Komputeryzacja procesów bibliotecznych (1)

1. Komputeryzacja procesów bibliotecznych (1) • Program zajęć: • Komputeryzacja procesów bibliotecznych – uwagi ogólne • Systemy biblioteczne – ujęcie teoretyczne • Systemy biblioteczne – ćwiczenia • MOL 2000+ • MAK+

2. Komputeryzacja procesów bibliotecznych (2)

8. Systemy biblioteczne • Etienne Bonnot de Condillac (1754) • System to zintegrowana całość, złożona z elementów połączonych zbiorem relacji • Ludwig von Bertalanffy – „General System Theory” (1942) • J. W. Forrester – związany z MIT od 1939, zajmował się analizą systemów z wykorzystaniem technologii informatycznej

9. Automatyzacja w bibliotekach • Automatyzacja - zastosowanie komputerów mające na celu ułatwienie różnego rodzaju prac (fabryki, biura) • Początki automatyzacji z zastosowaniem komputerów w bibliotekach to lata 60-te XX wieku • Automatyzacja w bibliotece – zastosowanie komputerów dla procesów bibliotecznych właściwych i pomocniczych • Procesy właściwe (gromadzenie, ewidencja, opracowanie, przeszukiwanie, udostępnianie itp.) • Procesy pomocnicze (administracja, zarządzanie itp.)

10. Rozwój systemów bibliotecznych (1) • Metody mechaniczne i fotograficzne • 1927 DickmanBookCharger – system wspomagający proces wypożyczania (metalowa płytka z danymi czytelnika) • 1932 system elektryczny firmy Gaylord wspomagający proces wypożyczania • lata 40 w Gary Public Library wprowadzono system oparty na photocharging (fotografowanie książki i karty czytelnika)

11. Rozwój systemów bibliotecznych (2) • Mechanografia • Wynalazek karty perforowanej (1890 Herman Hollerith) • Systemy oparte na karcie perforowanej • 1936: Biblioteka Uniwersytetu w Teksasie • 1985 WidenerLibrary na Uniwersytecie Harvarda

12. Rozwój systemów bibliotecznych (3) • Systemy informatyczne • 1961 Biblioteka Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego (system obsługi czasopism) • 1966 Biblioteka Uniwersytetu Johna Hopkinsa w Baltimor (system wypożyczeń na IBM 1401) • 1967 Sussex CountyLibrary (system wypożyczeń ALS-1)

13. Typy systemów zautomatyzowanych • System zintegrowany: • Zaspokaja wszystkie funkcje biblioteki • System wyspecjalizowany: • Spełnia jedną z funkcji biblioteki • System złożony: • Kilka podsystemów, każdy spełnia ściśle określoną funkcję

14. Części składowe systemu bibliotecznego • Moduł gromadzenia (ang. acquisitions) • Moduł akcesji (ang. serial control) • Moduł katalogowy (ang. cataloging) • Moduł udostępniania( ang. circulationcontrol) • Moduł administracji • Katalog publiczny – OPAC (ang. Online Public Access Catalog) • Moduły specjalne

15. Architektura systemu bibliotecznego (1) • Architektura typu klient-serwer • architektura systemu komputerowego umożliwiająca podział zadań (ról). • połączenie pomiędzy klientem a serwerem opisane jest przy pomocy określonych protokołów komunikacyjnych (TCP/IP). • komunikacja opiera się na schemacie, w którym klient nawiązuje połączenie z serwerem. Następnie wysyła żądanie w określonym formacie do serwera i oczekuje na jego odpowiedź. Serwer cały czas oczekuje na klientów i w momencie otrzymania żądania przetwarza je i wysyła odpowiedź.

16. Architektura systemu bibliotecznego (2) • Typy architektury klient-serwer • dwuwarstwowa: • złożona aplikacji klienckich - działających z reguły na komputerach osobistych stojących na biurkach użytkowników - oraz serwerów danych. • wielowarstwowa: • Warstwa prezentacji odpowiada za komunikację z użytkownikiem. • Warstwa serwerów danych ma za zadanie zapewnienie dostępu do danych przechowywanych w bazach danych (również rozproszonych), zagwarantowanie ich spójności i bezpieczeństwa. • Warstwa serwerów aplikacji wszystko to co nie należy do zadań obu pozostałych warstw, a musi być wykonywane w systemie.

17. Architektura systemu bibliotecznego (3)

18. Format MARC • Machine Redable Cataloging • Zespół pod kierownictwem Henrietty Avram 1965 • Jako program pilotażowy obejmował na początku 16 bibliotek • 1968 opracowano MARC II • 1969 taśmy magnetyczne z Biblioteki Kongresu kupowało 80 bibliotek amerykańskich • Obecnie obowiązuje MARC21

19. MARC w Polsce • 1971 - Biblioteka Główna Politechniki Wrocławskiej przejmuje format MARC II • Projekt SABINA (System Automatyczny Biblioteki Narodowej) • 1982 - Zofia Moszczyńska publikuje specyfikację formatu MARC-BN

21. MARC (ISO 2709) • Struktura • Oznaczniki zawartości (etykiety pól, oznaczania podpól i wskaźniki) • Zawartość (dane)

22. Protokół Z39.50 (1) • Z39.50 jest nazwą międzynarodowego standardowego protokołu określającego komunikację między serwerem udostępniającym bazy danych a klientem zlecającym przeszukiwanie baz i prezentację odszukanych rekordów. • Norma opisująca ten protokół to ISO 23950:1998Information and documentation - Informationretrieval (Z39.50) - Application service definition and protocolspecification, • polski odpowiednik to PN-ISO 23950:2002Informacja i dokumentacja - Pobieranie informacji (Z39.50) - Definicja usługi aplikacyjnej i specyfikacja protokołu.

23. Protokół Z39.50 (2) • Protokół opisuje wymianę komunikatów między klientem a serwerem, która umożliwia klientowi: • zlecenie dokonania przez serwer przeszukiwania w jednej lub wielu bazach danych oraz utworzenie zbioru wyników, • pobranie niektórych lub wszystkich odszukanych rekordów.

24. Protokół Z39.50 (3) • W ramach jego podstawowych funkcji przewidziano następujące operacje: • przeglądania indeksu (scan), • wyszukania (search), • prezentacji wyników (present). • Sposoby wyszukania (przeszukiwanych pól opisu, sposobu dopasowania itp.) opisano oddzielnie.

25. Protokół Z39.50 – zastosowania • KarlsruherVirtuellerKatalog KVK - http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/kvk.html • Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KARO - http://karo.umk.pl/Karo/ • Multiwyszukiwarka dla Komputerowych Baz Bibliotecznych FIDKAR - http://mak.bn.org.pl/fidkar/index.html

26. RFID • Radio-frequencyidentification – technika, która wykorzystuje fale radiowe do przesyłania danych oraz zasilania elektronicznego układu (etykieta RFID) stanowiącego etykietę obiektu przez czytnik, w celu identyfikacji obiektu. • Technologia RFID coraz częściej wykorzystywana jest w bibliotekach w celu zminimalizowania kradzieży dokumentów, bardziej efektywnego śledzenia materiałów w całej bibliotece, łatwiejszej i szybszej inwentaryzacji i transportu materiałów.

27. OPAC • Online Public Access Catalog • Sposób udostępniania katalogów bibliotecznych użytkownikom • Zastępują tradycyjne katalogi kartkowe (lata 80) • Udostępniane za pośrednictwem sieci Internet (od połowy lat 90)

28. Trochę historii (1) • Karty katalogowe

29. Trochę historii (2) • Katalogi drukowane • Catalog of BooksRepresented by theLibrary of CongressprintedCards (167 tomy) • Aktualność • Problemy technologiczne • Problemy typograficzne • Weryfikacja i kontrola • Administracja i bezpieczeństwo

30. Trochę historii (3) • Fotoskład • Technika reprodukcji fotograficznej • Stosowana przy produkcji druków handlowych i naukowych • Bibliografie specjalne

31. OPAC (1) • System dialogu • Dialog w języku komend • Dialog w formie menu • Wyszukiwanie z zastosowaniem Algebry Boole’a • Wyszukiwanie w języku naturalnym • Zapytanie wg modelu „obiekt-relacja”

32. OPAC (2) • Pierwsze katalogi online udostępniono w: • Ohio State University (1975) • Dallas Public Library (1978)

33. OPAC (2) • Ergonomia • Jakość dialogu • Czas przygotowania użytkownika • Pomoce online • Dokumentacja • Czytelność i prezentacja danych • Niezawodność oprogramowania • Czas odpowiedzi • Żargon

34. OPAC - zastosowania • Biblioteka Narodowa (INNOPAC) - http://alpha.bn.org.pl/ • Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (VTLS) - https://opac.buw.uw.edu.pl/cgi-bin/katalog/chameleon • Biblioteka Główna UKW w Bydgoszczy (HORIZON) - http://82.146.234.5/ • Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego (KOHA) - http://katalog.bg.szczecin.pl/cgi-bin/koha/opac-main.pl • Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu (ALEPH) - http://80.53.118.28/F • Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu - http://83.16.122.50/cgi-bin/wspd_cgi.sh/WService=wsbroker1/wo_log.w

35. Koniec prezentacji • Dziękuję za uwagę