BIOTIČKI ČINIOCI

1. BIOTIČKI ČINIOCI Osobitosti populacija - demekologija 1. Abundancija (brojnost, obilnost, gustoća, biomasa) 2. Prostorni raspored (socijabilnost, dominacija, životni prostor) 3. Natalitet 4. Mortalitet 5. Biotički potencijal (kapacitet vrste) 6. Uzrasna struktura 7. Dinamika populacija 8. Interakcije (intraspecijske i interspecijske)

2. 1. Abundancija (brojnost, obilnost, gustoća, biomasa) Veličina populacije (kao broj ili biomasa) na jedinici prostora Na višim trofičkim razinama je sve manja (piramida). kuna karnivori ris lisica medvjed omnivori miš vjeverica plodojedi voluharica herbivori listojedi jelen 0.01 0.001 1 10 100 0.1 kg/ha

3. Opća gustoća = prosječan broj organizama na jedinici ukupne površine Ekološka gustoća = stvarni broj u određenom rabljenom prostoru Ribe, voda, rode 5 mlade rode opća gustoća 4 indeks gustoće 3 2 ekološka gustoća 1 60 razina vode cm vode 30 0 X VII XI XII I II III IV V VI VIII IX X mjeseci

4. Računanje abundancije (u praksi teško izvodivo) Apsolutno - totalno prebrojavanje - prebrojavanje na probnim površinama (kvadranti) Relativno (dobro za prikaz trenda) - indeks abundancije (/0/ 1 do 5): od oka po uspjehu hvatanja po opažanju (mjesto i vrijeme) po tragovima (transekt) Statistička obrada

5. 2. Prostorni raspored (socijabilnost, dominacija, životni prostor) 2.1. Dominacija – u postotku u odnosu na druge vrste - dominantna, kodominantna, prateća(e) vrsta(e) 2. 2. Socijabilnost - raspored pripadnika iste vrste - ravnomjerni kontinuirani - neravnomjerni kontinuirani - neravnomjerni diskontinuirani Ovisnosti o prehrani, parenju, brizi za potomstvo, druženju

6. 2.3 Životni prostor Područje u kojem organizam zadovoljava sve životne potrebe. Veličina ovisi o vrsti, sezoni, dobu dana …. Teritorijalnost Jedinka ili skupina aktivno brani svoj prostor. Sprječava porast populacije koji bi onemogućio opstanak. Pr. Arax imperator, Canis lupus Migracije Periodičke – ljeto / zima, dan / noć Emigracije neperiodičke Imigracije Promjene uvjeta staništa (klima, hrana, napućenost)

7. 3. Natalitet Broj “novih” jedinki u populaciji u jedinici vremena. - valjenje - dioba - rađanje Pozitivni činilac rasta populacije (normalno podjednak mortalitetu) Maksimalni natalitet – biološki kapacitet, može samo kratkotrajno ili u eksperimentui Ekološki natalitet – ostvareni, ograničen ekološkim činiocima, ograničavajući činioci Fekunditet – fiziološki mogući broj proizvedenih jaja oplodnja - žena: unutarnja 400 u životu - oštriga: 60.000.000 u sezoni vanjska unutarnja - termit (kraljica): 100 000 000 u životu jedina zrela - Taenia sp.: 14 000 dan unutarnja ciklus! Fertilitet – mogući broj potomaka - slonica 5 do 6 u životu

8. 4. Mortalitet Broj uginulih (smrtnost) u populaciji u jedinici vremena. Negativni činilac rasta populacije (normalno poput nataliteta). Fiziološki mortalitet – minimalni, uz optimalne uvjete, teoretski Ekološki mortalitet – ostvareni, ovisi o vanjskim činiocima Stopa preživljavanja = duljina života a) predreprodukcijska Smrtnost s obzirom na faze života: b) reprodukcijska c) postreprodukcijska a c b čovjek c b a Drosophila b a Ephemeridae (“c” NEMA)

9. 5. Biološki potencijal vrste Kapacitet reprodukcije Otpor okoliša Mogućnosti vrste 100% ostvarenje potencijala uz optimalne uvjete (teoretski): (ako se pojave u prirodi nikada ne traju dugo) - vrabac: 1 par za 10 godina 275.716.983.699 - slon 1 par za 750 godina 19.000.000 ispunjena biosfera Zemlje - dom. muha: 1 par za 6 godina

10. 6. Uzrasna struktura = dobna piramida Mlada populacija (ekspanzija) godine Stara populacija (regres) Stabilna populacija (stagnacija)

11. 6. Uzrasna struktura - nastavak 91 - 100 81 - 90 71 - 80 61 - 70 rat prije 30 g. 51 - 60 41 - 50 31 - 40 glad prije 40 g. 21 -30 11 –20 0 – 10 Muškarci % Žene % Godine života

12. Indija – rast populacije 46 10 36 1.0% 1931 1961 40 21 19 1.9% 14 2.3% 1971 37 23

13. Trajanje života Rast populacije Island, Švedska, Japan 77 god. 0.9, 0.1, 0.6% Hrvatska 71 god. - 0.7% 35 god. 1.8, 2.1% Sierra Leone, Gambija 2.8% 51 god. Afrika

14. 7. Dinamika populacija Faze: A B N D A N C I J A 2 3 4 1 5 VRIJEME 1. Eksponencijalni rast Periodičke 2. Stagnacija (sigmoidna krivulja) 3. Oscilacije (fluktuacije) - najtrajnije 4. Negativni rast Neperiodičke 5. Izumiranje (isčezavanje) populacije

15. Periodičke fluktuacije populacije Laboratorijski pokus Primjer 1. Muha Lucidia cuprina

16. Primjer 2. Leming (Lemmus lemmus) • Posljednjih 20tak godina ciklus poremećen (EU): • domestificirani sobovi bez migracija pojeli lišaj • manje hrane za leminge • gubi se ciklus lisica i sova (niža razina populacije) 0 8 4 Godine

17. Primjer 3. Populacija zeca i kanadskog risa Prema otkupu krzna Hudson Bay kompanije

18. Neperiodičke fluktuacije populacije Sustav nosilac - parazit Muha (Musca domestica) i osa (Nasonia vitropennis)

19. Činioci fluktuacija populacija Temperatura (led - vatra), vlaga (suša- poplava), klima FIZIČKI Neovisni o gustoći Dominiraju u jednoličnijim sustavima tundra monokulture Fluktuacije su češće, jače i težim posljedicama BIOLOŠKI Odnosi među vrstama (numerički) Djelovanje raste izravno proporcionalno Ovisni o gustoći Dominiraju u raznolikijim sustavima bogate šume Samoregulacija Tendencija svih populacija Hiperpopulacija Nije u interesu niti jedne populacije

20. 8. Interakcije - međudjelovanja Rast populacije jedne vrste širi tu vrstu u staništu prema rubovima. Rast konkurentske vrste sužava svaku na optimalnu zonu staništa.

21. Interspecijske interakcije Odnosi: 0, +, - vrsta B A Neutralizam Vrste iz različitih niša 0 0 - - Kompeticija - aktivna (pr. nematodi i kukaši) - - - pasivna (oko hrane, vode…) Kompeticija 0 Amenzalizam pr. jedinke velikih i malih vrsta - + - Trajnije i razlika veličina Parazitizam Kratko i predator veći ili sličan - + Predacija 0 Pozitivno za komenzala + Komenzalizam + + Protokooperacija Fakultativno – pr. rak i moruzgva + Obligatno – pr. preživači i mikrobi + Simbioza Mutualizam = zajedništvo