadar k�t�phaneler kurulmalidir." diyen Sadrazam Said Pasa ve bu k�t�phanenin kurulusuna ayrica sahs� b�t�esinden katkida bulunacak kadar c�mert olan Padisah, Sultan II. Abdulhamid Beyazit K�t�phanesinin kurulus kararinin tatbikinde etkili olmuslardir. 1913 yilinda k�t�phaneler tekrar Evkaf Nezareti' ne baglandigi halde Beyazit K�t�phanesi tek basina Maarif Nezareti' nde kalir.�

16. ���Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Tekke ve Zaviyelerin Kapatilmasi Hakkindaki Kanun, k�t�phanelerin koleksiyon y�n�nden gelismesine yardim eder. Cumhuriyet' ten sonra b�t�n k�t�phaneler yeniden, Maarif Vekaleti'ne ge�er. Daha sonra Baskent Ankara' da Mill� K�t�phane' nin temelleri atilir. Mill� K�t�phanenin kurulusu Adnan �t�ken gibi bir degerin �nc�l�g�nde ger�eklesir.� ������Beyazit Devlet K�t�phanesi'nin, Istanbul'un k�lt�rel a�idan merkez� bir yerinde olmasi ve T�rkiye 'de basilan t�m dok�manlardan birer adedinin k�t�phanede saklanmasi, yerli ve yabanci �ok sayida okuyucunun akinina sebep olmaktadir. YAZAN: MUSTAFA KEMAL YILMAZ SESLENDIRENLER: �ZGE ESIN(9-G) AYDENZI AYDIN(11 FEN C)