Możliwości redukcji ilości i toksyczności odpadów na przykładzie służby zdrowia

1. Możliwości redukcji ilości i toksyczności odpadów na przykładzie służby zdrowia Paweł Głuszyński

2. Działania OTZO • Lobbying legislacyjny • Publikacje: • „Gospodarka odpadami medycznymi” • „Poradnik klasyfikacji i segregacji odpadów powstających w służbie zdrowia” • Szkolenia szpitali • Programy redukcji odpadów

3. POMORSKIE WARMINSKO-MAZURSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE PODLASKIE MAZOWIECKIE WIELKOPOLSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE LUBELSKIE DOLNOŚLĄSKIE OPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE ŚLĄSKIE PODKARPACKIE MAŁOPOLSKIE Cykl szkoleń i programów • 2002: • 103 szpitale • 12 SANEPID • 2003: • 107 szpitali • 6 SANEPID • 7 innych instytucji • 2004-2005: • Białoruś, Łotwa, Mołdawia, Słowacja • 2006 • 114 szpitali • 5 SANEPID

4. Przykład pełnych programów redukcji odpadów zrealizowanych przez lub we współpracy z OTZO

5. Działania międzynarodowe: www.noharm.orgHealth Care Without Harm • Koordynator Grupy ds. Odpadów • Zarządzanie bazą danych technologii unieszkodliwiania odpadów zakaźnych • Wspólne projekty z organizacjami i szpitalami z Armenii, Austrii, Czech, Białorusi, Danii, Francji, Mołdawii, Słowacji, Szwecji, Włoch • Konsultant dla projektu krajowego realizowanego na Łotwie przez HCWH, WHO i ONZ (GEF)

6. Aktualna sytuacja

7. Służba zdrowia - danestatystyczne • Liczba szpitali: 752 • Liczba łóżek: 191 290 • Brak pełnych danych o ilości wytwarzanych odpadów • Odpady komunalne: ~ 300 000 Mg/rok • Odpady klasyfikowane jako zakaźne: 25 500 - 40 000 Mg/rok

8. W powszechnym przekonaniu… • …większość odpadów wytwarzanych przez służbę zdrowia zalicza się do niebezpiecznych oraz ma właściwości zakaźne • …brak jest możliwości redukcji ilości oraz toksyczności odpadów • …odzysk i recykling odpadów są ograniczone (do odpadów srebrnonośnych) • …jedyną bezpieczną metodą unieszkodliwiania odpadów zakaźnych jest ich spalanie

9. …utrwalane • …w systemie prawnym • …w wydawanych pozwoleniach • …w podejściu branży recykling

10. Ustawa o odpadach - definicja • Wszystkie grupy i rodzaje odpadów wytwarzane przez służbę zdrowia są ujęte w jednej kategorii (Art. 3, ust. 3, pkt 5): odpadach medycznych - rozumie się przez to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny • Rzeczywiste właściwości odpadów należy określić na podstawie załączników do ustawy – np.: • Zał. nr 2, lista A, pkt 1 i Zał. nr 4, H9 – zakaźne • Zał. nr 2, lista A, pkt 2 i Zał. nr 4, H11 – cytostatyki

11. Katalog Odpadów • 18 01 02 Części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania (z wyłączeniem 18 01 03) We wszystkich innych krajach UE ten rodzaj odpadów nie jest uznany za niebezpieczny (*) – w tym celu wpisano wyłączenie do 18 01 03* • 18 01 04 Inne odpady niż wymienione w 18 01 03 Nigdzie nie sprecyzowane. Dowolność interpretacji. W praktyce są to: 20 03 01 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne

12. Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców… • En bloc wyłącza całą grupę opakowań po produktach leczniczych z systemu opłat produktowo-depozytowych i recyklingu (przypis nr 1 do pozycji 1, tabeli załącznika nr 4): Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego oraz opakowań po środkach niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. • Zapis niezgodny z Ustawą o odpadach i Dyrektywą w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych • W żadnym kraju EU nie ma tak restrykcyjnych przepisów

13. Ustawa o odpadach - unieszkodliwianie • Art. 42, ust. 1a. Zakazuje się unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych w inny sposób niż spalanie w spalarniach odpadów • Art. 77a. Kto unieszkodliwia zakaźne odpady medyczne i zakaźne odpady weterynaryjne w inny sposób niż spalanie w spalarni odpadów podlega karze aresztu albo grzywny. • Merytorycznie i ekonomicznie nieuzasadniona zmiana poprzednich przepisów, które dopuszczały autoklawowanie, dezynfekcję termiczną, mikrofale oraz obróbkę fizyczno-chemiczną.

14. Ekofundusz, NFOŚiGW, WFOŚiGW • Preferencje dla budowy przyszpitalnych spalarni zakaźnych odpadów medycznych • Odmowa współfinansowania technologii unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych nie opartych na spalaniu • Projekt WHO/GEF/HCWH • Olsztyn • Odmowa dofinansowania programów redukcji odpadów powstających w służbie zdrowia • […] wytwórcy odpadów są ustawowo zobowiązani do ich redukcji (NFOŚiGW)

15. Program gospodarki odpadami - pozwolenia • Art. 20, ust. 3 ustawy o odpadach: informacje wskazujące na sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów niebezpiecznych lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko • W praktyce: • zredukowane do wylistowania ilości poszczególnych rodzajów odpadów • nie zawierają procedur klasyfikacji i segregacji odpadów w zależności od stopnia ryzyka i źródła ich powstawania • nie określają realnych działań zmierzających do zmniejszenia ilości odpadów poddawanych unieszkodliwianiu lub składowaniu

16. Program redukcji ilościi toksyczności odpadów

17. Korzyści z wprowadzenia pełnego programu redukcji odpadów • Wypełnienie wymagań ustawowych • Zmniejszenie kosztów zagospodarowania odpadów • Poprawa bezpieczeństwa pracy • Zmniejszenie szkodliwego oddziaływania placówki na zdrowie i środowisko • Integralny element systemu ISO i EMAS

18. Cele programu gospodarki odpadami • Ujednolicenie procedur klasyfikacji i segregacji odpadów powstających w placówce • Redukcja ilości odpadów klasyfikowanych jako zakaźne i kierowanych do spalenia • Wprowadzenie odzysku i recyklingu surowców wtórnych • Ograniczenie lub wycofanie ze stosowania produktów zawierających: rtęć; związki chlorowane, w tym PCW; benzol, fenol; substancje bromowane

19. Etapy opracowania programu

20. Zespół ds. Odpadów - skład • Koordynator - osoba wyznaczona na stałe do prowadzenia nadzoru nad systemem gospodarki odpadami w placówce • Lekarz lub pielęgniarka epidemiologiczna • Przedstawiciele największych i/lub najbardziej odpadotwórczych oddziałów • Przedstawiciel służb sprzątających • Aptekarz

21. Zespół ds. Odpadów - zadania • Formułowanie i konsultowanie celów oraz zasad realizacji programu gospodarki odpadami • Pełnienie nadzoru nad prawidłowym postępowaniem z odpadami w poszczególnych komórkach organizacyjnych szpitala • Prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych wśród pracowników szpitala • Poszukiwanie nowych możliwości redukcji ilości i toksyczności odpadów oraz usprawnienia funkcjonowania systemu gospodarki odpadami

22.  Zawartość Programu Gospodarki Odpadami • Ogólne dane dotyczące placówki • Dane i adresy kontaktowe osoby lub osób odpowiedzialnych za gospodarkę odpadami w placówce • Aktualne wnioski i pozwolenia wynikające z przepisów ustawy o odpadach, rozporządzeń do niej oraz aktów pokrewnych

23.  Zawartość Programu Gospodarki Odpadami • Analiza aktualnego stanu gospodarki odpadami • Bilans odpadów • Nowe zracjonalizowane procedury postępowania z odpadami z poszczególnych źródeł • Prowadzone obecnie i planowane działania zmierzające do zmniejszenie ilości poszczególnych grup odpadów - planowane poziomy redukcji • Odbiorcy odpadów - obecni i potencjalni • Koszty funkcjonowania systemu

24. Zespół ds. Odpadów - ustalenie zasad klasyfikacji odpadów Przed przystąpieniem do analizy i oceny stanu gospodarki odpadami oraz badania składu odpadów, niezbędne jest uzgodnienie zasad ich klasyfikacji - do jakich grup i rodzajów będą segregowane dane odpady. Przede wszystkim dotyczy to odpadów problemowych, które zależnie od sytuacji i źródła powstawania mogą być klasyfikowane odmiennie - np. jako komunalne lub zakaźne. Zasady te powinny być skonsultowane z SANEPIDem, operatorem lokalnego składowiska oraz odbiorcami odpadów. pampersy,nieskażone fartuchy,rękawiczki,ręczniki,etc.

25. Klasyfikacja odpadów-bezpieczeństwo personelu Uniwersalne środki ostrożności stosują się do krwi i innych płynów ustrojowych zawierających widoczną krew, nasienie i wydzielinę pochwową. Uniwersalne środki ostrożności także stosują się do tkanki i do następujących płynów: mózgowo-rdzeniowego, stawowego, opłucnego, otrzewnowego, osierdziowego oraz płynów owodniowych. Uniwersalne środki ostrożności nie stosują się do kał, wydzieliny z nosa, plwociny, potu, łez, uryny i wymiotów, jeżeli nie zawierają one widocznej krwi.Uniwersalne środki ostrożności nie stosują się do śliny z wyjątkiem, kiedy jest wyraźnie zanieczyszczona krwią lub pochodzi z praktyki dentystycznej, gdzie zanieczyszczenie krwią jest możliwe. Amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób

26. Klasyfikacja odpadów -pod rozwagę • Pacjent • zdiagnozowana choroba • grupa ryzyka • Miejsce powstania odpadu • Ilość czynnika potencjalnie infekcyjnego • Możliwości przetrwania wirusa poza organizmem nosiciela • Warunki przechowywania oraz składowania odpadów

27. Podstawowa klasyfikacja odpadów - segregacja • Zakaźne odpady medyczne • części ciała i organów • genotoksyczne • ostre • Odpady niebezpieczne  właściwości i skład • Surowce wtórne • papier i tektura • szkło • tworzywa sztuczne • Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny • Odpady komunalne - zmieszane

28.  Analiza stanu gospodarki odpadami • Potrzebne dane: • masa poszczególnych rodzajów odpadów (EKO), wytwarzanych przez jednostki organizacyjne placówki • sposoby segregacji, transportu i magazynowania • rozmieszczenie punktów zbiórki odpadów • odbiorcy odpadów: adres; zezwolenie; metoda; cena • koszty unieszkodliwiania odpadów

29.  Analiza stanu gospodarki odpadami • Źródła danych: • dotychczasowy program lub inny dokument opisujący zasady gospodarki odpadami w placówce - np. instrukcje stanowiskowe • ewidencja odpadów • dokumentacja finansowa - opłaty za wywóz odpadów • dane magazynowe • informacje, uwagi i sugestie pracowników poszczególnych oddziałów, służb technicznych i sprzątających

30.  Analiza stanu gospodarki odpadami Max. 2 strony • Anonimowe badanie ankietowe pracowników: • klasyfikacja charakterystycznych i problemowych odpadów • wiedza nt. istniejącego systemu gospodarki odpadami - rodzaje segregowanych odpadów, punkty gromadzenia, osoby odpowiedzialne np. za sytuacje awaryjne • uświadomienie kosztów zagospodarowania odpadów • potrzeby: szkolenie, materiały informacyjne • uwagi, sugestie wypełniającego ankietę

31. Badanie składu odpadów • Analiza powinna być prowadzona co najmniej przez tydzień • Odpady należy rozdzielić na poszczególne grupy i rodzaje • Skład oraz masa odpadów muszą być określone dla wszystkich oddziałów oddzielnie • Należy określić, które odpady: • nie powinny być traktowane jako zakaźne • mogą być przekazane do recyklingu • Zależnie od uzyskanych rezultatów selektywnej zbiórki, badanie należy powtórzyć po 6 lub 12 miesiącach

32. Badanie składu odpadów - w praktyce...

33. Badanie składu odpadów Zdjęcia! • Korzyści: • precyzyjne określenie błędów popełnianych przy klasyfikacji i segregacji odpadów • znaczne przybliżenie potencjalnych ilości odpadów, które mogą być klasyfikowane odmiennie i/lub zredukowane • Wady: • nieumiejętnie wykonywane badanie jest niebezpieczne • ... jest mało „wdzięczna” procedurą

34. Typowy skład odpadów powstających w placówce szpitalnej

35.  Odpady niebezpieczne w szpitalu

36.  Odpady niebezpieczne w szpitalu - leki ok. 50 kg/rok • Apteka szpitalna powinna być zobowiązana do przygotowania wykazu leków i opakowań po nich, które należy traktować jak odpady niebezpieczne • Z kilkudziesięciu tysięcy leków zidentyfikowano ok. 140, które mogą negatywnie oddziaływać na środowisko: • trwałość w środowisku • szkodliwe dla organizmów żywych • zwiększanie oporności bakterii na leki • Główny problem to ścieki, gdyż od 10 do 90% substancji czynnej oraz pochodne produkty metaboliczne są wydalane przez pacjentów do systemu kanalizacji…

37. Badanie składu odpadów zakaźnych • Opakowania • papier, karton • plastik • szkło • metale • Opatrunki • Rękawice • Strzykawki • Zestawy • Blistry • Opakowania sterylizacyjne • Żywność • Organy • Ostre • Ampułki • Fartuchy • Maseczki • Pieluchomajtki • Prześcieradła • Ręczniki • Rękawice • Chemiczne • Genotoksyczne • Rtęć

38. Przykład zawartości worka:Oddział Wewnętrzny 37,24%

39. Odpady komunalne w zakaźnych

40. Odpady, które nie powinny być gromadzone wraz zakaźnymi Średnio 35 Mg/r

41. Badanie składu odpadów komunalnych • Zakaźne • Czasopisma • Opakowania • papier, karton • plastik • szkło • metale • Ampułki • Opakowania sterylizacyjne • Pozostałe • Rękawice • Żywność • Chemiczne • Genotoksyczne • Rtęć

42. Typowy skład frakcji komunalnej Głównie opakowania wielowarstwowe

43. masa odpadów zakaźnych w ciągu roku (szpital lub oddział) 365 dni x liczba łóżek x % wykorzystania łóżek w roku Obliczanie wskaźnika nagromadzenia odpadów

44. Wskaźniki nagromadzenia odpadów zakaźnych • Otrzymane wyniki analizy oraz badania składu odpadównależy porównać z przyjętymi wskaźnikami: • Szpital ogólny: 0.16 kg/łóżko/pacjent/doba • Szpital zakaźny: 0.30 kg/łóżko/pacjent/doba • Przychodnia: 0.005 kg/pacjent • Przychodnia specjalistyczna: 0.012 kg/pacjent • Ambulatorium: 0.067 kg/pacjent • Chirurgia / OIOM / dializa: 0.35 kg/łóżko/pacjent/(doba)

45. Odpady w statystycznym szpitalu: 300 łóżek • Odpady zakaźne50 28Mg/rok • Odpady komunalne 150 Mg/rok • Surowce wtórne • papier: ~ 34 Mg/rok • tworzywa: ~ 13 Mg/rok • szkło: ~ 6 Mg/rok

46. Program redukcji ilości i toksyczności odpadów • W oparciu o przeprowadzone analizy i badanie składu odpadów należy określić: • rodzaje i ilość odpadów, które mogą być traktowane jako nie niebezpieczne (niezakaźne) • odpady, które mogą być przekazane do recyklingu [odbiorcy!]? • jakie produkty lub substancje mogą być zastąpione mniej toksycznymi i/lub mniej odpadotwórczymi? • nakłady: np. zakup pojemników, gromadzenie odpadówa korzyści: oszczędności, bezpieczeństwo

47. Podstawowe sposoby redukcji odpadów • Zastąpienie produktów zawierających rtęć, chlor, PCW ich mniej toksycznymi odpowiednikami • Zakup lżejszych i mniej opakowanych produktów • Stosowanie produktów wielokrotnego użytku, o ile jest to możliwe pod względem sanitarnym • Usprawnienie metod postępowania z produktami - np. zdjęcie opakowania z produktu przed kontaktem z czynnikiem potencjalnie infekcyjnym • Usprawnienie systemy klasyfikacji i segregacji odpadów

48. Zielonekryteria wyboru produktu i opakowania Produkt i opakowanie +bezpieczeństwo personelu i pacjentów

49. Zakup produktów o niższej masie

50. Zastępowanie zbędnych produktów