LİPİDLER

1. LİPİDLER Prof. Dr. Emel ZENGİN ULAKOĞLU İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı

2. Lipidler, besinlerle alınan yahut organizmada sentez edilebilen, heterojen yapıda maddeler- dir.

3. Sulu çözeltilerde çözünemediklerinden dolayı organizmada bulunan lipidler genellikle : - Membranlarda - Adipositlerde ve Lipoproteinlere bağlı olarak plazmada bulunurlar. partikülleri şeklinde (proteinlere

4. 1) Lipidler amfipatik maddelerdir. 2) Lipidler ancak eter, benzen, kloroform, aseton gibi organik çözücülerde erirler. Suda erimediklerinden dolayı miseller oluştururlar. 3) Lipidlerin esterleşebilme özellikleri vardır. 4) Lipidler biyolojik kaynaklıdır ve canlı organizmalar tarafından kullanılırlar. LİPİDLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ:

5. 1)Enerji verici 2)Yapı maddesi 3)Elektriksel yalıtıcı 4)Isı yalıtıcısı 5) Yağda çözünen vitaminleri içerirler. 6) Eksojen yağ asidlerini içerirler. 7) Eritici özelliklerinden dolayı taşıyıcıdırlar. 8) Bazı lipidler ise enzim kofaktörü, elektron taşıyıcısı, ışık emici pigmenti, hidrofobik bağlayıcı ,emülsifiye edici , hormon etkili ve hücre içi habercisi gibi değişik fonksiyonlar görürler. İNSAN ORGANİZMASINDA LİPİDLERİN FONKSİYONLARI

6. 1) Yağ asidleri ve türevleri 2) Gliserol esterleri a) Acil gliseroller b) Fosfogliseridler 3) Sfingolipidler a) Sfingomiyelinler b) Glikosfingolipidler 4) İzopren türevi lipidler a) Poliprenoidler b) Steroidler 5) Lipoproteinler LİPİDLERİN SINIFLANDIRILMASI

7. Genel Formül : R – (CH2)n - COOH Yağ asidleri, 4 – 36 C arasında karbon içeren, zincirin ucunda ise karboksil grubu bulunduran uzun zincirli hidrokarbonlardır. YAĞ ASİDLERİ

8. İçerdikleri karbon sayısına göre : 1) Kısa zincirli yağ asidleri (2-4 C arası) 2) Orta zincir uzunlukta yağ asidleri (6-10 C arası) 3) Uzun zincirli yağ asidleri (12-26 C arası) diye gruplandırılabilirler. YAĞ ASİDLERİ

9. 1) Doymuş yağ asidleri 2) Doymamış yağ asidleri 3) Ek gruplu yağ asidleri 4) Siklik yağ asidleri YAĞ ASİDLERİNİN SINIFLANDIRMASI

10. Doymuş Yağ Asidleri R – (CH2)n – COOH (Doymuş yağ asidlerinde çift bağ bulunmaz). Örnek C4 Butirik asid CH3(CH2)2COOH

11. Doymamış Yağ AsidleriCnH2n-a COOH(a= çift bağ sayısı) Örnek: • C16 Palmitoleik asid 9:10

12. Doymamış yağ asidlerinin kendi aralarındaki sınıflandırma 1- Monoansature Yağ Asidleri2- Poliansature Yağ Asidleri3- Eikozaenoidler

13. 1) Oksi yağ asidleri 2) Metil gruplu yağ asidleri Ek gruplu Yağ Asidleri

14. Bu bileşikler eikoza (20-C’lu) çok doymamış yağ asidlerinden türeyen maddelerdir. Eikozanoidler II. Lökotrienler (LT) I. Prostanoidler (PN) Siklik (Halkalı )Yağ Asidleri

15. I. Prostanoidler (Halkalı Yapıda) A) Prostaglandinler (PG) B) Prostasiklinler (PGI) C) Tromboksanlar (TX)

16. A) Prostaglandinler(PG) - Organizmada 20C’lu, 4 çift bağ içeren yağ asidi araşidonik asid’den sentezlenirler. - Prostaglandinlerin diyetle alınan öncül maddeleri ise araşidonik asid dışında, essansiyel yağ asidi olan linoleik ve linolenik asidlerdir.

17. B) Prostasiklinler (PGI) Başlıca damarların, endotel tabakası tarafından üretilirler.C) Tromboksanlar(TX )- Trombositlerde bulundukları için bu ismi almışlardır.- Tromboksan A2 (TXA2) ve Tromboksan B2 (TXB2) türleri önemlidir.

18. - Lökositlerde bulunmuş olduklarından bu isim verilmiştir. -Lökositler dışında trombositler, mast hücreleri ,kalp, akciğerin damarsal bölgelerinde de üretilirler. - LTA 4, B4, C4, D4, ve E4tipleri önemlidir. II. Lökotrienler

19. 1) Doğal yağ asidleri genelde çift karbon sayılıdır. 2) Genellikle monokarboksilik asidlerdir. Yapılarındaki -COOH grubu iyonlaşabilir özelliktedir. (-COO- ve H+) 3) Doymuş, tek çift bağlı veya daha fazla sayıda çift bağlı olabilirler. YAĞ ASİDLERİNİN ÖZELLİKLERİ 4)Doymuş yağ asidlerinin erime noktası (e.n.) zincir uzunluğuna bağlıdır.

20. 5)Doymamış yağ asidlerinde ise doymamışlıkarttıkça e.n düşer. 6) Yağ asidleri geometrik izomerizm gösterirler.

21. CH2OH CH2 O C OR CHOH + 3 R-COOH CH O C OR + 3 H2O CH2OH CH2 O C OR Yağ asidi Triacilgliserol Su Gliserol ALKOL + ASİD ESTER + SU Gliserol +3 Yağ asidi Triacilgliserol + 3 Su TRİACİL GLİSEROL = TRİGLİSERİD (NÖTRAL YAĞ)

22. O 1 =  CH2 – O – C – R O = 2 β R – C – O – CH 3 1 CH2 – O – C – R = O O = 1 CH2 – O – C – R O O = = 1 2 1 CH2 – OH CH2 – O – C – R R – C – O – CH O = 2 2 R – C – O – CH H O – CH 3 CH2OH 3 CH2OH 3 CH2OH 1, 2 digliserid (1,2 diacilgliserol) 2- monogliserid (2- monoacilgliserol) 1- monogliserid (1 monoacilgliserol) TRİACİLGLİSEROL KARBONLARININ İSİMLENDİRİLMESİ

23. TRİACİLGLİSEROLLERİN ÖZELLİKLERİ 1) Hidrolize uğrarlar 2) Alkalilerle hidroliz sonucunda sabunlar meydana gelir. 3) Gliserolün yapısındaki her 3 hidroksil grubu da esterleşebilir.

24. 4) Gliserolün polar hidroksil grubu ile yağ asidinin polar karboksil grubu ester bağı ile bağlandığından, triacil-gliseroller : a) non-polardır b) hidrofobik özellik gösterirler 5) Yağlar renksiz, kokusuz maddelerdir. 6)Doğal yağlardaki yağ asidlerinin tümü çift karbon sayılıdır. 7) Yağın katı veya sıvı olması, molekülünde içerdiği doymuş veya doymamış yağ asidi miktarına bağlıdır. r.

25. FOSFOLİPİDLER 2- Sfingolipidler 1- Fosfogliseridler Ester – Fosfat – Ester 2. 1. Fosfolipidler membranların esas lipid bileşenleridir.

26. Yağ asidi esteri 1 Digliserid Gliserol 2 Yağ asidi esteri 3 H2PO3 1- Fosfogliseridler : Fosfatidik asid türevi fosfolipidlerdir. Fosfatidik Asid:

27. Yağ asidi esteri 1 Digliserid Gliserol 2 Yağ asidi esteri 3 - Fosfat - Amino alkol veya inozitol 1. Ester bağı 2. Esterbağı Fosfogliserid

28. a) Lesitin = Fosfatidil kolin = Kolin fosfogliserid b) Kefalin (Sefalin) = Fosfatidil Etanolamin c) Fosfatidil inozitol d) Kardiolipin (difosfatidil gliserol) e) Plazmalojen f) Platelet aktive edici faktör (Platelet activating factor)

29. 2- Sfingolipidler Fosfolipid Yağ Asidi Fosfat Kolin Sfingomiyelin Sfingozin veya Glukoz veya Galaktoz Serebrozid veya Daha fazla karbohidrat Gangliozid Glikosfingolipidler (Glikolipidler) Sfingolipidlerde, ana iskelet gliserol yerine bir amino alkol olan sfingozindir.

30. Sfingomiyelinler : 1 2 Sfingozin – N – asetil yağ asidi – Fosfat – Kolin Ester Bağı Ester Bağı Seramid Sfingomiyelin formülü Kolin = amino alkol

31. Glikosfingolipidler (Glikolipidler) Sfingozin – N – asetil yağ asidi – Glukoz veya Galaktoz Seramid Serebrozid

32. Serebrozidler, en çok beyin ve sinir kılıfındabulunurlar. İçerdikleri yağ asidine göre türleri vardır.

33. Gangliozidler: - Beyinde bulunan en kompleks yapılardır. Seramid – Glukoz – Galaktoz – N – asetil galaktozamin Sialik asid

34. Sülfatidler Seramid – Galaktoz C-3 Sülfat Sülfatidler, en cok beyinde bulunurlar.

35. CH3 CH2 = C – CH = CH2 2 3 4 1 2 – metil, 1, 3 – butadien = izopren İZOPREN TÜREVİ LİPİDLER Bu gruptaki lipidler: 1) Poliprenoidler 2) Steroidler

36. 1) Poliprenoidler Değişik sayıda izopren birimlerinin birleşmesinden meydana gelmişlerdir. Karotinoidler bitkisel kaynaklıdır. Yapılarındaki konjüge çift bağ renkli olmalarını sağlar (havucun sarı turuncu rengi gibi)

37. 2- Steroidler Yapısında steran halkası bulunduran lipidlere steroidler denir. Steran halkası siklopentanoperhidrofenantren yapısındadır. Siklopentanoperhidrofentrenhalkası (steran halkası)

38. Steran halkasında 3 numaralı karbon atomu önemlidir. Bu tip maddelerde 3. C’ a –OH grubu gelir, yağ asidleri ile esterleşme bu karbon ile olur. • 10. ve 13. karbonlara genellikle metil grupları gelir. • 17. karbona gelen yan kollara göre steroidler 2’ye ayrılırlar: • 1) Karbonlu yan kolu olan steroidler • 2) Oksijenli yan kolu olan steroidler (=O veya –OH grupları kazanılmış)

39. Karbonlu yan kolu olan steroidler: A –Steroller : Kolesterol, Ergosterol, Sitosterol, Koprosterol, Kolestanol B –Safra asidleri : Kolik asid, Deoksikolik asid, Kenodeoksikolik asid, Litokolik asid C – Digitoksanlar D – Steroid hormonlar : Progesteron, Kortikosteron, Kortekson, Kortizon, Kortizol, Aldosteron

40. A – Steroller 3.karbon atomunda –OH grubu vardır. 17. karbon atomuna 8, 9 veya 10 C’lu yan kollar gelerek çeşitli steroller oluşabilir. Kolesterol : - Hayvansal kaynaklı - -OH grubu yağ asidleri ile esterleşebilir - Hem yapı hem fonksiyon maddesi - İnsan organizmasında 2 şekilde bulunur: 1) Serbest Kolesterol 2) Ester Kolesterol Plazma kolesterolünün büyük kısmı ester kolesteroldür. Kolesterol

41. B – Safra Asidleri 17. C atomuna 5 C ’lu yan kol gelmiştir. İnsan safrasında dört safra asidi bulunmaktadır. 1 – Kolik asid 2 – Kenodezoksi kolik asid 3 – Dezoksi kolik asid 4 – Lithokolik asid Primer safra asidleri (karaciğerde sentezlenirler) Sekonder safra asidleri (ince barsaklarda sentezlenirler)

42. Safra asidleri, insan safra salgısının içerisinde serbest bulunabildiği gibi, glisin ve taurin ile konjüge bir şekilde de bulunabilir.

43. C – DİGİTOKSANLAR Bu gruptaki maddeler büyük kalp ilaçlarıdır. Steran halkasında 17. C ’a 4 C’ lu bir yan kol gelmiştir. Kalp kası üzerine uyarıcı etkileri vardır. (Digitoksigenin)

44. D – STEROİD HORMONLAR Öncül maddeleri kolesterol’dür. 1- 17.C ’da C ’lu yan kolu olan steroidler: Progesteron

45. Böbrek üstünden salgılanan korteks hormonları : Bu hormonların tümüne kortikosteroid’ler denir. 17. C’ da 2 C ’lu yan kol bulunur.

46. Kortikosteron Kortekson Kortizon Aldosteron (mineralokortikoid)

47. Kortikosteron, kortekson ve kortizon glukokortikoid, Aldosteron ise mineralokortikoid sınıfı hormonlardır 2 – 17. C’da oksijen grubu içeren steroidler : 1) Androjen steroidler 2) Östrojen steroidler

48. Androjen Hormonlar : Androsteron Testosteron

49. Östrojen Hormonlar : Östradiol (en etkili) Östron Östriol

50. Lipid + Protein = Lipoprotein (Apoprotein) LİPOPROTEİNLER Her lipoprotein yapısındaki protein kısmı aynı değildir. (Apo A, Apo B, Apo C, ........ H)