WSPÓŁCZESNE MEDIA W POLSCE

1. mgr Olga Kurek e-mail: okurek@wsiz.rzeszow.pl konsultacje: wtorek 10:00-12:00, p. 245 WSPÓŁCZESNE MEDIA W POLSCE

2. TEMATYKA PRZEDMIOTU • Rynek prasowy w Polsce (pojęcia, systematyka i rodzaje prasy). • Rynek radiowy i telewizyjny w Polsce (media publiczne, media komercyjne, nadawca społeczny). • Rankingi czytelnictwa, słuchalności, oglądalności. • Komercjalizacja i tabloidyzacja współczesnych mediów Polsce. • Koncerny medialne jako przykład koncentracji kapitału. • KRRiTv – funkcje, zadania, kompetencje. • Badania mediów tradycyjnych i elektronicznych.

3. KRYTERIA ZALICZENIA • W skład oceny końcowej wchodzą następujące kryteria: Obecność – 15p. Aktywność + praca na zajęciach – 20p. Prezentacja koncernu medialnego – 15p. (dla chętnych) Kolokwium zaliczeniowe na ostatnich zajęciach – 50p. • Ocena końcowa wynika z następujących przedziałów punktowych: 91 p. -100 p. – bdb (5,0) 81 p. – 90 p. - +db (4,5) 71 p. - 80 p. – db (4,0) 61 p. – 70 p. - +dst (3,5) 51 p. – 60 p. – dst (3,0) 0 p. – 50 p. – ndst (2,0)

4. ZASADY PRZYGOTOWANIA PREZENTACJI NA DODATKOWE PUNKTY (15p.) Lista koncernów medialnych: • Axel Springer • Bauer • Agora • Edipresse • Eurozet • Grupa Radiowa „Time” • ITI • Polsat • Fundacja Lux Veritas Tematyka prezentacji: • Data założenia • Okoliczności powstania • Kapitał • Prezentacja poszczególnych programów, stacji, tytułów, itp. • Określenie targetu danego koncernu (czyli próba odpowiedzi na pytanie do kogo jest głównie skierowany, albo do kogo są skierowane poszczególne tytuły, stacje, programy) • Najważniejsze postaci dziennikarskie pracujące dla danego medium • Właściciele/akcjonariusze • Procentowy udział w rynku • Wyniki oglądalności/słuchalności/czytelnictwa

5. I) RYNEK PRASOWY

6. CECHY POLSKIEGO SYSTEMU MEDIALNEGO PO 1989 ROKU, cdn. • prawie całkowita prywatyzacja sektora prasowego (1.przekazanie pisma na poczet skarbu państwa; 2. wystawienie pisma na przetarg; 3. uwłaszczenie zespołu redakcyjnego); • otwarcie rynku medialnego na kapitał zagraniczny; • demonopolizacja działalności kolportażowej; • utworzenie KRRiTvjako organu konstytucyjnego; • stworzenie sektora mediów publicznych i komercyjnych (w mediach elektronicznych); • likwidacja monopolistycznej uprzywilejowanej pozycji „RSW- prasa, książka, ruch”;

7. CECHY POLSKIEGO SYSTEMU MEDIALNEGO PO 1989 ROKU, cd. • likwidacjainstytucjonalnej, prewencyjnej cenzurypaństwowo- partyjnej; • możliwość funkcjonowania w eterze nadawców komercyjnych; • obowiązujący system rejestracyjny prasy; • rynek prasowy wydawcy zastąpiony rynkiem prasowym czytelnika i reklamodawcy; • działalność w sferze mediów jest działalnością gospodarczą (każdy program czy tytuł jest towarem, który produkuje się głównie z chęci zysku).

8. ? Odwołując się do własnej wiedzy i pamięci, jakie wydarzenia z ostatnich dwudziestu lat można uznać za przełomowe na rynku mediów w Polsce?

9. KALENDARIUM 20-lecia wolnych mediów • 1989 – „Gazeta Wyborcza” – pierwszy wolny dziennik ogólnopolski; • 1990 – likwidacja GUKPiW= oficjalne zniesienie cenzury; • 1992 – ustawa o KRRiTv; • 1993 – Polsat – pierwsza komercyjna ogólnopolska stacja telewizyjna; • 1994 – Radio ZET, RFM FM – pierwsze komercyjne ogólnopolskie stacje radiowe; • 1994 – Radio Maryja uzyskało koncesję ogólnopolską; • 1995 – Wirtualna Polska – pierwszy portal internetowy; • 1997 – TVN – konkurencyjna dla Polsatu stacja komercyjna; • 2001 – „Newsweek” – nowy wzór tygodnika opiniotwórczego; • 2001 – „Metro” – pierwszy bezpłatny dziennik ogólnopolski; • 2001 – TVN 24 – pierwszy całodobowy kanał informacyjny; • 2003 – „Fakt” – pierwszy tabloid wzorowany na niemieckim „Bild”; • 2010 – prace nad nową ustawą medialną.

10. ? Skąd pochodzi słowo „gazeta”?

11. „GAZETA” - ETYMOLOGIA • Pochodzenie słowa gazeta nie jest do końca jasne. Wywodzi się przypuszczalnie z włoskiego gaza, dla określenia drobnej monety, za którą nabywano dzienniki w średniowiecznej Wenecji. • Gaza oznacza też srokę, którą w charakterze logo często umieszczano w dziennikach włoskich. • Być może źródłosłów gazety to hebrajskie izgard, tłumaczone jako herold, goniec, zwiastun.

12. ? Czym jest „prasa”?

13. NORMATYWNA DEFINICJA PRASY (Dz. U. nr 5 z dn. 7 lutego 1984 r., poz. 24.) • prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem lub nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; • wyraz „prasa” pochodzi od prasy do winogron, której Jan Gutenberg używał w drukowaniu swoich pierwszych dzieł

14. ? Czym jest „dziennik”? Jakie funkcje spełnia?

15. DZIENNIKI - DEFINICJA • „dziennik” zgodnie z ustawą o prawie prasowym „ogólno informacyjny druk periodyczny lub przekaz za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu, ukazujący się częściej niż raz w tygodniu” (art. 7, pkt. 2.2).

16. DZIENNIKI - funkcje • pełnią szczególną rolę społeczną polegającą na zaspokajaniu głodu informacyjnego; • dzienniki stanowią pewien rodzaj dopełnienia, poszerzenia wiadomości uzyskiwanych prze radio i telewizję; • lektura prasy jest często obowiązkiem zawodowymwielu ludzi, którzy interesują się informacjami giełdowymi, gospodarczymi, kulturalnymi czy sportowymi; • w prasie codziennej szukamy tzw. informacji użytkowej, czyli programów kin, teatrów, recenzji wystaw, informacji o dyżurach aptek. itp.

17. ? Jakie dzienniki ogólnopolskie występują na rynku prasowym?

18. DZIENNIKI - kryterium zasięgu terytorialnego • DZIENNIKI OGÓLNOPOLSKIE - (dane: Związek Kontroli Dystrybucji Prasy)

19. DZIENNIKI - kryterium zasięgu terytorialnego • DZIENNIKI REGIONALNE - przykłady(dane: Związek Kontroli Dystrybucji Prasy)

20. DZIENNIKI - kryterium zasięgu terytorialnego • DZIENNIKI LOKALNE – przykłady: • „Nowiny” • „Gazeta Krakowska” • „Kurier Lubelski” • „Życie Warszawy”

21. CZASOPISMA - DEFINICJA • Pod pojęciem„czasopismo” należy rozumieć „druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, a nie rzadziej niż raz w roku”(Art. 7. ustawy o prawie prasowym). • Obecnie na prasowym rynku Polski jest około 5,5 tys. czasopism.

22. CZASOPISMA - cechy • grupa czasopism jest bardzo liczna w porównaniu z dziennikami i zdecydowanie dominuje na polskim rynku prasowym (szacuje się, że w roku 2000 istniało 55 dzienników i 5 500 czasopism); • jest to grupadynamicznie rozwijająca się; • charakteryzuje ją także labilność (zmienność)-na polskim rynku prasowym częste są przykłady wprowadzania nowego pisma, które upada po kilku numerach; • barierą w rozwoju jest konieczność znalezienia niezagospodarowanej dotąd "niszy" rynkowej, a także chwytliwy pomysł na formułę nowego pisma; • wielofunkcyjność- oprócz pełnienia funkcji opiniotwórczej, edukacyjnej i rozrywkowej, ubocznie także informuje. Po roku 90. mamy też do czynienia z funkcją eskapistyczną, która polega na specyficznym przedstawianiu rzeczywistości, kreowania świata, którego zwykły czytelnik nigdy nie pozna („Viva”,”Cosmopolitan”).

23. CZASOPISMA – częstotliwość ukazywania się Wyróżnia się 7 subkategorii czasopism: • tygodniki • dwutygodniki • miesięczniki • dwumiesięczniki • kwartalniki • półroczniki • roczniki • od 1990 ukazują się tzw. „dekadówki”

24. CZASOPISMA – zasięg terytorialny • ogólnokrajowe (ok. 40%ogólnej liczby czasopism;2200 tytułów)- prezentują wszystkie aktualne sprawy interesujące odbiorców w całym kraju bez względu na miejsce zamieszkania; są to m. in: „Forum”, „Polityka”, „Newsweek”; • regionalne (nie więcej niż 10% ogólnej liczby, ok. 1300 tytułów)- poruszają na swoich łamach przede wszystkim, a nawet wyłącznie tematy interesujące mieszkańców danego obszaru (powiat, województwo, fragment legitymujący się względami historycznymi); charakterystyczny jest dla nich nie tylko dobór tematów i mieszkańców, ale i niewielki nakład (szczupłość lokalnego rynku reklam i ogłoszeń); zalicza się tu m.in: „Tygodnik Płocki”, łomżyńskie „Kontakty”, „Nowiny Jeleniogórskie”; • lokalne (ok. 50% określane czasem mianem prasy sublokalnej- ok. 2 tys. tytułów) – główni wydawcy to Media Regionalne oraz Polska Press

25. ? Jaką tematykę poruszają czasopisma?

26. CZASOPISMA – tematyka • opiniotwórcze (społeczno-ekonomiczno-kulturalno-gospodarcze) • popularnonaukowe • lifestylowe • shoppingowe • sportowe • motoryzacyjne • hobbystyczne • poradnikowe • kulinarne • ogłoszeniowe • kobiece • młodzieżowe • telewizyjne • męskie • erotyczne

27. ? • Czym jest tzw. „prasa opinii”? • Do jakiego czytelnika jest skierowana? • Jaką tematykę porusza?

28. PRASA OPINII • grupa nieliczna - ok. 100 tytułów, przeważnie tygodników i miesięczników, tworząca elitarną grupę periodyków najbardziej opiniotwórczych, po które sięgają czytelnicy z wyższym wykształceniem, należący do elit politycznych i społecznych, najaktywniejsi i najambitniejsi pod względem potrzeb kulturalnych; • ich zawartość to w przeważającej części duże materiały tekstowe, a nie ilustracje, które jeśli w ogóle występują, to niesamodzielnie, uzupełniając jedynie tekst; • podejmują wszystkie aktualne problemy społeczne, polityczne, gospodarcze, ideologiczne w wymiarze krajowym i międzynarodowym; • duży udział w przedstawianych materiałach mają bardzo często nie tylko dziennikarze, ale także specjaliści i eksperci wypowiadający się na dany temat; • prasa opinii ogranicza miejsce na reklamę i płatne ogłoszenia.

29. ? Jakie tygodniki opiniotwórcze występują na polskim rynku prasowym?

30. PRASA OPINII - TYGODNIKI • „Angora” • „Polityka” • „Forum” • „Wprost” • „Newsweek” • „Przekrój” • „Przegląd” • „Gazeta Polska” • „Najwyższy Czas”

31. CZASOPISMA LIFESTYLOWE i SHOPPINGOWE

32. CZASOPISMA SPORTOWE

33. CZASOPISMA PORADNIKOWE I KULINARNE

34. CZASOPISMA MOTORYZACYJNE

35. CZASOPISMA KOBIECE

36. CZASOPISMA MŁODZIEŻOWE

37. CZASOPISMA TELEWIZYJNE

38. ? • Czym jest „tabloid”? • Jakie inne określenia używane są na ten typ prasy? • Do jakiego czytelnika skierowane są tabloidy? • Jaką tematykę poruszają?

39. TABLOID - cechy • tabloid (z ang. tabloid), brukowiec, bulwarówka • specjalny format edycyjny (ok. 37-40 cm x ok. 27-30 cm) dzięki czemu trzymając ją rozłożoną łatwiej można je czytać zarówno w np. zatłoczonym tramwaju, jak i w poczekalni u lekarza i w innych miejscach gdzie znajduje się wokół dużo ludzi; • początki tego rodzaju wydawnictw sięgają XIX-wiecznych tzw. „penny-press” w nurcie „yellowjournalism”; • tabloidy skierowane są do szerokich rzesz mało wykształconej ludności, dlatego też zawarte w nich informacje często przesycone są tanią sensacją - tytuły tekstów są populistyczne i dosadne; • zawierają dużo zdjęć, a mało tekstu; ilustracje oraz zdjęcia często zawierają szokujące sceny, nierzadko przesycone są erotyką; • zazwyczaj dużo uwagi poświęcone jest tematyce sportowej; • tabloidyodwołują się do emocji, prowokują, nierzadko przekraczają normy dziennikarskie; • w Polsce dużą popularność zdobyły „Fakt” oraz „Super Express”.

40. KAPITAŁ ZAGRANICZNY - początki • zagraniczny kapitał pojawił się w polskiej prasie na początku lat dziewięćdziesiątych, wraz z początkiem transformacji ustrojowej; • dzięki zmianom politycznym możliwe stały się zmiany prawne, które w konsekwencji doprowadziły do likwidacji ówczesnego właściciela większości polskich pism – RSW „Prasa – Książka – Ruch”; • Polska była i jest postrzegana jako bardzo atrakcyjny rynek dla zagranicznych inwestorów ; giganci medialni korzystali z niepowtarzalnej okazji, iż można była nabyć za niską cenę szereg pism z wieloletnią tradycją, zapleczem redakcyjnym i stałymi czytelnikami; • napływowi zagranicznego kapitału towarzyszyła gloryfikacja otwartości rynku informacyjnego, chęć pozbycia się balastu mediów państwowych, a jednocześnie brak instytucji i osób umiejących sterować ruchem kapitałowym; • w mediach drukowanych nie ma żadnych ograniczeń co do obecności kapitału zagranicznego (w przeciwieństwie do mediów elektronicznych).

41. ? Jakie są pozytywne oraz negatywne aspekty koncentracji kapitału w rękach zagranicznych właścicieli?

42. KAPITAŁ ZAGRANICZNY – pozytywne aspekty • wzbogacenie oferty wydawniczej i specjalizacja pism; • zmiana jakości pism (lepszy papier, lepsze zdjęcia, nowa szata graficzna, layout, format, dodatki); • pojawienie się mechanizmu konkurencji; • transfer technologii; • kultura zarządzania; • rozbudowa infrastruktury redakcyjnej; • wzrost kwalifikacji zatrudnionych; • pojawienie się zupełnie nowych zawodów; (wizażysta, stylista).

43. KAPITAŁ ZAGRANICZNY – negatywne aspekty • komercjalizacja; • obniżenie jakości pism (plotkarstwo, żerowanie na sensacji, hołdowanie niskim gustom); • wzrost „oglądactwa” pism, zamiast ich czytelnictwa; • zjawisko postępującej koncentracji i pojawiająca się groźba monopolu (w szczególności na rynkach regionalnych); • przenoszenie obcych wzorców kulturowych; • zjawisko „latynoamerykanizacji mediów”, czyli serwowania pustych i jałowych treści przerysowanych z tego samego szablonu; • trudno jest ustalić rzeczywistego właściciela; • ceny dumpingowe ; • ingerencja w politykę redakcyjną; • utrata niezależności; • groźba transferu zysków za granicę.

44. KAPITAŁ ZAGRANICZNY – koncentracja kapitału • Axel Springer (m.in.„Newsweek”, „Fakt”, „Auto świat”, „Forbes”, „Komputer Świat”) • Bauer (m.in.RMF-FM, interia.pl, KDC) • Agora (m.in.„Gazeta Wyborcza”, „Metro”) • ITI (m.in.TVN, onet.pl) • Edipresse (m.in.„Przyjaciółka”, „Party”, „Pani Domu”, „Mamo to Ja”) • Media Regionalne (Orkla Press) (m.in.„Nowiny”, „Gazeta Pomorska”, „Echo Dnia”)

45. II) RYNEK RADIOWY I TELEWIZYJNY

46. ? Jakie media elektroniczne wyróżniamy ze względu na formę własności?

47. PODZIAŁ MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH ZE WZGLĘDU NA FORMĘ WŁASNOŚCI ORAZ OFERTĘ PROGRAMOWĄ

48. MEDIA PUBLICZNE - definicja • stanowią własność Skarbu Państwa, nie będącą - w odróżnieniu od mediów komercyjnych - własnością prywatnego kapitału; • publiczny środek masowego przekazu ustawowo zobowiązany jest do szerzenia tzw. społecznej misji programowej, bowiem generowanie zysków nie jest dla niego podstawowym zadaniem.

49. Zadanie konkursowe nr 1 Jaką misję mają do spełnienia media publiczne w Polsce zgodnie z założeniami KRRiTv?

50. MEDIA PUBLICZNE - misja • tworzenie i rozpowszechnianie programów realizujących demokratyczne, społeczne i kulturalne potrzeby całego społeczeństwa oraz społeczności lokalnych; • popieranie twórczości artystycznej, literackiej, naukowej oraz działalności oświatowej; • upowszechnianie wiedzy o języku polskim; • uwzględnianie potrzeb mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, w tym emitowanie programów informacyjnych w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym;