DRAMAT I JEGO GATUNKI

1. DRAMAT I JEGO GATUNKI

2. Dramat • (gr. drama = działanie)-jeden z trzech rodzajów literackich oparty na konstrukcji fabularnej, obejmujący utwory przeznaczone do realizacji teatralnej z dominacją dialogu. • Rodzaj literacki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjskich. Rozwinął się około V w. p.n.e.

3. Cechy dramatu antycznego • podział na akty, sceny i odsłony • tekst poboczny - didaskalia • zasada decorum • podzielony na role – 3 aktorów • brak narratora • kreowanie świata poprzez dialogi i monologi • zasada trzech jedności - akcja trwająca 24 godziny, jedno miejsce wydarzeń, jeden problem • Istnienie chóru

4. Krzywa dramatyczna Punkt kulminacyjny Rozwój akcji katastrofa ekspozycja Rozwiązanie akcji prolog

5. Dramat antyczny Tragedia Komedia • Ajschylos • Sofokles • Eurypides • Seneka • Arystofanes • Menander • Plaut • Terencjusz

6. Tragedia (łac. tragoedia, z gr. τραγῳδίαtragodia, od wyrazów τράγοςtragos - kozioł i ᾠδήode - pieśń) Tragedia oznacza pieśń kozłów - aktorów ubranych w koźle skóry mające ich upodobnić do satyrów. W VI wieku p.n.e. poeta Tespis wprowadził dialog między chórem a aktorem, były to początki tragedii. utwór, który przedstawia nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami jakiejś wybitnej osoby, a siłami wyższymi (Bogiem, bogami, losem, prawem, moralnością). Wszystkie dążenia bohatera prowadzą do nieuchronnej klęski. Często też do klęski popycha bohatera Hybris, czyli pycha i zaślepienie na prawdę Służy przeżyciu katharsis.

7. Cechy tragedii • Hibris – pycha, zaślepienie • Hamatia – omyłka tragiczna • Pathos – czyn tragiczny • Katastrophe- katastrofa • Gnosis – wiedza • Katharsis - oczyszczenie

8. Wyznaczniki tragedii • wysoki styl • wznisłośc • bogactwo figur stylistycznych • patos • kommos • stasimon

9. Budowa tragedii • prolog - temat sztuki i charakter; wprowadzenie • parados - pierwsza, wprowadzająca pieśń chóru • epejsódion - część mówiona przez aktora, aktorów • stásimon - część mówiona przez chór • éxodos - kończy sztukę właściwą; zawiera kommos, czyli lament bohatera. Wg „Poetyki” Arystotelesa

10. Dramat średniowieczny liturgiczny • misterium • moralitet • mirakle • dramat liturgiczny • intermedium • farsa

11. Misterium • Nowy gatunek średniowieczny; którego początki sięgają X-XIII wieku • misterium przeznaczone było do wystawienia na scenie; • prezentowało jakiś fragment historii biblijnej, konstruowane były z myślą o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrześcijańskich dziejów ludzkości; • początek tego dramatu to upadek człowieka, punkt kulminacyjny to odkupienie, a koniec - mający nadejść sad ostateczny; • na scenie wszystkie elementy, które miały wystąpić w późniejszych scenach były od razu umieszczane i stały obok siebie; często następowało mieszanie się scen poważnych z komicznymi, bo zakładano bosko-ludzka naturę Chrystusa i pozwalało to na ścisłe połączenie ziemskości i świętości

12. Mirakle • gatunek średniowiecznego dramatu ukształtowanego w XII wieku. • W scenicznych obrazach ukazuje on wydarzenia z życia męczenników i świętych. Przedstawienia te mogły być oparte na apokryfach i opowiadać o cudach Matki Boskiej pomagającej ludziom. • Gatunek szczególnie popularny w późnym średniowieczu we Francji, w Niemczech, Niderlandach, Anglii i Hiszpanii.

13. Moralitet • zadaniem moralitetów było kierowanieczłowieka na właściwą drogę; • pierwotnym bohaterem moralitetu był człowiek (ktoś) usytuowany miedzy niebem, a piekłem, dokonujący odpowiedniej linii życia, toczący wewnętrzna walkę miedzy siłami dobra i zła; • walka wyrażana była za pomocą alegorii, tj. uosobionych cnót i grzechów, a jej zakończenie wieńczone było nagroda (kara)

14. Tragedia renesansowa Jan Kochanowski „(Odprawa posłów greckich”) W. Szekspir i jego twórczość Nawiązanie do wzorców antycznych Dramat humanistyczny Odrzucenie zasady decorum i trzech jedności, Luźna kompozycja, Łącznie tragedii z elementami epiki, liryki oraz fantastyki.

17. Tragedia klasycystyczna (XVII w.) • Reguła trzech jedności, • Czystość gatunkowa, • Chronologia wydarzeń przyczynowo-skutkowych, • Harmonia między aktami, • Wzniosły nastrój. • Mowa:wysoka,ozdobna, wykwintna Np. P. Corneille „Cyd”, J.B. Racine „Berenika”.

18. Kolejne etapy rozwoju dramatu XVIII w. - Dramat mieszczański 1 poł. XIX w. - Dramat romantyczny 2 poł. XIX w. - Dramat obyczajowo –psychologiczny XX w. -Dramat poetycki i groteskowy

19. Drama mieszczańska komedia łzawa Melodramat Dramat obyczajowo-psychologiczny

20. Drama mieszczański(XVIIIw) • Przedstawienie o tematyce historycznej,obyczajowej sentymentalnej • Posiada cechy dydaktyczne • Upiększa świat • Odmiana – łzawa komedia

21. Dramat romantyczny Odrzucenie reguły trzech jedności, Wprowadzenie fabuły o luźnej kompozycji, dającej znaczną swobodę poszczególnym epizodom, Swobodne łączenie elementów dramatycznych z poetyckimi i epickimi. Twórcy: W. Hugo, J. Słowacki, Z. Krasiński, A. Mickiewicz.

22. Dramat obyczajowo-psychologiczny,dramat poważny = dramat właściwy • Idea realizmu • Konsekwentna akcja • Niewielka liczba postaci, dokładnie określone ideologicznie • Język potoczny • A.Czechow(Trzy siostry, Czajka, Wiśniowy sad) G.Zapolska (Żabusia)

23. Dramat poetycki • Swobodna kompozycja • Poetyckośc języka • Symbole i metafory • Elementy przypowieści

24. Komedia (< gr. komoidía, od kómos = hulaszczy pochód + aoidé = pieśń) Cechy charakterystyczne: pogodna tematyka, żywa akcja, zamknięta rozwiązaniem pomyślnym dla bohaterów, operowanie chwytami komizmu sytuacyjnego, charakterologicznego i językowego, wyjaskrawienia i groteska cel: wywołanie śmiechu u widza.

25. Komedia wyrosła z dwojakich źródeł: • pierwsze attyckie – stanowiły je obrzędy dionizyjskie, w których śpiewane były swawolne i satyryczne piosenki towarzyszące wesołym pochodom ku czci Dionizosa, • drugie doryckie – były nim mimy ludowe, improwizowane scenki rodzajowe lub mitologiczne.

26. Rozwój komedii V w. p.n.e. - komedia staroattycka. Za prekursora uznaje się Epicharma; do głównych przedstawicieli zalicza się : • Kratinosa, • Eupolisa, • Frynicha, • Ferekratesa • Arystofanesa • (m.in. Chmury, Ptaki, Żaby, Rycerze, Plutos, Lizystrata).

27. IV w. p. n. e - komedia średnia reprezentowana m.in. przez : • Antyfanesa, • Aleksisa, • Eubulosa. IV – III w. p.n.e. - komedia nowa uprawiana przez: • Difilosa, • Filemona, • Menandra (m.in. Pochlebca, Bliźnięta, Sąd rozjemczy), • Apollodora z Karystos. Pod jej wpływem rozwinęła się komedia rzymska (Plaut, Terencjusz).

28. Akcja komedii starożytnej nie była konsekwentna, mogła składać się z epizodów, zmian sytuacyjnych, przeszkód, pomyłek, nieporozumień.

29. Średniowiecze ukształtowało intermedium i przede wszystkim farsę.Z ludowych form dramatu największe znaczenie dla ewolucji komedia miała rozwijająca się w XVI –XVII w. włoska commedia dell'arte.

30. Comedia dell’arte (wł. commedia dell’arte= sztuka, sztuczka) Źródłami sięga: zarówno sztuk mimu oraz ludowego teatru artystycznego, jak i występów żonglerów i linoskoczków w średniowieczu.

31. Arlekin

32. Dottore

33. Capitano

34. Pantalone

35. Początek nowożytnym formom komedii dała epoka renesansu. Skrystalizowało się wiele jej odmian tematyczno-kompozycyjnych, po części nawiązujących do doświadczeń komedii antycznej, z których zasadnicze to komedia sytuacji (a w jej obrębie komedia intrygi), komedia charakterów, komedia satyryczna (w jej obrębie komedia obyczajowa i komedia polityczna).

36. Komedia sytuacji akcja obfitująca w konflikty, powikłania sytuacyjne, zbiegi okoliczności i nagłe zmiany kierunku akcji, zaskakujące zarówno bohaterów w niej uczestniczących, jak i widzów, Np. „Komedia omyłek”, „Wieczór Trzech Króli” Szekspira, „Wesele Figara” Baumarchais'go, „Mąż i żona” A. Fredry.

37. Wesela Figara w warszawskim Teatrze Wielkim

38. Komedia charakterów przed akcję wysuwają się sylwetki moralne i psychologiczne bohaterów, postacie są zwykle podporządkowane jakiejś jednej cesze charakteru lub namiętności, która kieruje ich czynami i określa stosunki z otoczeniem, Np. „Poskromienie złośnicy”, „Kupiec wenecki” Szekspira, „Świętoszek”, „Skąpiec”, „Mizantrop” Moliere'a, „Pan Geldhab”, „Dożywocie” Fredry.

39. Komedie wzbudzały w ówczesnej Francji wieloletnie nieraz spory o prawo ich wystawiania, gdyż - jak wielu uważało - demistyfikując szlachtę godzą w jej uprzywilejowaną pozycję w kraju. Nicolas-Bernard Lepicié, Molier, miedzioryt, 1735

40. Komedia satyryczna akcent główny pada na ośmieszającą charakterystykę zjawisk społecznych danego miejsca i czasu, posługuje się środkami dramatyczno-satyrycznymi w walce z istniejącym układem stosunków społecznych, instytucjami, modą, zepsuciem obyczajów, konwencjami zachowań i mowy, Np. „Lizystrata” Arystofanesa, „Powrót posła” J. Ursyna Niemcewicza, „Łaźnia” W. Majakowskiego.

41. Tragikomedia Zasada trzech jedności zastąpiona wielowątkową fabułą o zawiłej intrydze, Bohaterami mogły być postacie wzniosłe jak i pospolite, przeciętne, Postacie same musiały rozwiązywać zawiłości losu.

42. Teatr absurdu (łac. absurdus- głupi, niedorzeczny) Dramat groteskowy Połączenie tragizmu z komizmem, patosu z banałem, piękna z brzydotą, Parodia, Czarny humor, Luźna kompozycja, Bohater jest wyalienowany, Brak chornologizacji zdarzeń. Luźne, niespójne sceny , Pozornie nic nie znaczące wypowiedzi bohaterów, Groteska, parodia jako sposób zobrazowania absurdalności świata, Np. „Operetka” W. Gombrowicza, „Kartoteka” T. Różewicza.

43. KONIEC