B ijeenkomst 8

1. Bijeenkomst 8 Sociolinguïstiek

2. Programma • Presentatie 7 en 8 • Hoofdstuk 7 en 8 Joop van der Horst

3. Hoofdstuk 7 Taal wordt weer ontelbaar Engels: het hek rondom Engels is weggenomen. Een heel scala van Engelse talen. Het is niet waarschijnlijk dat de verschillende Engelsen zich naar elkaar toe zullen ontwikkelen. Er valt te verwachten dat de verschillen groter zullen worden. Internationaal Engels door moedertaalspreker en door mensen met een andere moedertaal, congressen-Engels, zaken-Engels, toeristen-Engels, politici-Engels.

4. Vele varianten Internationaal Engels door moedertaalspreker en door mensen met een andere moedertaal, congressen-Engels, zaken-Engels, toeristen-Engels, politici-Engels. Wat voor het Engels geldt, geldt ook voor het Nederlands, Duits, Frans, e.d. Nederlands heeft geen wereldfunctie, maar vertoont ook een uitwaaiering zoals bij het Engels.

5. Taalunie Doel: integratie van Nederland en de Nederlandse taal en letterkunde. Fase 1: tot 1920 chique ABN, gesproken door een kleine bovenlaag die zich wilde onderscheiden. Fase 2: vanaf 1920 periode van het burgerlijk ABN als middel tot sociale vooruitgang. Fase 3: vanaf 1970 sociale vooruitgang. Er zijn verschillende normen naast elkaar. De fase van het democratisch ABN.

6. Fase 3 • Einde van het sociale klimmen; handhaven sociale niveau van ouders. • Sociale klimmen nog wel te zien bij allochtonen. • De standaardtaal verliest zijn functie van instrument voor sociale vooruitgang, die zij halve eeuw daarvoor had.

7. Het einde van de standaardtaal Eenduidige norm van de standaardtaal verdampt. Oneindig veel Nederlandsen, grote variatie in schriftelijk en mondeling taalgebruik. Onder de wolk van de standaardtaal wordt de variatie zichtbaar en hoorbaar (niet langer geweerd en verborgen). Het eenheidsuggererende hek wordt, nu zonder hek, weer diffuus.

8. Hoofdstuk 8 PARADIGMASHIFT De problemen die wij met onze taal hebben, overal in Europa, zijn te herleiden tot een paradigmawisseling die momenteel aan de gang is, van de ene taalcultuur naar de andere. De vraag: waarom ruilen we een beproefde traditie in voor een ongewisse toekomst? Klopt niet helemaal: het overkomt ons! We verruilen niet zelf iets.

9. Vraag: waarom loopt de renaissancecultuur af? Oorzaken: • De visie op taal is slechts een onderdeel van een veelomvattender cultuur. De vraag is eigenlijk: waarom de renaissance afloopt. De ontwikkeling van de wetenschap (belangstelling voor de klassieke oudheid). Geen boekenwijsheid en autoriteit, maar zelf kijken naar de werkelijkheid en eigen oordeel.

10. De renaissance lijkt niet bestand tegen massaconsumptie • Tweede ontwikkeling: de sociologische geschiedenis van West-Europa. Meer mensen lezen en schrijven en gaan deelnemen aan de taalcultuur van de renaissance. In de zestiende eeuw is het een ideaal van een kleine toplaag van de samenleving. Tegen het einde van de achttiende eeuw een groter deel van de bevolking. In de negentiende en twintigste eeuw zette de trend verder voort. Daarmee veranderde de taalcultuur wezenlijk.

11. De boekdrukkunst Volgens Van der Horst: boekdrukkunst is gevolg, voortvloeisel. De boekdrukkunst heeft de renaissance mogelijk gemaakt. Het wijken van een taalcultuur, om plaats te maken voor een andere, is onderdeel van grote historische bewegingen, die zich uitstrekken over vele eeuwen. p. 301

12. Standaardtaal • De totstandkoming van het hele bouwwerk heeft enkele eeuwen geduurd. • Het wegvallen van de hekken eromheen en met de daardoor ontstaande uitwaaiering houdt de standaardtaal ook weer op te bestaan. • Bij het hedendaagse schrijven is absoluut geen sprake van ‘vrijheid, blijheid’. Aan het moderne schrijven worden immers minstens zo strenge eisen gesteld. • Het pakket van de standaardtaal • speelt hierbij een geringe rol.

13. Herstel van het continuüm De hekken rondom de afzonderlijke talen zijn weggevallen. Herstel van het continuüm. Geen ontwikkeling van één taal in Europa. Juist het omgekeerde: de variatie zal groter worden. De telbare talen van de renaissance vervloeien tot een ontelbaar geheel.

14. Nieuwe situatie Er is niet één geprivilegieerde norm voor alle soorten van schrijven. Dat is waar het einde van de standaardtaal op neerkomt. De nieuwe situatie is overal waar te nemen. Het oog krijgt voorrang boven alle andere zintuigen. Dit begon al in de renaissance. Nu leven wij in een beeldcultuur.

15. Mondiaal De nieuwe taalcultuur zal minder Europees zijn en veeleer mondiaal. De renaissance was een Europees verschijnsel. Veel taalvormen zullen aanleunen bij het Engels. Regionaal zullen daarnaast eindeloos veel varianten, dialecten en mengtalen blijven bestaan of opkomen.

16. Nieuwe taalcultuur De varianten zullen allemaal de invloed ondergaan van internationale talen en omgekeerd zullen zij zelf voortdurend zo’n internationale taal beïnvloeden. De uniforme wereldtaal wordt nooit bereikt. De nieuwe taalcultuur moet zich op twee fronten sterk maken: behoeden voor eenvormigheid en oplossingen vinden om elkaar te verstaan!