Bodemdaling gaswinning Franeker

1. Bodemdaling gaswinning Franeker Reconstructie Ir. Adriaan.P.E.M.Houtenbos juni 2007

2. Bodemdaling bij Franeker • Integrale 4D analyse bodemdalingsmetingen 1988-2006 NW Friesland • 20.5 cm daling door gaswinning nabij Franeker in 2006 • tegen 10 cm (± 20%) voorspeld voor 2016 • versnellend, nu 2.1 cm/jaar (ineenstortend gesteente?) • bij doorzetting van deze versnelling 50 cm daling in 2016 • Actie Vermilion onder SodM toezicht • Vermilion rapporteert aanvankelijk 13 cm daling • laboratorium onderzoek gesteente-eigenschappen:resultaat verschilt sterk van prognoseaannames,overeenstemmend met 3 of 7 cm daling afhankelijk van hypothese enniet met gemeten 13 cm daling. • Vermilion stelt de 'gemeten daling' bij tot 9 à 10 cm daling. • Voorgeschiedenis • Na 2003 meting is SodM erop gewezen, dat de bodemdaling door gaswinning bij Franeker geen 7, maar 13 cm bedroeg en bovendien alarmerend versnelde • SodM kent de problemen met de verouderde afleiding van bodemdaling uit metingen al jaren en negeert de geodetisch verantwoorde integrale 4D afleiding methode • Ook is al jaren bekend dat in het lab gemeten gesteente-eigenschappen het werkelijke gedrag van de bodem alleen met zeer grote onzekerheidsmarges kunnen voorspellen • Conclusies • afleiding van 'gemeten bodemdaling' is bij delfstofproducenten/SodM niet in goede handen • onzekerheidsmarges zijn veel groter dan voorgesteld door delfstofproducenten en toezichthouders • alleen met inachtneming van reële marges is veilige delfstofwinning mogelijk

3. 2003 prognose einddaling • Verwachte einddaling • tgv gaswinning uit Harlingen veld bij Franeker • Bron: presentatie SodM, Leeuwarden 19-09-2003:'Prognose Total toont dat maximale daling onder 10 cm blijft (figuur 5)'

4. 2003 winningsplan Harlingen • Voldoet niet aan de wet • Mijnbouwwet art 35hoeveelheden jaarlijks te winnen delfstoffen ontbreekt • Mijnbouwbesluit art 24.mkaart verwachte einddaling ontbreekt: 'maximaal verwachte daling minder dan 10 cm' kaart gemeten daling 2000 toegevoegd • Mijnbouwbesluit art 24.n verloop verwachte daling in tijd ontbreekt:'sinds 1988 is bodemdaling 3 jaarlijks gemeten' • Mijnbouwbesluit art 24.0onzekerheid zwaar onderschat:'20% met minimum 2 cm, onzekerheid is afgenomen met productie'

5. Na meting 2000, 2003 Friesch Dagblad (?) na 2000 meting Jaarverslag SodM na 2003 meting

6. Gemeten bodemdaling 2006? • Hoogteverschilmetingen Oranjewoud • Afleiding daling uit metingen • oude methodiek: 13 cm • spreekt bestaande model tegen • Onderzoek stugheid gesteente • oude model: 2.4 cm max • met aquifer compactie: 6.6 cm max • passen bij lab tests, niet bij de metingen • 'Ekofisk' gesteente instortingniet categorisch uitgesloten(maar past wel bij metingen) • Lagere verwachting: aanpassing meting • verwerp onwelgevallige meetpunten: gemeten daling 9 á 10 cm Friesch Dagblad: vrijdag, 11 mei 2007 Bodemdaling door gas 9 à 10 cm Leeuwarden - De bodemdaling door gaswinning bij Franeker bedraagt 9 à 10 centimeter en gaat minder hard dan de voorlopige cijfers onlangs deden vermoeden.

7. Gemeten bodemdaling 2006 • SodM op de hoogte van zwaktes oude rekenprocedure • manipuleerbare invulling van plaatsen/tijden waarop niet gemeten is • onjuiste toedeling aan autonome oorzaken • geregisseerd door experts in het maken van voorspellingen (geomechanici), niet door experts in het verifiëren van die voorspellingen (geodeten) • Integrale 4D rekenprocedure sinds 1999 • SodM goedgekeurd o.a. voor 'Hand aan de Kraan' Waddengaswinning • resultaten na 2003 meting: 13 cm (SodM: 7 cm) en versnellend!! • resultaten na 2006 meting: • 20,5 cm in centrum gaswinning bij Franeker (Vermilion: 9 á 10 cm) • verder versneld tot 2.1 cm/jaar!! • geen significante autonome daling

8. Verloop bodemdaling in de tijd • maximum daling sinds 1988 veroorzaakt door • gaswinning bij Franeker (blauw) • 2006: 21 cm • versnellend, 2005: 21 mm/jr • zoutwinning uit BAS1/2 (paars) • 2006: 29 cm • aflopend • zoutwinning uit BAS3 (geel) • 2006: 4 cm • oplopend • autonome daling • geen significante invloed • mogelijke einddaling door gaswinning bij • lineaire voortzetting: 27 cm • Ekofisk voortzetting: 50 cm

9. Compactie Aquifer De meetbaarheidmythe • Metingen • de daling van een punt kan met mm nauwkeurigheid worden gemeten tov een referentie punt • GPS, InSar zijn wel veel kwetsbaarder voor systematische fouten van enkele cm dan waterpassing • Interpretatie • de meting geeft wel uitsluitsel over de relatieve maar niet over de absolute daling. Als 2 cm relatieve daling gemeten is, kunnen referentie en detail punt evengoed 2 en 4 cm als 0 en 2 cm zijn gezakt • de meting zegt ook niets over de daling in punten die niet zijn aangemeten. De daling van een niet aangemeten punten kan veel groter zijn die van wel de aangemeten punten • de daling van een peilmerk is niet gelijk aan die van de bodem. Door een zwakke fundering kan een peilmerk dieper de bodem in zakken. • de bodem daalt door een veelvoud van oorzaken (gas-, water-, zoutwinning, polderpeilverlaging, tektoniek, isostasie, compactie) De meting zegt niets over welk deel van de daling aan welke oorzaak moet worden toegerekend. • Conclusie • Suggestie dat prognose met (moderne satelliet) metingen tot op de mm gecontroleerd kan worden,is bewust misleidend • Als alle onzekerheden in eigen voordeel worden beslecht, kan de 'gemeten' eigen bodemdaling 50% lager uit pakken dan bij een onpartijdige interpretatie Reservoir

10. Relevante wetsartikelen • Mijnbouwwet artikel 35 • 1. Het winningsplan bevat voor elk voorkomen binnen het vergunningsgebied ten minste een beschrijving van: • d. de hoeveelheden jaarlijks te winnen delfstoffen; • Mijnbouwbesluit artikel 24 • 1. Het winningsplan, bedoeld in artikel 34, eerste lid, van de wet voor de winning van koolwaterstoffen bevat: • m. een kaart met daarop de contouren van de verwachte uiteindelijke mate van bodemdaling; • n. een overzicht met het verloop van de verwachte mate van bodemdaling in de tijd; • o. een opgaaf van de onzekerheid omtrent de verwachte mate van bodemdaling als bedoeld in de onderdelen m en n;

11. Metingen 1997, 2000, 2003 • 1997: Daling '88-'97< '97 in hart niet gemeten '88-'97 ± 4 cm • 2000: Verschil '97-'00 '88-'00 = 4 + 5 = ± 9 cm • 2003: Verschil '00-'03 '88-'03 = 9 + 5 = ± 14 cm • plus NAP referentie verschillen