De geest uit de fles?

1. De geest uit de fles? Zingevingsanamnese Workshop Piet Verhagen Meerkanten GGz Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

2. Stellingen - Vele patiënten hebben levensbeschouwelijke/ spiritueel bepaalde opvattingen/gevoelens die gerelateerd zijn aan hun vermogen om om te kunnen gaan (coping) met ziekte. - Onderzoek en (klinisch) zorg (DSM) voor spirituele behoeften kan de patiënt-tevredenheid en de ‘compliance’ aan het behandelingsplan verbeteren. (Galanter et al. 2008) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

3. The significance of the patient’s and the therapist’s cultural groupsMichel, 1996 Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

4. Cultuurgevoeligheid (DSM-IV) (sub)culturele identiteit (sub)culturele verklaringen voor ziekte (‘illness’) (sub)culturele aspecten van sociale omgeving: stressoren, netwerk en steun (sub)culturele invloed op de arts-patiënt relatie Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

5. Waarden in de GGZ Autonomie Levensgenot Persoonlijke relaties Seksuele identiteit ‘Geloven’ (voor waar houden) (Vandermeersch, 1996) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

6. Waarden in de DSM traditie Empirisme ‘Hyponarrativiteit’ Individualisme Naturalisme Pragmatisme Traditionalisme (Sadler, 2005) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

7. Don’t ‘Als je hoort dat iemand gelovig is, dan schat je hem toch zo’n 20 IQ-punten lager in’. ‘Het is voor mij passend bij andere dingen van een ontwijkende persoonlijkheid’. (Fiselier et al, 2006) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

8. Attitude I Neglect (Neeleman & Persaud, 1995) Scepticisme, overt hostility (Sims, 1994) Insensitivity (Larson et al. 1993) Undecided (Neeleman & King, 1993) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

9. Attitude II The assessment of the religious history and of religious functioning is part of the professionalization of psychiatric practice, and not an esoteric activity of psychiatrists with a special inclination to, or bias for, religious issues. Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

10. Zingeving Betekenisverlening Richting geven Bronnen Determinanten Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

11. Betekenisverlening Functies: Need for value (normatief kader) Need for self-worth Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

12. Richting geven Doel: om na te streven (hebben van doelen is belangrijker dan ze bereiken), om aan de dagelijkse routine te ontstijgen Zinvolheid (uitdagingen in het leven de moeite waard) Motivationele component, bereikbare doelen, ‘need for efficacy’, in combinatie met keuze en verantwoordelijkheid; kortom een intrinsieke zelfbepaalde motivatie. Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

13. Zingevingsbronnen Vijf domeinen die samenhangen met existentiële aspecten van het leven: Persoon Fysieke integriteit Materiële behoeften Activiteiten Verbondenheid Men spreekt in dit kader van elementaire zingeving, ‘bottom-up’, naast overkoepelende zingevingsbronnen zoals religie. Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

14. Determinanten van zingeving Persoonlijkheid Levensomstandigheden Cultuur Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

15. Ter sprake brengen (indirect I) • Volg het religieuze/spirituele/ levensbeschouwelijke taalgebruik van de patiënt • Ga verschuivingen in emotie gerelateerd aan spirituele thema’s na • Faciliteer door te appeleren aan beelden, verhalen, symbolen die dokter en patient wellicht delen Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

16. Ter sprake brengen (indirect II) • Waar bent u (intens) dankbaar voor? • Waar haalt u uw (de) kracht/inspiratie vandaan? • Waar vindt u vrede/rust? • Wie begrijpt uw situatie werkelijk? • Als u bang bent of pijn lijdt, waar vind u troost? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

17. Ter sprake brengen (direct) • Is religie/spiritualiteit een belangrijk, dagelijks deel van uw leven? • Hoe beïnvloedt geloven/spiritualiteit uw leven? • Bent u betrokken bij een geloofsgemeenschap? • Wilt u dat geloofs/spirituele aspecten meegenomen worden in het behandelingsplan? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

18. Zingevings-anamnese Orienting Phase (oriënterende fase) Advanced Phase (verdiepingsfase) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

19. Oriënterende fase I Is religie/levensbeschouwing belangrijk in uw leven? Wilt u religieuze of levensbeschouwelijke thema’s ter sprake brengen? Gelooft u in God of een opperwezen? Behoort u bij een bepaalde kerk of geloofsgemeenschap; is dat van jongsaf zo? Hebt u ooit geestelijke leiding in uw leven ervaren; zo ja, hoe dan? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

20. Oriënterende fase II Denkt u dat uw religie of levensovertuiging u kan helpen bij het overwinnen van uw huidige problemen? Denkt u dat religieuze overtuigingen of geestelijke invloeden u hebben beschadigd of bijdragen aan uw problemen? Verwacht u dat de geloofsgemeenschap waartoe u behoort u zou kunnen helpen? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

21. Oriënterende fase III Zou u graag contact hebben met uw dominee, pastor, ouderling, raadsman, -vrouw, imam of met een geestelijk verzorger van deze instelling? Vindt u het gewenst/goed als ik contact opneem met uw dominee ouderling, pastor, raadsman, imam? Staat u open voor suggesties van de geestelijk verzorger? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

22. Verdiepingsfase thema’s • Wat werd u geleerd (geloofsopvoeding)? • Waar hoort u bij? • Wat is uw levensbeschouwing? • Is er voor u een ultieme levensbron? • Hoe voert u uw leven? • Kent u spirituele ervaringen? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

23. Wat werd u geleerd? • (kerk)diensten, clubs, catechisatie, vereniging • Spirituele/levensbeschouwelijke atmosfeer in gezin • Conflicten in gezin/familie • Welke ervaringen vormden uw levensovertuigingen • Leefden uw ouders zoals ze zeiden te geloven • Welke mensen waren er nog meer belangrijk voor Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

24. Waar hoort u bij? • Tot welke geloofsgemeenschap behoort u? • Wat wordt er van u gevraagd? • Wat wordt u geboden? • Hoe verhoudt u zich tot degenen die leiding geven? • Willen degenen die leiding geven contact met uw behandelaar? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

25. Wat is uw levensbeschouwing? • Heeft u overtuigingen die u in conflict brengen? • Leven na dit leven? • Wat is een goed leven voor? • Wat is succes voor u? • Wat is geluk voor u? • Gelooft u in ‘absolute’ waarden? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

26. Is er voor u een ultieme levensbron (God)? • Wat bracht u tot dat geloof? • Wat maakte dat u uw geloof vaarwel zei? • Wat is voor u karakteristiek voor die levensbron of God? • Hoe beïnvloedt God uw persoonlijke ervaring? • Helpt uw geloof in die bron u in het omgaan met uw ziekte/problemen? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

27. Hoe voert u uw leven? • Past u religieuze/spirituele gebruiken toe? • Gebed? • Meditatie? • samenkomsten? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

28. Spirituele ervaringen? • Kent u bijzondere ervaringen die u religieus of spiritueel zou willen noemen? • Vertelt u dat anderen? • Hoe belangrijk is dat voor u? • Wat voor effecten hadden die ervaringen op uw leven? • Beïnvloedt uw besef van het hogere de wijze waarop u beslissingen neemt? • Kent u mystieke ervaringen? Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

29. Verdiepings fase Ispecifieke aandachtspunten Relatie religie – huidige problematiek • Rouw • Schuld • Schaamte • Levensfase gerelateerde vragen • Opvoeding/socialisatie Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

30. Verdiepings fase IIspecifieke aandachtspunten Relatie met God • Godservaring (Godsbeeld) • Zondebesef • Bidden • Kerkgang • Avondmaal/communie • Gebruiken/rituelen • Leer en leven Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

31. Verdiepings fase IIIspecifieke aandachtspunten Geloofsinhoud • Orthodox, vrijzinnig, zonder kerk/geloofsgemeenschap, agnostisch • Kennis • Visie op huidige problematiek • Schuld en boete • Leven na de dood • Ethische opvattingen Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

32. Richtlijn I Psychologists are mindful of contraindications for the use of spiritually/religiously oriented treatment approaches. a). Generally, psychologists are discouraged from utilizing explicit religious/spiritual treatment approaches with clients presenting with psychotic disorders, substantial personality pathology, or bizarre and idiosyncratic expressions of religion/spirituality. b). Psychologists should discontinue such approaches if iatrogenic effects become evident Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

33. Richtlijn II When psychologists utilizes religious/spiritual techniques in treatment, such as prayer or devotional meditation, they a). first clearly explain the proposed technique to the client and obtain informed consent; b). do so in a competent manner that is respectful of the intended religious/spiritual function of the technique in the client’s faith tradition; and c). adopt such techniques only if they are believed to facilitate a treatment goal. Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

34. Dimensies van religie ‘Nestgeur’ (basaal vertrouwen) Ge- en verboden Identiteit Relatie tot gezagsfiguren (andere ‘zaken’) Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam

35. Vragen? • Indien vragen heeft of literatuur zoekt, mail gerust: pverhagen@meerkanten.nl, • of kijk op: www.religionandpsychiatry.com. Geest uit de Fles 23 september 2009 Amsterdam