Het menselijk liberalisme Een antwoord op het antiglobalisme

1. Het menselijk liberalismeEen antwoord op het antiglobalisme Dirk Verhofstadt 2 december 2004

2. Overzicht • Filosofische instelling • Het liberalisme als ethische grondslag • De waarde van het individualisme • Antwoord op het antiglobalisme • Vraag en antwoord

3. “Van dat waarover niet kan worden gesproken, moet men zwijgen” Ludwig Wittgenstein

4. Karl Popper “Er bestaan geen absolute waarheden, alleen werkbare hypotheses die je moet onderwerpen aan de meest onbarmhartige kritiek”

5. Het liberalisme als ethische grondslag • De mens staat centraal • De vrijheid is de basis • Het individualisme is het middel

6. “De vrijheid bestaat erin te mogen doen wat de rechten van een ander geen schade toebrengt” Artikel 4 van de Verklaring van de Rechten van de Mens en de burger van 1789

7. “De vrijheid bestaat erin te mogen doen wat de rechten van een ander geen schade toebrengt, maar ook het het belang van de samenleving en de biodiversiteit niet aantast”

8. Individualisme als middel • Is niet hetzelfde als egoïsme • “Individualisme is een moreel principe waarmee ze de mens wil beschermen tegen het verdrinken in de massa, tegen verslaving, tegen autoritaire regimes, …” • Wislawa Szymborska

9. Individualisme als middel • Adam Smith • Immanuel Kant • John Rawls • Amartya Sen

10. Adam SmithThe Theory of Moral Sentiments • Unsocial passions • Social passions • Selfish passions

11. Imannuel Kant • “Handel zo dat het maxime van jouw handeling door je wil tot algemene wet zou worden” • Categorische imperatief: de mens is een doel, nooit een middel • Du kannst, denn Du sollst • Koppelt autonomie aan plicht

12. John RawlsA Theory of Justice • De samenleving is een samenlevings-verband van autonome en rationele individuen • Wil sociale rechtvaardigheid via een gedachtenexperiment: • De sluier van onwetendheid

13. Amartya SenVrijheid is Vooruitgang • Overheid is nodig • Onderwijs, gezondheid, rechtbanken, … • Maar essentieel is de vrijheid • De maatschappij profiteert het meest als individuen zich maximaal kunnen ontplooien

14. Kritiek op individualisme • Michel Foucault • Disciplinering van de mens via de economie • Rüdiger Safranski • Consumentisme • Marc Elchardus • Scholen, media en reclame • Terug naar groepsidentiteiten

15. Antwoord op het antiglobalisme • Sinds de val van de Muur in 1989 zelfgenoegzaamheid • cfr. Francis Fukuyama • Diverse doelstellingen • Juiste vragen, verkeerde antwoorden

16. Resultaten globalisering • Levensverwachting • 1900 30 jaar • 1998 65 jaar • Kindersterfte (wie overleeft eerste jaar niet) • 1950 18/100 • 1995 6/100 • Ondervoeding • 1970 37% • 1996 18%

17. Resultaten globalisering • Analfabetisme • 1926 75% • 1970 20% • Democratieën • 1900 0% • 1945 14% • 2000 62% (58,2% van de wereldbevolking) • Kinderarbeid • In India van 35% in 1980 naar 12% 1998 • In Brazilië gehalveerd (Bolsa Escola)

18. Er bestaat geen vrije markt • Protectionisme • 300 miljard euro steun (= 6 keer alle ontwikkelingshulp) • 40 miljard aan Europese landbouw • Monopolies, kartels, prijsafspraken • Geen eigendomsrechten • Waarde van 9600 miljard dollar (= 200 keer alle hulp) • Geen politiek democratische controle

19. Resultaten van de vrije markt • Industriële ontwikkeling sinds 1820 • Vanaf de jaren ‘60 Japan, Singapore, Taiwan, Hong Kong, Zuid Korea • Nu China, Vietnam, India

21. Ontwikkeling

22. Multinationals Milieuvervuiling Kinderarbeid Intellectuele eigendomsrechten Voedsel Kyoto en opwarming van de aarde Tobintaks Immigratie Wapenhandel Ontwikkelingshulp Schulden Democratisch tekort Duurzaam ondernemen Ethische issues rond globalisering

23. Onze plicht • We weten steeds meer • Opletten met objectiviteit van de media • Opletten met cultuurrelativisme en monoculturalisme • Naar een kosmopolitisch humanisme • Belang van individualisme en personalisme

24. Vraag 1 In arme landen hebben mensen geen koopkracht waardoor er geen markt bestaat. Je ziet dit bij geneesmiddelen. Die zijn niet beschikbaar in arme landen. Hier biedt de vrije markt dus geen oplossing. Hoe ga je dit oplossen?

25. Intellectuele eigendomsrechten • Farmaceutische industrie • 95% van alle R&D in het westen • VS, EU en Japan verbruiken 83% van alle geneesmiddelen • Toch eigendomsrechten behouden • Ontwikkelingshulp om patenten af te kopen • Opletten voor corruptie.

26. Vraag 2 • Kunnen we armoede bestrijden in de huidige wereldstructuur? • Zie bijvoorbeeld de kritiek van Joseph Stiglitz op het IMF en de Wereldbank. • Gaan de huidige instellingen niet voorbij aan hun doelstellingen? • Een sociaal zekerheidssysteem op wereldniveau?

27. Democratisering • IMF, Wereldbank en WTO in de greep van de rijke landen. • ‘Washington-consensus • Vertegenwoordiging van alle regio’s in VN, G8 en internationale instanties. • Oprichting van een WSO (Noreena Hertz)

28. Vraag 3 • U stelt dat de problemen niet het gevolg is van te veel liberalisme maar van een gebrek aan liberalisme. • Als dit theoretisch waar is, waarom is het in de praktijk dan zo moeilijk?

29. Weerstanden tegen het liberalisme • Groepsbelangen • Patriotisme • Nationalisme • Collectivisme • De mens zal ‘sociaal’ zijn door dwang • De mens zal ‘gezagsgetrouw’ zijn door dwang • Individualisme is een moeilijke houding

30. Vraag 4 • Wordt er in de theorie van het menselijk liberalisme rekening gehouden met de factor ‘macht’? • En indien ja, op welke manier?

31. JA • De macht van het individu • als burger • als consument • als mens • Het individualisme is geen gemakkelijke houding

32. Vraag 5 • Denkt u dat een ethische vrije markt ooit zal bestaan? • Kinderarbeid • Milieuvervuiling • Multinationals

33. Kinderarbeid • 250 miljoen kinderen tussen 5 en 14 jaar • Vooral in landbouw en lokale bedrijven • Opletten voor verschuivingen • Ethisch onaanvaardbaar • Ontwikkelingshulp • India, Bangladesh, Brazilië

34. Milieu • Beter onder vrije markt • Competitie en creativiteit • Belang van democratie • Politieke tegenkrachten • Ook reguleren • Belang van toekomstige generaties

35. Multinationals • Naomi Klein, Kalle Lasn • Betere lonen en condities • Gevaar bij afspraken met overheid • Shell in Nigeria • Birma • Macht van de consumenten • Code of Conduct

36. Vraag 6 • Europa moet niet alleen opkomen voor een vrij verkeer van goederen, maar ook van personen (schrijf ik) • Worden we dan geen vreemdeling in eigen land?

37. Immigratie • Johan Norberg • 1,6 miljoen tegen denataliteit • 13, 5 miljoen voor evenwicht actieven en niet actieven • Gecontroleerde migratie • EU-uitbreiding is goed (cfr. Spanje) • Bevordert ontwikkeling van thuislanden • Beste manier is protectionisme opheffen

38. Vraag 7 • Hoe kunnen we een kader vormen waarvan we met zekerheid kunnen zeggen dat ze de waarden en normen van ieder omvat of ten minste niet met de voeten treedt? • Hoe wordt een concept als vrijheid, een universele waarde, in dit geheel geïntegreerd?

39. Universele waarden? • Nooit zekerheid (utopie zie volgende vraag) • Bepaalde waarden en normen zijn niet OK • Weduwenverbranding, eremoorden, besnijdenis, gedwongen huwelijken, sharia,… • Paul Cliteur • Universele seculiere moraal • Gelijkwaardigheid man/vrouw, meningsuiting, scheiding van kerk en Staat • Is dit westers? Neen universeel (zwaartekracht)

40. Vraag 8 • Morele waarden kunnen nooit het resultaat zijn van wat een meerderheid wil. • Wordt het gehele democratische gedachtegoed hier niet in vraag gesteld?

41. Tegen de dictatuur van de meerderheid • Sommige waarden zijn onvervangbaar • Risico: zie Adolf Hitler • Bv: mensenrechten

42. Vraag 9 • Is kwijtschelding van schulden zinvol? • Is ontwikkelingshulp zinvol? • Hoe bestrijden we extreme armoede?

43. Ontwikkelingshulp • 0,7% norm in 5 landen • België 0,6% • EU 0,32% • VS 0,1% • Moet ongebonden zijn • Onderwijs, ziekenhuizen, infrastructuur • Tijdelijk

44. Schulden kwijtschelden • Noodzakelijk voor armste landen • Niet efficiënt • Snel weer leningen • Calculerend gedrag • Voorstel Norberg voor ‘laatste maal’

45. Extreme armoede • 1,2 miljard mensen leven van 1$ per dag • Aktieplan van de VN om tegen 2015 de armoede met 50% te verminderen • Monterrey bracht geen oplossing • Er is nu 50 miljard $ nodig. • EU wil 20 miljard $ geven tegen 2006, • VS 10 $ tegen 2006.

46. Vraag 10 • Is het menselijk liberalisme eigenlijk niet meer dan een utopie? • Hoe kan het menselijk liberalisme meer worden dan een droom? • Is het mogelijk het menselijk liberalisme als een doel te hanteren als iedereen uit een andere startpositie vertrekt?

47. Ja, het is een utopie • Liberalisme • Individualisme • Democratie • Voortdurend gevecht • Nooit eindigend • Niet akkoord met Fukuyama • Gelijke startkansen geven (onderwijs)

48. Vraag 11 • Komt sociaal gedrag niet in gevaar door het liberalisme dat leidt naar meer individualisme?

49. Pleidooi voor individualisme • Titel van mijn nieuw boek • Individualisme is niet gelijk aan egoïsme • Calculerend gedrag, onverschilligheid, wantrouwen komen juist door collectivisme • Zie alle experimenten • Onverantwoordelijkheid • Eigenbelang is motor voor sociaal gedrag

50. Vraag 12 • Moeten we niet terug oude waarden boven halen halen die de laatste jaren van tafel zijn geveegd? • Moeten we niet naar een ander soort maatschappij evolueren dan de egoïstische?