WŁĄCZwiek – publiczne debaty o potrzebach seniorów SENAT RP – 29 kwietnia 2009 r.

1. WŁĄCZwiek – publiczne debaty o potrzebach seniorówSENAT RP – 29 kwietnia 2009 r. Osamotnienie osób starszych Istotny i narastający problem społeczny dr Paweł Kubicki – Polskie Towarzystwo Gerontologiczne patronat medialny

2. Definicje i konsekwencje • Samotność - pozostawanie przez długi czas w pojedynkę, brak fizycznej możliwości, bądź chęci kontaktu z innymi osobami, wynikający np. z braku więzi społecznych, braku integracji z grupą, źle pełnionych ról społecznych, bądź cech osobowych - stan obiektywny. • Osamotnienie - psychiczny aspekt samotności lub poczucie niemożności bycia zrozumianym przez innych, wyobcowanie od nich pomimo istnienia fizycznych kontaktów z innymi – stan subiektywny (za: Szukalski 2005). • Efekty osamotnienia – niska jakość życia, pogorszenie stanu zdrowia i kondycji psychicznej, a w skrajnej postaci depresja i samobójstwo.

3. Uwarunkowania osamotnienia • Odsetek osób starszych odczuwających osamotnienie rośnie wraz z wiekiem, brakiem partnera, dzieci, samotnym zamieszkiwaniem, brakiem aktywności społecznej i zawodowej, złym stanem zdrowia. • Analogicznie osamotnienie grozi w niewielkim stopniu osobom młodszym, mieszkającym z partnerem, utrzymującym relacje z liczną rodziną, aktywnym społecznie i zdrowym. • Wyzwania dla polityki społecznej: • Aktywizacja społeczna i zawodowa osób w wieku 50+, • Działania na rzecz profilaktyki zdrowotnej i podtrzymania sprawności funkcjonalnej osób starszych.

4. Przyczyny narastania zjawiska • Tzw. drugie przejście demograficzne: • spadek płodności kobiet poniżej prostej zastępowalności pokoleń, • wydłużenie się przeciętnej długości życia, • zmiana postaw jednostek na bardziej indywidualistyczne. • W konsekwencji w przyszłości: • coraz więcej samotnych osób starszych, • mniejsze znaczenie więzów krwi (powiązań rodzinnych), • większe znaczenie więzi nieformalnych i grup rówieśniczych. • Wyzwania dla polityki społecznej: • Znaczny wzrost wydatków na świadczenia dla osób starszych, • Konieczność rozwiązania kwestii opieki długoterminowej – zastąpienie rodziny przez państwo.

5. Statystyki • Brak aktualnych reprezentatywnych polskich danych ilościowych (w 2009 r. projekt „Bądź Blisko” oraz „PolSenior”), jak i pogłębionych danych jakościowych. • Szacunkowo w zależności od badań, grupy wiekowej i skali osamotnienie odczuwa od 1/6 do 1/2 osób starszych (patrz. Piotrowski 1973, Synak 2003, Szukalski 2005), • Zaokrąglając to milion osób w wieku 60+ odczuwających regularnie osamotnienie. Do 2030 liczba osób starszych wzrośnie z 6,5 mln do 10,6 mln, osób powyżej 80 roku życia prawie podwoi się, coraz więcej osób starszych będzie mieszkać samotnie, a osamotnienie będzie odczuwać prawie dwa miliony seniorów!

6. Seniorzy o samotności/osamotnieniu • Jak się zbliżają święta to ja jestem smutna, bo wiem, że ja będę siedziała sama i nikt do mnie nie zajrzy. • Przyjeżdża rodzina (na święta), zjadamy śniadania i rodzina odjeżdża, a ja zostaje (…) i całe dnie, bardzo dużo dni jestem samiusieńka nie mam ani do kogo gęby otworzyć a no to idę do okna, patrzę i wtedy zaczynam różnie myśleć (…) źle myślę o sobie. • Samotność kojarzy mi się z pustką, to znaczy nie mam naokoło nikogo (…) Ja się bardzo samotna czuję, jak mnie strasznie boli, to wtedy jestem samotna, bo nie mogę się ani ruszyć, ani przejść, ani nic zrobić. • Młodzi nie mogą zrozumieć co to znaczy samotność starych i nie zrozumią. Dopiero jak dożyją, dopiero zobaczą, A! (…) młody sobie nie zdaje sprawy co to znaczy mieć tyle lat … Ja nie mówię tyle, bo najgorszemu wrogowi nie życzę tego co ja przeżywam (płacz). • Taką barierą to jest odległość od mojej córki, która mieszka daleko (…) nie znam jej życia, problemów, ani radości. • Pustka największa zaczęła się od śmierci żony (…) ta pustka nie da się niczym wyrównać nieraz jest człowiekowi, wie pani, przychodzą do głowy niesamowite głupoty. • Przychodzę do domu i wtedy dopiero odczuwam tą samotność, że nie mam do kogo powiedzieć niczego dobrego i złego, co przeżyłem dziś i co będę robił jutro.

7. Seniorzy o walce z osamotnieniem • Mieć dużą rodzinę, jak nie jedno dziecko odwiedzi to drugie. • Ciągnę i garnę się tylko do ludzi pogodnych, uśmiechniętych, zdrowych i może dlatego czuję się lepiej. • Codziennie wychodzę, czy czuję się dobrze czy źle na siłę wychodzę na spacer. • Największą przyjemnością dla mnie w moim samotnym życiu jest to, że utrzymuję kontakty towarzyskie i z rodziną i z koleżankami i to mnie bardzo trzyma przy życiu. • Ja właściwie uciekam przed tą samotnością, jak się czuję bardzo źle, bo mi te właśnie cztery ściany przeszkadzają, ciche, spokojne, to wychodzę, siadam przy telefonie i dzwonię. • Jeśli chodzi o samotność to nie dopuszczam nawet do tego, żeby o niej myśleć (…) odpycham od siebie i prędziutko, żeby się zająć czymś. • Poluję, chodzę na ryby, mam pszczoły, mam szklarenkę, sprzątam, gotuję, piorę, prasuje. • Dobre stosunki z ludźmi, ze wszystkimi ludźmi. • Czytać, kocham czytanie, to mi wszystko zastępuje i kumoszki i przyjaźnie (…) krzyżóweczki, wierszyki sobie w pamięci przypominam. • Pracować jak się da najdłużej (…) nie ograniczać się, robić jak najwięcej różnych rzeczy, ile się da.

8. Wnioski • Liczba osamotnionych osób starszych w Polsce będzie wzrastać. • Większość osób starszych chce jak najdłużej mieszkać samodzielnie we własnym domu, stąd konieczność działań na poziomie lokalnym - w miejscu zamieszkania seniora. • Niezbędne wielowymiarowe działania uwzględniające: • Dostosowanie środowiska zewnętrznego (adaptacja mieszkań, pośrednictwo w wymianie lokali, windy i podjazdy, niskopodłogowe autobusy, ławki z oparciem, itp.) • Wsparcie dla sieci nieformalnych (pomoc sąsiedzka, kluby seniora, UTW, organizacje pozarządowe), jak i opiekunów rodzinnych. • Wsparcie dla osób „przykutych do łóżka” (opieka domowa, dostęp do e-usług, w tym telemedycyny)