Rathenau Instituut op bezoek in Japan

1. ラ テ ナ ウ 研 究 所 ほ 日 本 に い き ま し た Rathenau Instituut op bezoek in Japan Het Rathenau Instituut en de Nederlandse Ambassade in Tokyo doen onderzoek naar RFID in Japan. Tijdens onze studiereis van 21-28 juli spraken we met onderzoekers, bedrijfsleven en overheid. De Japanners blijken niet alleen verder te zijn in de toepassing en acceptatie van RFID in het dagelijks leven, de technologie is voor hun ook onderdeel van het streven naar een “Ubiquitous Network Society”. Gaat Europa ook die kant op? Of zijn er toch veel culturele verschillen die bepalen dat wij anders omgaan met de digitalisering van de openbare ruimte?

2. Suica: de Japanse OV-Chipkaart Suica (Super Urban Intelligent Card) is de Japanse OV-Chipkaart. In 2001 geïntroduceerd op enkele spoorlijnen en nu te gebruiken op vrijwel alle spoor- en metrolijnen. Anders dan bij onze OV-Chipkaart verliep de introductie zeer voorspoedig. Van alle 1,1 miljoen klachten die de Japanse Consumentenbond jaarlijks binnenkrijgt over producten, gingen er slechts 93 over smartcards. Klachten over Suica bleken vooral voort te komen uit gewenning en slechts een enkele transactie bleek niet te kloppen en werd direct gecorrigeerd. Dat terwijl al 20 miljoen Japanners hem gebruiken.

3. Suica 2: Meer dan alleen een OV-Chipkaart Afgelopen jaren is de Suica geëvolueerd tot een veelzijdig betaalsysteem. Alles in en om de stations kan met een enkele handbeweging afgerekend worden: eten, drinken, lectuur, de kapper. Momenteel zijn 8 miljoen reizigers overgestapt op Felica, oftewel alle RFID in je mobiel. De Suica kan dan telefonisch worden opladen. Technisch gezien is het mogelijk gebruikers op basis van hun reisgedrag en bestedingen vervolgens aanbiedingen op hun mobiel te sturen, maar uit angst voor een slechte naam doen de aanbieders dat niet. NS is wel van plan RFID reisdata te gebruiken voor marketing.

4. De machine kan niet zonder de mens In Nederland wordt RFID vooral ingezet als automatisering: alles efficiënter en veiliger zonder tussenkomst van de mens. Japan leert ons dat het service personeel minstens zo belangrijk blijft. Waar de tourniquets van de NS momenteel ogen als een anonieme en onneembare vesting, zijn het in Japan elegante poortjes met bereidwillige bemanning. Ook bij toepassingen op werkplekken in Japan geldt: RFID zal niet op personeel bezuinigen: “We gaan gewoon meer en anders produceren”.

5. De Ubiquitous Communicator: surfen door de fysieke ruimte Prof. Ken Sakamura biedt met zijn U-Code een gebruikersvriendelijk alternatief voor de in impasse geraakte standaard van EPC Global. De huidige RFID toepassingen in Europa bestaan uitsluitend uit tags die door de eigenaar van het RFID-Systeem uitgelezen kunnen worden. Het Ubiquitous ID Center keert de verhoudingen om. Aanbieders stoppen tags in de omgeving die de gebruiker kan uitlezen met zijn Ubiquitous Communicator. Consumenten lezen informatie uit tags rondom de winkels, toeristen lezen interessante gebouwen uit, blinden volgen met hun leesstok een spoor van tags in de weg en kunstliefhebbers genieten een interactieve tour. Oftewel: navigeren zo door de fysieke ruimte als surfen door cyberspace. Sakamura voorziet een toekomst waarin iedereen alles kan uitlezen.

6. Warabi: schoolkinderen wandelen over het beeldscherm van hun ouders Warabi is een dorp met 3500 scholieren, waarvan er 800 een actieve RFID tag dragen. Readers, hangend aan de elektriciteitslijnen, volgen zo hun bewegingen. Komt het kind op school, dan krijgen pa en ma een SMS-je. Verlaat het kind de school, dan weer. Een website laat zien waar het kind zich vervolgens beweegt. Volgens de makers van het systeem voelen zowel ouder als kind zich daardoor veiliger. De gebruikers voegen er ondertussen allerlei functies aan toe: vriendjes die wachtwoorden uitwisselen om elkaar te vinden en winkelende ouders die checken of hun kind netjes thuis blijft. De makers zoeken ook nieuwe toepassingen in het tracken van voertuigen, gehandicapten en bejaarden. En mocht er nog eens een aardbeving zijn, kan iedereen snel teruggevonden worden.

7. Ubiquitous Network Society 1 Waar we in Europa nog veel denken in termen van RFID voor logistieke processen en smart cards voor afzonderlijke toepassingen, wordt in Japan het concept van Ubiquitous Network Society breed gedragen. In deze visie is RFID slechts een onderdeel van een geheel aan sensor- en communicatie apparatuur, die allemaal via het Internet Protocol communiceren over hetzelfde netwerk. Het overheidsbudget voor U-Japan is weliswaar bescheiden (60 Miljoen Euro). Belangrijker is dat deze visie is ontwikkeld door de grote bedrijven en universiteiten. Bovenal hebben aanbieders te maken met een relatief homogene markt van 127 miljoen gebruikers die dol zijn op nieuwe snufjes.

8. あ ん し い ん Ubiquitous Network Society 2 Waar we in Europa RFID vooral zien in termen van logistieke efficiency, overheerst in Japan het concept Anshin. Letterlijke vertaling is lastig, maar het heeft vooral te maken met gemoedsrust. In de context van RFID kunnen we spreken van innerlijke rust door externe controle. Onder de gebruikers van de Warabi kindertags bijvoorbeeld gaf 90% Anshin aan als voornaamste reden. NTT DoCoMo ontwikkelt momenteel ook een kindertelefoon met GPS tracking en content filter. Andere mobieltjes hebben ook een Anshin Button: de telefoon schakelt automatisch uit als de gebruiker niet meer in de buurt is. Opvallend genoeg vertrouwen de consumenten vooral op de grote bedrijven voor hun Anshin en niet op de overheid. Die mag niet teveel macht krijgen. Zo stuitte het Japanse Burger Service Nummer op veel weerstand, terwijl consumenten de formulieren die ze van bedrijven krijgen altijd netjes invullen. De recent aangescherpte privacywetgeving is dan ook volgens velen overbodig.

9. Ubiquitous Network Society 3 Veel van de applicaties die we in Japan tegenkwamen, zien we ook in Europa, maar ze zijn net iets verder uitontwikkeld en breder geaccepteerd. Waarin Japan zich vooral onderscheidt is de breed gedragen visie over de Ubiquitous Network Society. De vraag is of Europa ook zo eensgezind die richting op gaat. Ten eerste zal het Ubiquitous network hier voor sommigen een sterke Big Brother connotatie hebben en zal men twijfelen over het nut ervan. Ten tweede is het wederzijds vertrouwen tussen consument en bedrijfsleven in Europa minder. Ten derde heeft Japan zijn eigen RFID standaard (U-Code) die makkelijk wordt ingevoerd en veel mogelijkheden biedt voor gebruikers, terwijl in Europa en de VS met de EPC Global standaard vooral vanuit de grote aanbieders wordt opgelegd. Gezien de verschillen zal Japan niet direct een vaststaand toekomstbeeld zijn voor ons, maar is Japan eerder een socio-technisch laboratorium waarin we zien hoe het ook anders kan.

10. ど う も あ り が と う ご ざ い ま す NTT DoCoMo Hitachi Nomura Research Institute YRP Ubiquitous Laboratory Meji University Tokyo University Felica Networks Ministry of Economy, Trade and Industry Ministry of Internal Affairs and Communication Mitui Knowledge Industry National Consumer Center Japan Convention Service De ontvangst Tijdens onze studiereis zijn we op bezoek geweest bij veel bedrijven, onderzoeksinstellingen, overheidsorganisaties en plekken waar RFID wordt toegepast. We zijn de Japanners en de Nederlandse ambassade in Tokio bijzonder dankbaar voor hun overweldigende gastvrijheid. Domo arigato gozaimasu! Overigens is het in Japan ongepast iemands naam on line te zetten. Bij deze.

11. Van ‘t Hof: “In Europa hebben we het over Ambient Intelligence, in de VS over Ubiquitous Computing. Echter, een breed gedeelde visie waarin al die slimme omgevingstechnologie samenkomt in een alomvattend netwerk, kom ik alleen hier in Japan tegen. Daar kunnen we veel van leren” De delegatie Schermer: “In het Westen wordt RFID vooral opgelegd vanuit de supply chain. Hier gaan ze veel meer uit van de gebruiker. Dat verhoogt de acceptatie van RFID enorm.” De studiereis is voorbereid door de Nederlandse ambassade in Tokyo. Trainee Wouter Schilpzand was daar gestationeerd als medewerker van ons RFID project. Over zijn onderzoek verschijnt nog een uitgebreid verslag. Bliep! V.l.n.r: Kikuo Hayakawa (ambassade), Bart Schermer (RFID Platform Nederland), Wouter Schilpzand (trainee), Daan Archer (ambassade), Christian van ‘t Hof (Rathenau Instituut)