Rodzaje i gatunki literackie

1. Rodzaje i gatunki literackie oprac. Iwona Możejko

2. Wyznaczniki literatury

3. Genologia Genologia – dział poetyki zajmujący się rodzajami i gatunkami literackimi.

4. Liryka

5. Liryka • Osoba mówiąca w utworze – podmiot liryczny. • fikcyjna osoba wypowiadająca swe przeżycia, doznania, refleksje, poglądy • monolog podmiotu lirycznego jest subiektywny • stanowi ośrodek świata przedstawionego podmiot liryczny = autor Podmiot autorski – utożsamiony z autorem, lecz to również osoba fikcyjna, wykreowana.

6. Liryka RODZAJE PODMIOTU LIRYCZNEGO podmiot indywidualny wyraża świat uczuć, doznań jednostki podmiot zbiorowy przekazuje doświadczenia ogólne, dotyczące np. całego pokolenia LIRYKA OSOBISTA LIRYKA PODMIOTU ZBIOROWEGO (NIEOSOBISTA)

7. Liryka • Liryka bezpośrednia – podmiot liryczny przedstawia swoje doznania w formie bezpośredniego monologu, mającego charakter wyznania. • Charakterystyczne formy gramatyczne: • zaimki rzeczowne: „ja”, „mój” • czasowniki w pierwszej osobie, np. „mówię”, „piszę”

8. Liryka RODZAJE LIRYKI BEZPOŚREDNIEJ

9. Liryka osobista Moja piosnka Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba Podnoszą z ziemi przez uszanowanie Dla darów Nieba…. Tęskno mi, Panie… (Cyprian Kamil Norwid)

10. Liryka maski Tarcza Prócz mnie – nie będziesz miał oblubienicy, Prócz mnie – nie ujmiesz innego zwierciadła, byś w nim się własnej odeśnił źrenicy, Do mosiężnego podobień widziadła. […] Rycerzu! Wiernym pozostań swej tarczy! Ja ci przechowam, odbite w mym łonie, Doliny, góry, jeziora, niebiosy […] (Bolesław Leśmian)

11. Liryka roli Monolog dla Kasandry To ja. Kasandra. A to jest moje miasto pod popiołem. A to jest moja laska i wstążki prorockie. A to jest moja głowa pełna wątpliwości. (Wisława Szymborska)

12. Liryka Liryka pośrednia – podmiot liryczny prowadzi bezosobową refleksję, jest ukryty za elementami świata przedstawionego. Charakterystyczne formy gramatyczne – zaimki i czasowniki w trzeciej osobie.

13. Liryka RODZAJE LIRYKI POŚREDNIEJ

14. Liryka opisowa Zły pejzaż Brązowe świeżą orką pole Równo i płasko jak po stole Ucieka w przestrzeń nieruchomo. Ponad nim martwo się rozpina Powietrzna pustka szarosina, Którą z rozmachem przekreśla poziomo Kilka ciemniejszych, grubych smug. (Leopold Staff)

15. Liryka sytuacyjna Dusiołek Szedł po świecie Bajdała, Co go wiosna zagrzała – Oprócz siebie – wiódł szkapę, oprócz szkapy – wołu, Tyleż tędy, co wszędy, szedł z nimi pospołu. (Bolesław Leśmian)

16. Liryka Liryka inwokacyjna (apelu) – monolog liryczny konstruowany jest jako zwrot do odbiorcy (adresata). Adresatem wiersza może być osoba, zbiorowość lub pojęcie abstrakcyjne.

17. Liryka inwokacyjna Elegia o… (chłopcu polskim) Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą, haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią, malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, Wyszywali wisielcami drzew płynące morze. (Krzysztof Kamil Baczyński)

18. Epika

19. Epika • Osoba mówiąca w utworze – narrator. • podmiot opowiadający dzieje określonych bohaterów • pierwszoosobowy – należy do świata przedstawionego • trzecioosobowy– znajduje się poza światem przedstawionym

20. Epika • Uproszczona typologia narratora: • narrator wszechwiedzący – znajduje się na zewnątrz świata przedstawionego, ale wie o tym świecie wszystko, zna jego przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, stosunki między bohaterami, przeżycia wewnętrzne bohaterów • narrator należący do świata przedstawionego – opowiada o historii, w której uczestniczył, jego wiedza jest ograniczona • narrator łączący te dwie funkcje – należy do świata przedstawionego, ale jest wszechwiedzący

21. Narrator wszechwiedzący Lalka W sercu gotowała mu się głucha wściekłość. Czuł, że jego ręce stają się jak żelazne sztaby, a ciało nabiera tak dziwnej tęgości, że chyba nie ma kuli, która by uderzywszy go nie odskoczyła. Przemknął mu przez głowę wyraz: śmierć, i na chwilę uśmiechnął się. Wiedział, że śmierć nie rzuca się na odważnych […] (Bolesław Prus)

22. Narrator należący do świata przedstawionego Widnokrąg Matka szła na przedzie, za nią ojciec, a na końcu ja. A choć najwięcej z nas trojga niosła, bo dwie ubite walizki, z trudem dotrzymywaliśmy jej kroku. Niby szliśmy w niewielkiej od nie odległości, lecz nie wiadomo kiedy o ten krok, dwa, trzy, dziesięć pozostawiała nas za sobą, a nieraz całkiem się od nas odrywała, że musiał ojciec wołać, żeby zwolniła, bo gdzie tak pędzi? (Wiesław Myśliwski)

23. Epika • Fabuła – układ zdarzeń w świecie przedstawionym. • Rodzaje fabuły: • epizodyczna • jednowątkowa • wielowątkowa

24. Epika • Narracja – wypowiedź monologowa prezentująca ciąg zdarzeń. • Przyjmuje 2 formy: • opowiadania o zdarzeniach (charakteryzuje się dynamicznością) • opisu bohaterów, przestrzeni, sytuacji (charakteryzuje się statycznością)

25. Dramat

26. Dramat • Akcja – działania bohaterów. • Główne fazy akcji: • zawiązanie akcji • rozwinięcie • punkt kulminacyjny • perypetia – pojawienie się w przebiegu akcji takich zdarzeń, które zdają się odmieniać przesądzone losy bohaterów • rozwiązanie

27. Dramat • Dialog – rozmowa co najmniej dwóch osób; wypowiedzenie kwestii bohaterów jest równoznaczne z jego czynem. • Funkcje dialogu: • informacyjna – wypowiedzi postaci powiadamiają o okolicznościach nie ukazanych na scenie • fabularna – posuwanie wypadków do przodu • charakteryzacyjna– pośrednie charakteryzowanie bohaterów