Download
1 / 39
390 likes | 642 Views
هوالعلیم. آشنایی با کلیات کتابداری و اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتالی تهیه کننده: مریم شکفته (دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی- دانشکده پیراپزشکی). مقدمه. بسياري از انديشمندان تمدن بشري را به چند مرحله تقسيم مي كند كه شامل مراحل زير است: كشاورزي صنعتي فراصنعتي
E N D
هوالعلیم آشنایی با کلیات کتابداری و اطلاع رسانی و کتابخانه دیجیتالی تهیه کننده: مریم شکفته (دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی- دانشکده پیراپزشکی)
مقدمه بسياري از انديشمندان تمدن بشري را به چند مرحله تقسيم مي‌كند كه شامل مراحل زير است: كشاورزي صنعتي فراصنعتي جامعه اطلاعاتي(دانش محور) درجامعه دانش محور، قدرت در دست كساني است كه به اطلاعات دسترسي دارند
جامعه اطلاعاتي • جامعه اطلاعاتي جامعه اي است که بر مبادله اطلاعات متمرکز است و آن چه در آن اهميت دارد مساله دسترسي و عدم دسترسي به اطلاعات است.
جامعه اطلاعاتي ... • تعريف يونسکو در گزارش جهاني اطلاعات 98-1997 جامعه اطلاعاتي را اينگونه تعريف کرده است: • جامعه اطلاعاتي، جامعه اي است که در آن اطلاعات در جنبه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي زندگي به شدت استفاده مي شود
جامعه اطلاعاتي ... • جامعه اطلاعاتي جامعه اي است که بر مبادله اطلاعات متمرکز است و آن چه در آن اهميت دارد مساله دسترسي و عدم دسترسي به اطلاعات است. تعريف يونسکو در گزارش جهاني اطلاعات 98-1997 جامعه اطلاعاتي را اينگونه تعريف کرده است: • جامعه اطلاعاتي، جامعه اي است که در آن اطلاعات در جنبه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي زندگي به شدت استفاده مي شود
جامعه اطلاعاتي... • ويليام مارتين که در رديف اولين افرادي قرار دارد که موضوع جامعه اطلاعاتي را مطرح کرده اند معتقد است که اتکاي روزافزون بر فعاليتهايي که مستقيما" با توليد، توزيع و کاربرد اطلاعات دارند سبب شده که بسياري از کشورهاي صنعتي جهان را جامعه اطلاعاتي بنامند و در واقع اين مفهوم ابتدا براي توصيف مشخصات نوين کشورهاي فرا-صنعتي که همه چيز در آنها وابسته به اطلاعات است، به کار رفت
جايگاه کتابخانه ها و مراکزاطلاع رساني در جامعه اطلاعاتي • کتابداري و اطلاع رساني جزو مشاغل اطلاعاتي است و نقش بسيار مهمي در جامعه اطلاعاتي ايفا مي کند. • کتابخانه ها به عنوان نهادهايي که وظايف گردآوري ، سازماندهي و اشاعه اطلاعات را بر عهده دارند از عناصر اصلي جامعه اطلاعاتي و زيرساخت هاي اطلاعاتي محسوب مي شوند. • جوامع توسعه يافته، کتابخانه هاي توسعه يافته تري نيز نسبت به جوامع در حال توسعه دارند.
- يک زيرساخت به عنوان زير بنا و چارچوب مطرح است - يک زيرساخت اطلاع رساني مشابه يک زيرساخت حمل و نقل است ولي رفت و شد اطلاعات به جاي روشهاي حمل و نقل قرار مي گيرند. - يک زير ساخت اطلاع رساني خلق و اشاعه اطلاعات را امکان پذير مي کند - ناشران بخشي از يک ساختار بسيار بزرگتر به نام زيرساخت اطلاع رساني هستند. عناصر زير ساخت اطلاع رساني در ارتباط با چرخه اطلاعات خلق کنندگان توليداتتوزيع کنندگاناشاعه د هندگاناستفاده کنندگان نويسندگان کتابها ناشران مدارس افراد عادي هنرمندان مجلات مراکز پخش کتابخانه هاپژوهشگران توليدکنندگان پايگاه ديسک فشرده تامين کنندگان اينترنت دانشگاهها دانش آموزان و دانشجويان هاي اطلاعاتي پايگاههاي اطلاعاني موزه ها کارکنان صفحات وب شرکت هاي تجاري کارفرمايان
کتابداري و اطلاع رسانيLibrary and Information Science • علم کتابداري، دانش و مهارت حرفه اي است که با آن به گزينش، تهيه، سازماندهي، ذخيره سازي، نگهداري، بازيابي و اشاعه اطلاعات مدون مي پردازيم تا نيازهاي مراجعان برآورده شود. • علم اطلاع رساني: علمي است ميان رشته اي که درباره ويژگي هاي اطلاعات و رفتار اطلاعاتي، نيروهاي حاکم بر جريان اطلاعات و شيوه پردازش اطلاعات به منظور دسترس پذيري و قابليت استفاده بهينه از اطلاعات تحقيق مي کند. • اطلاع رساني با مجموعه اي از دانش در رابطه با توليد، مجموعه سازي، سازماندهي ، ذخيره، بازيابي، تفسير، انتقال، تبديل و کاربرد اطلاعات مرتبط است. • با کمي دقت متوجه مي شويم که کارکردهاي هر دو تقريبا“ يکي است. • کتابداري و اطلاع رساني با هم به کار مي روند.
کتابداري و اطلاع رساني... • کتابداري يک رشته علمي است نه يک حرفه . - آموزش هاي رسمي دانشگاهي - انجمن هاي علمي- حرفه اي - تعهدات و باورهاي اخلاقي - نشريات علمي- پژوهشي - دوره هاي کوتاه مدت آموزشي - و ...
کتابداري و اطلاع رساني... • کتابداري و اطلاع رساني از يکديگر جدا نيست. • کتابداري تحت تاثير فناوري هاي اطلاعاتي و ارتباطي تبديل به اطلاع رساني شده است(از 1956). • هر دو فراعلم (metaScience) هستند. محتواي آنها نه موضوعي مشابه ساير علوم، بلکه خود آن علوم است. • کتابداري عمري به قدمت تاريخ مکتوب دارد در حالي که اطلاع رساني بسيار جديد است. • اطلاع رساني يعني همان کتابداري درمحيط جديد.
خدمت به جامعه و بشريت(فلسفه اصلي کتابداري) قوانين اصلي کتابداري(رانگاناتان) • کتاب براي استفاده است • هر خواننده اي کتابش • هر کتابي خواننده اش • صرفه جويي در وقت مراجعه کننده • کتابخانه ارگانيزمي است زنده و پويا
قوانين جديد کتابداري(مايکل گورمن) • کتابخانه در خدمت بشريت • دسترسي آزاد به دانش • استفاده هوشمندانه از فناوري براي ارتقاي سطح خدمات • احترام به همه اشکال انتقال دانش • احترام به گذشته و آفرينش آينده
کتابخانه ها از نظر ساختار و تشکيلات مديريت خدمات فني خدمات عمومي مجموعه سازي سازماندهي امانت مرجع اطلاع رساني فهرست نويسي رده بندي نمايه سازي چکيده نويسي
انواع کتابخانه ها • عمومي • ملي • آموزشگاهي • دانشگاهي • تخصصي
نظريه تحليل حوزهDomain analysis • نظريه تحليل حوزه در سال 2002 توسط يورلند يکي ازانديشمندان کتابداري و اطلاع رساني ارائه شد. • بر اين بر اساس اين نظريه، که داراي ماهيتي کارکردگرايانه است ، بهترين روش براي درک مفهوم اطلاعات در اطلاع رساني، مطالعه حوزه هاي دانش، نه به عنوان رشته هاي علمي بلکه به عنوان "جوامع هم کلام يا هم انديشي"[1] است که بخش هايي از اجتماع و کارگروه هاي جامعه هستند. Discourse communities- [1]
نظريه تحليل حوزه... • بر اساس اين نظريه، کتابداران کتابخانه هاي تخصصي که گرايشهاي موضوعي مختلفي نظير پزشکي, موسيقي، شيمي و غيره دارند و سر و کارشان با حوزه ها يا جوامع هم انديش متفاوتي است، مي توانند نقش تحليل گر حوزه را ايفا کرده، با بهره گيري از رويکردهاي تحليل حوزه، چشم اندازهاي گسترده اي از جامعه شناسي دانش، مطالعات علم و مطالعات ارتباطات را در خدمت اطلاع رساني به کار ببرند. کتابداران تخصصي براي رسيدن به اهداف خاص بايد منابع اطلاعاتي حوزه تخصصي خود را شناسايي، توصيف و سازماندهي کرده، آنها را اشاعه دهند. مثلا" در يک سيستم اطلاع رساني پزشکي، شناسايي، سازماندهي و اشاعه دانش مورد نياز پزشکان و گروههاي وابسته به پزشکي، توسط کتابداران پزشکي انجام مي شود و معيار موفقيت اين سيستم نيز به ميزان موفقيت در انجام فعاليتهاي مذکور بستگي دارد.
رويکردهاي تحليل حوزه • تهيه راهنماهاي متون و دروازه هاي موضوعي • تهيه رده بندي ها و اصطلاحنامه هاي تخصصي • پژوهش هاي مربوط به نمايه سازي و بازيابي اطلاعات • مطالعات تجربي کاربران • مطالعات کتابسنجي، اطلاع سنجي، علم سنجي، وب سنجي • مطالعات تاريخي • مطالعات مربوط به مدارک و ژانرها • ؛ مطالعات انتقادي و معرفت شناختي • بررسي هاي واژه شناختي • زبان هاي ويژه • معناشناسي پايگاه هاي اطلاعاتي و مطالعات گفتماني • سازمان ها و موسسات موثر در ارتباطات علمي • شناخت علمي، دانش تخصصي و هوش مصنوعي.
راهنماهاي موضوعي • کتابداران، اطلاع رسانان، آموزشگران و پژوهشگران کتابداري و اطلاع رساني، صرفنظر از اين که در چه حوزه اي فعاليت مي کنند، مي توانند با بهره گيري از اين رويکردها، خدمات خود را نظام مند کرده و به فعاليتهاي خود جهت دهند.
راهنماهاي موضوعي... • راهنماهاي متون با عناوين مختلفي نظير راهنماهاي منابع اطلاعاتي و راهنماهاي منابع مرجع و دروازه هاي موضوعي شناخته مي شوند و منابع اطلاعاتي را در يک يا چند زمينه موضوعي، معرفي و ساختار آنها را توصيف مي کنند. • منابعي نظير Guide to Reference Book و Walford's Guide to Reference Materials که کتابداران با آنها آشنا هستند، نمونه هايي از راهنماهاي ارزشمندي هستند که تمام زمينه هاي موضوعي را پوشش مي دهند.
راهنماهاي موضوعي... • مي توان اين راهنماها را با استفاده از دروازه هاي موضوعي (gateways) مبتني بر وب نيز تهيه کرد چون بيشتر پژوهشگران تمايل دارند منابع مرتبط با موضوعات تخصصي مورد علاقه شان را بدون صرف زمان زيادي، از طريق اينترنت بدست آورند و کتابخانه ها و کتابداران همواره درگير توسعه و طراحي دروازه هاي موضوعي در وب بوده اند.
تهيه رده بندي ها و اصطلاحنامه هاي تخصصي • رده بندي کتابخانه هاي پزشکي NLM Classification • اصطلاحنامه پزشکي (Mesh) • اصطلاحنامه پزشکي فارسي • اصطلاحنامه ها منابعي هستند که از واژگان موضوعي تشکيل شده است که داراي روابط معنايي و سلسله مراتبي هستند.
اصطلاحنامه ها • اصطلاحنامه ها براي ذخيره و بازيابي منابع به کار مي روند و در نمايه سازي با استفاده از زبان کنترل شده استفاده مي شوند. • نسل جديدي از اصطلاحنامه ها با عنوان فرا اصطلاحنامه ها (meta thesaurus) و همچنين هستي شناسي ها، در ذخيره سازي و بازيابي منابع اينترنتي مي توانند مفيد واقع شوند.
مطالعات کاربران • دو نوع اصلي از پژوهش هاي مربوط به مطالعات کاربران، نياز اطلاعاتي و رفتار اطلاع يابي است. • جستجوي هدفمند اطلاعات بعنوان پيامد يک نياز اطلاعاتي در راستاي برآوردن يک يا چند هدف. جستجوي اطلاعات از سوي فرد ممکن است از طريق تعامل وي با نظام هاي اطلاعاتي دستي(نظير يک روزنامه يا يک کتابخانه) يا از طريق تعامل با نظامهاي رايانه محور( نظير وب جهان گستر) صورت پذيرد
مطالعات کاربران • اهميت ديگري که بررسي نياز اطلاعاتي کاربران دارد در طراحي نظام هاي بازيابي اطلاعاتي است. اين نظام ها را، بدون يافتن درکي روشن از آنچه استفاده کنندگان نياز دارند يا مي خواهند بدانند، چگونگي جستجوي اطلاعات توسط آنها و چگونگي ارزيابي اطلاعاتي که دريافت مي کنند
مطالعات کتابسنجي • مطالعات کتابسنجي • اطلاع سنجي • علم سنجي • وب سنجي • افزايش حجم سريع اطلاعات، انفجار اطلاعات، آلودگي اطلاعات، اضافه با اطلاعاتي و ... • سردرگمي متخصصان در تشخيص اطلاعات سره از ناسره
کتابسنجي... • تحليل استنادي و هم استنادي - موسسه ISI - Scopus - google scholar : پايگاه استنادي چند رشته اي رايگان - سايت اطلاعات علمي مرکز جهاد دانشگاهي (SID) - کتابخانه منطقه اي علوم و تکنولوژي شيراز (slrst) - شاخص ضريب تاثير (impact factor): ارزيابي اعتبار نشريات ادواري - شاخص هرش (H index): ارزيابي برون داد علمي محققان - بررسي ميزان توليد علم ايران در سال ؟ - رتبه بندي کشورها از نظر توليدات علمي
وب سنجي • تحليل محتواي صفحات وب • تحليل فناورانه وب(عملکرد موتورهاي کاوش) • تحليل استنادي وب • بررسي ضريب تاثيرگذاري وب (web impact factor) • و ...
کتابخانه ديجيتالي • Electronic library • Library without wall • Digital library • Hybrid library • Virtual library • همه مفاهيم فوق تقريبا“ به يک مفهوم به کار مي روند.
کتابخانه ديجيتالي... • کتابخانه ديجيتالي گامي ديگر در ادامه فعاليت خودکار سازي کتابخانه هاست که بيش از 25 سال از نقطه شروع آن مي گذرد. • بيشتر مردم کتابخانه ديجيتالي را همان وب مي دانند چون مي توانند اطلاعات مورد نياز خود را در آن بيابند. • اما وب کتابخانه ديجيتالي نيست. • اينترنت مخزن بي نظم از مجموعه نوشته هاي چاپي در دنياي ديجيتال است ( داراي سازماندهي و بازيابي شبيه کتابخانه ها نيست).
کتابخانه ديجيتالي... کتابخانه ديجيتالي همان اهداف، عملکردها و بازيابي کتابخانه هاي سنتي را دارد. • توسعه و مديريت مجموعه • تحليل موضوعي • نمايه سازي • قابليت دسترس پذير سازي • نگهداري
کتابخانه ديجيتالي... • مجموعه اي از نظام ها و منابع متنوع و مختلفي که از طريق وب به يکديگر پيوند داده شده اند و داراي رابط کاربري واحد مشابه رابط کاربري وب هستند. • منابع ممکن است روي سيستم هاي مختلف و در پايگاه هاي متفاوت وجود داشته باشند ولي در ظاهر به عنوان نظامي واحد و يکپارچه در اختيار جامعه اي خاص از استفاده کنندگان قرار مي گيرند.
کتابخانه ديجيتالي... • نياز به کارکنان متخصص دارد • صورت ديجيتالي شده کتابخانه هاي سنتي • فرايندهاي سنتي اساس اين کتابخانه را تشکيل مي دهند اما براي سازگاري با محمل هاي جديد ديجيتالي بايد مورد تجديد نظر قرار گرفته و توسعه داده شوند. • در طول زمان آثار گردآوري شده در مجموعه براي استفاده کاربران حفظ شده و باقي خواهد ماند. • جامعه ممکن است بر روي شبکه پراکنده باشند.
کتابخانه ديجيتالي... • نيازمند همکاري کتابداران و متخصصان رايانه هستند. • ممکن است محدود براي کاربران خاص باشند و يا نامحدود و براي تمام افراد در هر نقطه از دنيا.
اطلاعات ديجيتالي • داراي ماهيتي منحصر به فرد • ثبات کمتري از منابع سنتي • به آساني کپي مي شوند • به طور همزمان براي چندين کاربر و از راه دور قابل دسترس هستند
منابع موجود در کتابخانه ديجيتالي • پايگاه هاي داده اي کتابشناختي (ديتا بيس) • نمايه ها و ابزارهاي بازيابي • نشانگرها به منابع اينترنتي • راهنماها • عکس ها • داده هاي عددي • نشريات الکترونيکي
ساخت مجموعه ديجيتالي • دیجیتال سازی (اسکن- تایپ و...) • فراهم آوری آثار دیجیتالی بنیادی که توسط ناشران و محققان تهیه شده است (کتابها- نشریات- پایگاه ها) • دستیابی به منابع خارجی که در سازمان مربوطه نگهداری نمی شوند (از طریق پیوند هایی به سایر کتابخانه ها و سرویس دهنده ناشران)
نمونه کتابخانه دیجیتالی • کتابخانه دیجیتال کوتنبرگ (Gutenberg electronic library) • Htth://www.gutenberg.org • کتاب الکترونیکی رایگان – غیر انتفاعی با کمک های اهدایی • کتابخانه دیجیتالی دید
