ANAYASA HUKUKUNA GİRİŞ

1. ANAYASA HUKUKUNA GİRİŞ Araştırma Görevlisi ORHAN IRK

2. Hukuk Devleti=Yasa Devleti diyebilir miyiz? • Hukuk=Yasa demek ne kadar doğrudur? • Hukuk=???

3. Anayasa İle İlgili Kavramlar • Yazılı Anayasalar: Tutarlı, sistemli ve tek bir metin haline getirilmiş olan anayasalardır. • Yazılı olmayan (Yazısız) anayasalar: Anayasa kuralı sayılabilecek kuralların pek çoğu, önemli bazı yasalara, bildirilere ve fermanlara dağıtılmış durumdadır. Bunlardan başka, sanki birer anayasa kuralıymış gibi uyulan, değiştirilirken pek titiz davranılan gelenekler de vardır. Ama bunlar herhangi bir yazılı hukuk kuralına dayanmaz. (örnek: İngiltere)

4. Anayasa İle İlgili Kavramlar • Yumuşak Anayasa: Devletin temel yapısını ve özgürlükler düzenini gösteren kuralları değiştirmenin, başka herhangi bir yasayı değiştirmekten farklı bir usule bağlanmamış olduğu anayasalardır. Örneğin, İngiltere’de parlamento, özel bir görüşme ya da çoğunluk aramaksızın, İngiliz devletinin temel kuruluşunda, vatandaşların sahip oldukları haklar ve özgürlüklerde istediği değişikliği yapabilir.

5. Anayasa İle İlgili Kavramlar • Katı Anayasa: Devletin temel yapısını ve özgürlükler düzenini gösteren kuralları değiştirmenin, başka herhangi bir yasayı değiştirmekten farklı bir usule bağlanmış olduğu ve zorlaştırıldığı anayasalardır. • Maddi Anlamda Anayasa: Belli bir devletin siyasi yapısı, iktidarın kullanılışı, yetkileri ile ilgili kuralların bütünüdür. • Şekli Anlamda Anayasa: Anayasanın içeriği değil biçimi anlaşılmalıdır. Anayasanın şekli anlamı, aynı zamanda yazılı olması demektir ve yapılışındaki ya da değiştirilmesindeki usulle tanımlanır. • Soru: Şekli bir anayasa olmaksızın maddi bir anayasa olabilir mi? Örnek veriniz.

6. Anayasa Hareketleri - Batı • 18. yüzyılda, devletin yönetim düzenini, bireylerin hak ve hürriyetlerini yazılı belgelere bağlamak amacını güden hareketlere Anayasa Hareketleri adı verilmektedir. • Modern anlamda ilk Anayasa, 1787 yılında yapılan ABD anayasasıdır. • Batı’daki anayasacılık hareketleri yalnızca devlet yönetimini ve bireylerin özgürlüklerini kurallara bağlamamış; anayasanın bütün hukuk kurallarına üstünlüğünü yani “anayasanın üstünlüğü” ilkesini de beraberinde getirmiştir. • Batı’daki anayasacılık hareketleri toplumların temel yapılarındaki bir değişikliğin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Burjuvazinin devlet yönetimine sahip çıkmasıyla ilişkilidir.

7. Anayasa Hareketleri - Türkiye • Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. yüzyılda anayasal bir devlet düzenine geçilememiştir. Bunun sebepleri: • 1. Osmanlı İmparatorluğu “fetihlere” dayanan bir yapıyı benimsemişti. İmparatorlukta askeri nitelik ön plandaydı. • 2. Osmanlı’da devlete ve padişaha mutlak itaat gerekliydi. Osmanlı Devleti anlayışında devlet “beşeri takdir”in üstündeydi. • 3. İktidarın sınırlanmasını isteyecek bir orta sınıf ya da sosyal bir güç olarak burjuvazi, Osmanlı’da yoktu. Bunun sebebi sanayileşmenin olmamasıydı.

8. Anayasa Hareketleri - Türkiye • Osmanlı tarihinde padişahın otoritesinin (görünürde) ilk kez sınırlandırılması 1808 yılında imzalanan Sened- i İttifak ile olabilmiştir. Âyan ve padişahın görevlileri arasında imzalanan bu antlaşma ile padişaha ait yetkileri kullananların keyfi davranışlarının önlenmesi amaçlanmış, âyana gerekirse -keyfi işlemlere karşı- direnme hakkı sağlanmıştır. Bu ittifak ile, Âyanın konumu güçlendirilmiş olmaktadır. (fakat uygulanmamıştır!!!)

9. Anayasa Hareketleri - Türkiye • 1839 – Tanzimat Fermanı • 1856 – Islahat Fermanı • Bu fermanların ortak özellikleri hiçbirinde herhangi bir yaptırım zorunluluğu bulunmaması, hepsinin padişahlardaki ve yöneticilerdeki iyi niyete bırakılmış olması, bu fermanların yapımındaki asıl gücün dış baskı kaynaklı olmasıdır. Mutlak otorite, bu fermanlarla daha sağlam temellere dayandırılmıştır.

10. Anayasa Hareketleri - Türkiye • 1876 Kanun-u Esasi: (1. Meşrutiyet) İlk Osmanlı anayasasıdır. Meclis-i Umumî kurulmuştur. Meclis-i Umumî iki meclisten oluşan bir parlamentodur: Heyet-i Âyan ve Heyet-i Mebusan. Âyan üyeleri padişah tarafından ve ömür boyunca bu görevde kalmak üzere seçilirler. Heyet-i Mebusan üyeleri ise, iki dereceli bir seçimle halk tarafından seçilirler. Padişah Heyet-i Mebusan’ı dağıtmaya yetkilidir. • Kanun-u Esasi’den örnek maddeler: • Madde 30 — Vükelâyı devlet memuriyetine müteallik ahval ve icraattan mesuldür. (Bu sorumluluk kime karşıdır? Belli değil!)

11. Anayasa Hareketleri - Türkiye • 2. Meşrutiyet: 1908 yılında Kanun-u Esasi’nin yeniden uygulamaya konulduğu dönemdir. • 1909 yılı değişiklikleri: Kanun-u Esasi’de değişiklikler yapılmış ve Osmanlı Devleti’ne Anayasa ile parlamenter bir sistem getirilmiştir. Padişahın gerek yasama ve gerek yürütme alanındaki yetkileri semboliktir.  • 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu: Genel itibariyle egemenlik anlayışındaki köklü değişiklikleri ifade eder. Egemenliğin millete ait olduğu açıklanır. Tüm yetkiler mecliste toplanmıştır!Milli Mücadele döneminde ortak bir amaç etrafında herkesin toplanabilmesi amaçlanmıştır.

12. Anayasa Hareketleri - Türkiye • Örnek madde: • Madde 1- Hakimiyet bilâ kaydü şart milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir. 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu: Cumhuriyet ilkesi temel alınmıştır. Ulus adına egemenlik hakkının kullanımı ve ulusun temsili yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne tanınmıştır. Meclis yasama yetkisini kullanmakta, yürütme yetkisi ise meclisin kendi seçtiği Cumhurbaşkanı ve onun atadığı bakanlar eliyle olmaktadır. Meclis, hükümeti denetleme yetkisine de sahip bulunmaktadır.