DEHB’ li biri ile yaşamak : Aileler,öğretmenler , eşler neler yapmalı?

1. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? Prof.Dr. BENGİ SEMERCİ

2. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu sadece sorunu olan kişiyi değil, ailesini, okul ve iş çevresi­ni de etkiler. Bu nedenle tedavi sadece sorunu olan kişiyi değil, tümünü kapsayan bir tedavi olmalıdır. Tedavinin birinci adımı kişiyi, ailesini ve çevresini Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu hakkında bilgilendirmektir.

3. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUKLAR VE AİLE • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı almış bir çocuğu olması ailenin ve çocuğun yaşamını zorlaştırır. • Ailelerin bilmesi ve inanması gereken en önemli şey, çocuğun bir sorunu oldu­ğudur. Bu sorunun oluşmasında ailenin kusuru olmadığının anlatılması önemlidir. Bu sorun, aile­nin davranışlarıyla oluşturamayacağı, ama davra­nışlarıyla artmasına ya da tedavi edilmesine neden olabilecekleri bir sorundur. • Devamlı çocukla uğraşmak, sorunlarla, şikâyetlerle karşılaşmak yorgunluk, bit­kinlik ve umutsuzluk yaratır. Bunlar, sadece aile ve sorunu olan kişi arasındaki ilişkiyi değil, tüm aile bireylerinin birbirleriyle ilişkilerini olumsuz etkiler.

4. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUKLAR VE AİLE • Sorunları görmezden gelmeyin. Gerçekçi olun. • Farklı olduğunu kabul edin ve ona zaman verin:Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu bir beceri değil, perfor­mans sorunudur. Çocuğunuz diğer çocukların yap­tığı şeyleri yapabilir; sadece yöntem, yönlendirme ve pekiştirmeye daha çok ihtiyaç duyarlar. • Disiplin bir sorundur. Ama devamlı ceza, cezayı anlamsız hale getirir. Suça göre ceza verin ve cezayı suçun hemen arkasından verin. • Net olun, işleri bölerek isteyin • Çocuğunuzun kuralları izleyebilmesini sağla­yabilmek için puanlama sistemi kullanabilirsiniz.

5. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUKLAR VE AİLE • Öfke patlamaları ortaya çıktığında o an için sakin­leşmesini bekleyin. Çatışmaya girmeyin. Çocuğu­nuzu durumdan uzaklaştırın. Nedleri araştırın. • Olumlu pekiştirmelerle özgüvenini sağlayın. • Çocuğunuz planlama ve düzene diğer çocuk­lardan çok daha fazla ihtiyaç duyar. Bu neden­le yemekten ödeve, yatma saatine kadar her şeyi yapabildiğiniz kadar düzenli hale getirin ve çocu­ğunuzun da buna mümkün olduğunca uymasını sağlayın. • Ödev için uygun zamanı ve şekli saptayın. • Çocuğunuzun haklarını savunun.

6. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ERGENLER • Ergenlik dönemi bağımsızlığın yoğunlaştığı bir dönemdir. Ebeveynlik stilinizi "kontrolcü"den "demokratik"e doğru değiştirin. • Daha sık geribildirim verin. • Cezadan önce teşvik ediciler kullanın. • Sürekliliği korumak için gayret edin. • Söylenmeyin, yapın. • Ergen çocuğunuzun dışarıdaki davranışlarını aktif bir biçimde izleyin. • Çocuğunuza güvenin. • Güçlü yönlerini öne çıkarması yönünde çocu­ğunuzu destekleyin. • Affetmeyi öğrenin.

7. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Aşırı hareketliliğin ve dikkat dağınıklığının en belirgin olduğu ortam sınıftır. • Bu nedenle, öğret­menler tedavinin önemli bir öğesidir ve onların işbir­liği olmadan başarıya ulaşmak güçtür. • Öğretmenin başarılı olabilmesi için, öncelikle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu hakkında yeterince bilgi­si olması gerekir. Çünkü tanı konulmuş çocukların tedavisi kadar, tanı konulmamış çocukların saptan­masında da öğretmenler önemlidir. • Öğretmenin en önemli görevi, kendine saygısı ve güveni azalan çocuğun, başarılı olduğu alanları bularak destekle mek ve yeniden bunları sağlamaktır. • .

8. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Çocuğun sıkıntısını göz önünde tutarak ondan yapabileceğinin en iyisini istemek gerekir. • Arkadaş­larının beceriksizlikleriyle dalga geçmesini engelle­mek, eşyalarına sahip olması konusunda destek çok önemlidir. • Bu çocukların dinlediklerini daha iyi öğrendiklerini düşünerek, öğrenmede ağırlığı bu yöne çevirmek, yine yazı ve test güçlükleri nede­niyle başarılarını sözlü sınavlarla değerlendirmek gelişimleri için gereklidir. • öğrenme ve davranışlarla ilgili beklentilerinizi belirleyip bunu paylaşın. • Öğrenci­nizin sınıf içindeki gidişatını takip edin ve mümkün oldukça özel geribildirim verin.

9. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Aileyle sürekli ileti­şim halinde olun ve düzenli aile-öğretmen toplan­tıları yapın. • Evde düzenlenen ödül sistemine siz de okulda hazırlayacağınız izleme formları ile katılabilirsiniz. Bu, aynı zamanda öğrencinizin sınıf içindeki ve okuldaki sistemini düzenlemeye de yardımcı olacak­tır. • Özellikle teneffüs ve öğle yemeği arasındaki davra­nışlarını daha iyi ayarlayabilmesi için aralara çıkmadan önce öğrencinizle teneffüs ve öğle aralarında sergi­lenecek uygun davranışları gözden geçirebilirsiniz. • Daha küçük, özellikle okul öncesi çocuklar için dere­celendirmeyi rakamlar yerine suratlarla yapabilirsiniz.

10. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Derse başlamadan önce o dersin özeti, kulla­nacağınız materyaller ve geçmiş derste anlatılan­lardan oluşan bir özet yapın. • Yönergeleri ve planı mümkün olduğunca basitleştirin ve tutarlı olmaya çalışın. • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların en büyük sorunlarından biri, yapı­lacak ödevleri eksik hatırlamaları ya da kimi ödev­leri unutmalarıdır. Bu yüzden, ödevleri kaydetmesi için öğrencinizin bir ödev defteri ve hangi ödevi ne zaman bitirmesi gerektiğini hatırlaması için bir tak­vim edinmesini sağlayın. Ödevleri tahtaya yazın ve çocuğun yazıp yazmadığını kontrol edin. Verdiğiniz ödevleri parçalara bölün. Yazılı ödevler içinse stan­dartlar belirleyin, net olun.

11. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Verdiğiniz ödevleri kon­trol edin. Öğrencinizin sorumluluk alıp almadığını denetleyin. Ama bunu yaparken onu küçük düşürücü davranışlardan kaçının. • Sınıfta ders anlatırken imkânlar elverdiğince görsel ve işitsel teknolojiden faydalanmaya çalışın. • Öğrenciniz zaman zaman bildiği şeyleri bile göstermekte zorluk çeker. Bu nedenle öğrendiği şeyleri gösterebilmesi için farklı yollar kullanmasına izin verin . • Dinlemeyi aktif hale getirin. Öğrencinizin aktif bir biçimde dinle­mesine yardımcı olun.

12. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Öğrencinize bir işi yapmadan önce uygulamak üzere "dur, düşün, söyle, yap" stratejisini öğretin. • Öğrencinizin kendini planlayabilmesi için bir saat kullanmasını, hatta der­sin başlama ve bitiş saatlerini ve ne kadar vakit kaldı­ğını küçük bir alarmlı saatle takip etmesini sağlayın. • Ön sıralarda hem dikkatinin dağılması daha az olacak, hem sizin kontrolünüzde olacaktır. Öğrencinizin sırasını ve çantasını düzen­li olarak temizlemesini sağlayın. • Uzun süre sırada oturmak Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan öğrencinizi diğer öğrencilerinizden daha fazla zorlayabilir. Bu yüzden zaman zaman ayağa kalka­bilmesi için ona görevler verin.

13. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Dikkatini toplamasına yardımcı olmak için onunla sık sık göz kontağı kurun. • Öğrencinize uzun süreli hedefler değil kısa süreli hedefler koyun. Bir anda çok faz­la hedef vermeyin. • Onunla gizli bir işaret geliştirip (omzuna dokunmak, burnunuza dokunmak, vb.) istenmeyen davranışını gördüğünüzde bunu kullanırsanız arkadaşlarının yanında sık sık uyarılıp mahcup olmadan gerekli uya­rıyı almış olur. • Geleneksel disiplin stratejileri (tahtaya isim yazmak, bir kurala uymadığında isminin yanına eksi koymak, vb.) öğrencinizde çok işe yaramayabi­lir. Anında ve uygun bir geribildirim, doğru davranışı ödüllendirme (puan kazanma) ve yanlış davranış için tepki-bedel sistemini uygulama (puan kaybetme) etkili bir disiplin yöntemi olacaktır.

14. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Eğer sınıfa ve diğer öğrencilere zarar vermiyorsa ve kasıtlı yapılmıyorsa istenmeyen davranışı görmezden gelin. • Öğrencinizi size ya da kendisine rol model olabilecek bir başka öğrenciye yakın oturtun. • Öğrencinizin uygun davranışı için etkili sözel pekiştireç verin. Takdir edin. • Öğrenciniz arkadaşla­rıyla sorun yaşadığında bir süre mola almasını sağla­yın. • Sakinleştiğinde ve kontrolü sağladığında tekrar dönebilir. Tepkiselliğinin diğer çocuklar tarafından kullanılabileceğini unutmayın. Arkadaşları tarafın­dan kullanılmasını ve onların alay konusu olmasını önlemek sizin görev ve becerinizdir.

15. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Siz öğrencinizin saldırganlaşmaya başladığı sinyallerini aldığınızda ona, onunla aranız­da kararlaştıracağınız bir kelime ya da isimle sesle­nirsiniz. O da bu sürede hareketsiz durur. Bu, onun zarar vermesini önlemenin yanı sıra sakinleşmesine de yardımcı olacaktır. • Diğer taraftan onu, şiddetli zaman baskısı ve rekabet ortamından uzak tutmaya çalışın. • Dersi hareketli molalarla kesin. Derste monoton­luğu ve yorgunluğu azaltmak için 2-3 dakikalık fizik­sel egzersizler yaptırın. • Zorlandığı konuda seçme şansı verin. Öğrenciniz matematik problemlerini tek başına yapmakta zor­lanıyorsa ödev olarak birçok matematik problemi arasından istediklerini seçmesine izin verin.

16. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN Dik­kat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuk­larla uğraşmak ek çaba gerektirir. Ama bu çocukları kazanmak, onları mutlu ve başarılı görmek tüm çabalara değecektir. İyi öğretmen olmanın teme­li, sorunu olan çocuklarla diğerlerini kaynaştırmayı becerip hepsine uygun eğitimi vermektir.

17. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • ÇOCUK VE ÖĞRETMEN • Dik­kat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuk­larla uğraşmak ek çaba gerektirir. Ama bu çocukları kazanmak, onları mutlu ve başarılı görmek tüm çabalara değecektir. İyi öğretmen olmanın teme­li, sorunu olan çocuklarla diğerlerini kaynaştırmayı becerip hepsine uygun eğitimi vermektir. • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu teda­visi için aile-okul işbirliği çok önemlidir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların tek beklentileri anlaşılmak, desteklenmek, yasalar­la korunan öğrenim haklarını kullanmaktır. Bunu sağlamak herkesin görevidir. Bu nedenle ailelerin ve eğitimcilerin sorunu, çözümlerini ve uygulanışını bilmesi gerekmektedir.

18. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • EŞLER • Devamlı dalgın, dikkatli dinlemeyen, öfkeli, tepkisel ve kendine ilişkin işleri yapmayan, unutan, zaman kavramı olmayan, aşırı dağınık biriyle yaşamak zordur. • Tüm bunlara eşin ve ailenin gösterdiği tepkiler tartışmalara neden olur. Bozulan aile içi ilişkiler nedeniyle boşanma sıktır. Bu nedenle aile, eş ve hatta çalışma arka­daşlarına sorunun anlatılması, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kişinin gerekli orga­nizasyonları yapması için destek olmalarını sağlar.

19. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • EŞLER • Önecelikle DEHB hakkında bilgi edinin. Sorunu bilmeniz eşinizle empati kurmanızı kolaylaştıracaktır. • Aynı zamanda tedavisini sürdürmek için sizin desteğinize ihtiyacı olduğunu unutmayın. Doktora birlikte gitmek, ilaç almasını hatırlatmak, tedavinin önemini anlatmak ona yardımcı olur. • Eşinizin unutkanlıkları, eksik yaptığı işler size kızdırmak amacı taşımıyor. Sorunun bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Size karşı yapıldığını düşündüğünüz davranışlar, kızgınlığınızı arttıracaktır. Tüm bunlar karşısında serinkanlılığı korumak her zaman kolay olmayabilir. Ama kızıp, tartışmak sorunu çözmeyeceği gibi, size hatalı, söylenen el yapacaktır. Bu nedenle sakin olup, çözüm aramaya çalışmak gerekir.

20. DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler, eşler neler yapmalı? • EŞLER • Sorunları not almak, sonrabaşetmeyollarıaramakiyibiryöntemolabilir. Çünkü Her evlilikve her kişiiçinbaşetmeyollarıfarklıdır.Eşiniziçinhatırlatmanotlarıhazırlayabilirsiniz. Aradakısamesajlarlabunotlarıpekiştirebilirsiniz. DEHB’libiriyaşamakyorucuolabilir. • Amasorunaodaklanıp,eşinizlepaylaşabileceğinizkeyifliaktiviteler, ihmaletmemekgerekir.DEHB’lieşinsorunlarınavesorunlarınçözümlerineodaklanarak, eşinizievliliğinizinodaknoktasıhalinegetirmeyin. Kendinize, sevdiğinizaktivitelerevearkadaşlarazamanayırın.

21. İlginize teşekkürler... Prof. Dr. Bengi Semerci