METODOLOGIJA UZORKOVANJA SEDIMENTA I BIOTE PROJEKT JADRAN Pilot projekt- ZADAR

1. METODOLOGIJA UZORKOVANJA SEDIMENTA I BIOTE PROJEKT JADRANPilot projekt- ZADAR Jadranka Šangulin Zadar, lipanj 2008. VECTOR 950 was built by the Sas –Vektor in 2006. It is designed for oceanographic sampling.

2. Implementacija programa monitoringa ispusta otpadnih voda u more rekonstruirana i proširena unutar Coastal Cities Pollution Control Project–a i utjecaj na obalno područje u 2008 obuhvaća praćenje: • STUPCA VODE • SEDIMENTA • BIOTE

3. STUPAC VODE Temperatura Prozirnost Gustoća Slanost Morske struje Otopljeni kisik i zasićenje kisikom BPK Suspendirane tvari BOD5 Hranjive tvari - ukupni fosfor - ortofosfati (PO4) - silikati (SiO4) - ukupni dušik - amonij (NH4) - nitrati (NO3) - nitriti (NO2) Ukupnikoliformi Fekalni koliformi Fekalni streptokoki Klorofil a

4. SEDIMENT Redokspotencijal (Eh) TOC Teški metali: Al, Cd, Fe, Cu, Cr, Pb, Zn, As & Ni Ukupnaživa PCB BIOTA (Mytilus galloprovincials) Ukupna živa Ukupni kadmij PCB

5. STUPAC VODE Rijeka, Opatija, Biograd na Moru, Zadar, Rogoznica, Makarska, Novigrad, Orebić, Omiš, Dugi Rat i Opuzen • SEDIMENT Zadar centar (d<300m od ispusta) • BIOTA Zadar centar (d<300m od ispusta)

6. ZD_CENTAR ZD_CENTAR ● 300m 300m ●

7. SEDIMENTuzorkovanje, transport, čuvanje i priprema za analize • Razrađen postupak uzorkovanja u obliku SOP-a/Radne upute (EPA- Technical manual) - opis pripreme za teren (opis područja, GPS, skice, dostupnost, podijeljena odgovornost svih članova) - terenske liste sa popisom potrebne opreme (check lista) - dokumentacija uzorkovanja (opisati planirano uzorkovanje, i eventualne razloge neuzorkovanja) - obrasci za uzorkovanje oznake za definiranje pozicija oznake identifikacije uzorka i broj replikata… - volumen uzorka (broj i tip analiza) - posude za skladištenje uzoraka (HDPE,PTFE) - poduzorci ili kompozini uzorci - homogenizacija uzorka - dekontaminacija opreme (između različitih postaja) - transport i skladištenje (temperatura, tama, prilagoditi tipu analize)

8. dr. M.Juračić, PMF

9. dr. M.Juračić, PMF

10. Uzorkovanje morskog dna •Ručno uzorkovanje (ronjenjem) •Automatizirane ronilice •Dredže •Grabila •Koreri/ jezgrila •Bušenja

11. AUTOMATIZIRANE RONILICE (automne ili daljinski upravljane)

12. DREDŽE

13. Van Veen-ovo grabilo -površinski sediment za određivanje horizontalne distribucije sedimenta -ograničeno na plitke mirne vode s mekim sedimentom

14. Box korer

15. Gravitacijski korer penetracija 0,5- 1,0m Φ = 40mm - za uzorkovanje gustog sedimenta - određivanje vertikalne distribucije sedimenta - karakterizacija stupca sedimenta -nedostatak mali volumen

16. UZORKOVAČI • Isprati uzorkovač izvana i unutra sa vodom sa mjesta uzorkovanja • Između svakog uzorkovanja očistiti uzorkovač uranjajući ga u i iz vode ubrzano • Ukoliko je mjesto uzorkovanja kontaminirano oprati uzorkovač sa detergentom i dobro isprati vodom

17. Ručni korer -HDPE, PTFE -napunjen dest. vodom

18. Ručni korer

19. Redox potencijal (Eh)

20. TRANSPORT SEDIMENTA • način na koji je sediment obrađen i uskladišten može promijeniti koncentraciju zagađivala ( kros-kontaminacija ili promjena fizikalno-kemijskih i bioloških karakteristika sedimenta) • Spremnici od inertnog materijala (HDPE, PTFE) Zn–stakleno posuđe; metali-metalni spremnici; organski spojevi-plastika ili guma • Izbjegavati direktan dodir sedimenta i slijedećih materijala • PVC, • prirodna ili neopren guma • metalni materijal • papir • polistiren • obojene površine

21. TRANSPORT SEDIMENTA • Nepoznati uzorci • HDPE, PTFE ili Teflon • Organska zagađivala smeđa borosilikatna boca sa PTFE poklopcem • Lakohlapivi spojevi-septume • Fotoreaktivni spojevi (PAH-ovi) –smeđe staklo ili zaštita s al. Folijom • Metali- plastični spremnici ili stakleni spremnici isprani kiselinom • Priprema novih spremnika • sve nove spremnike plastične ili staklene potopiti u 1:1 konc.kiselini • Staklene (preko noći) • Plastične slijed od: • 7 dana HCL • 7 dana HNO3 • 7 dana deionizirana voda

22. TRANSPORT SEDIMENTA • Ako se uzorci rashlađuju do 4°C napuniti spremnike sa sedimentom do vrha kako bi se izbjegla izloženost kisiku • Uzorci za zamrzavanje- napuniti do 90% vol.(~10% headspace) • Sediment pod anoksičnim uvjetima (npr. metali) spremnici napunjeni inertnim plinom ( npr. N2) prije punjenja i prije hermetičkog zatvaranja

23. Tablica 1. preporučeni spremnici, vrijeme čuvanja, način čuvanja za tipične analize (USEPA, 1983;1993; ASTM, 2000a)

24. Sušenje sedimenta: -sušionik (60°C, 24 h) -freeze dryer

25. Usitnjavanje sedimenta • tarionik (ahat)

26. Prosijavanje sedimenta: • odstranjenje nereprezentativnog materijala, školjki, kamenja, smeća • povećanje homogenosti Metode prosijavanje • mokro (kroz ≤500μm rezultira smanjenim postotkom TOC-a i PCB-a) • suho (gubitak lakohlapivih organskih zagađivala) Sita – materijal • inox (preporučeno kod organskih analiza) • najlon (kod anorganskih analiza)

27. Prosijavanje sedimenta: ≤63μm - TOC, TN, TP ≤250 μm - metali, PCB RETCH AS 200

28. SEDIMENT • Redokspotencijal (Eh) • TOC • Teški metali: • Al, Cd, Fe, Cu, Cr, Pb, Zn, As & Ni • Ukupnaživa • PCB

29. BIOTA (Mytilus galloprovincials) • Ukupna živa • Ukupni kadmij • PCB

30. Dagnja (Mytilus galloprovincials) • pedoč, mušula • mekušac iz porodice Bivalvia • kozmopolitska vrsta • u zoni plime i oseke • hrani se planktonom i detritusom • doseže dužinu do 15cm i masu do 200g

31. Razred Bivalvia • pogodne za monitoring • -preživljavaju u zagađenim područjima • -ne mijenjaju metabolički većinu • toksičnih tvari

32. Postupak • dagnje su dopremljene iz nezagađenog područja (uzgajališta) u mrežastim crijevima • “time zero” ili početno stanje (1crijevo) • -uzorci dagnji oprani destiliranom vodom • - izmjerena veličina • Za određivanje organskih rezidua i rezidua metala: • - odvojene od ljušture nožem od inoxa (ispranog kiselinom) • - izvagane • - homogenizirane u blenderu (Polytron) • - zamrznute

33. Postupak: Zadar-centar • -mjesto: radijus <300m od ispusta Zadar-centar • -2 crijeva učvršćena najlonskim konopom za sidreni blok i bovu • -vrijeme stajanje:30 dana • -izvođač: djelatnici HIDRE-HHI

34. Postupak: Zadar-centar • - nakon 30 dana –sakupljanje • transport do analitičkog laboratorija • Utvrđivanje stanja i postupak kao kod “time zero” • postotak preživljavanja • -uzorci dagnji oprani destiliranom vodom • - izmjerena veličina • Za određivanje organskih rezidua i rezidua metala: • - odvojene od ljušture nožem od inoxa (ispranog kiselinom) • - izvagane • - homogenizirane u blenderu (Polytron) • - zamrznute • Slijede analitički postupci za određivanje kadmija, žive i PCB-a

35. QA/QC • Specifikacija vrsta spojeva zahtjeva referentni materijal za potvrđivanje točnosti i kvalitete analitičkog postupka. • NIES National Institute for Environmental Sciences, Japan) • NRCC National Research Council Canada • (međulaboratorijskim poredbenim ispitivanjima početkom 80-ih godina). • BCRCommunity Bureau of Reference • (Evropska komisija je 1988 započela sa serijom poredbenih ispitivanja za poboljšanje određivanja spojeva kao što Al, Hg,As, Pb, Se i Sn u različitim biološkim uzorcima i uzorcima iz okoliša).

36. QA/QC • IAEA- International Atomic Energy • Marine Environment Laboratories Monaco • IAEA- International Atomic Energy Vienna, Austria • NIST –National Institute of Standards and Technology USA • QUASIMEME- Wageningen, Netherlands

37. KRAJ! Žarnjak Cerianthus membranaceus H. Čizmek Suberitesdomuncula Pinna nobilis H. Čizmek Posidonia oceanica