Bert Bekkers, Brabant Water N.V. 31 0ktober 2007

1. De ontdekking van de OndergrondGebiedsgerichte aanpak Koude- en WarmteOpslag Bert Bekkers, Brabant Water N.V.31 0ktober 2007

2. 270 Overzicht waterleidingbedrijven in Nederland 190 700 Waternet 480* Vitens 2300 DZH 580 320 Oasen Evides 970 Brabant Water 1050 510 *aansluitingen x 1000

3. Brabant Water • Publiek Maatschappelijke Organisatie (aandelen in handen van Provincie en 61 gemeenten); • Bijna 100 jaar ervaring in het benutten van water uit de bodem; • 34 drinkwaterproductiebedrijven; • 17.000 km leidingnet in Brabant; • 180 miljoen m³ drinkwater, ruim 2,2 miljoen inwoners; • Klantgericht, kostenbewust met moderne techniek en actieve zorg voor de omgeving; • Duurzaamheid en milieubewust zijn belangrijke kernwaarden voor Brabant Water;

4. Waarom investeert Brabant Water in KWO? • Milieubewustzijn • Maatschappelijk belang • Vervult sterke behoefte in de markt • Bekend met watertransport • Zeer ruime kennis en ervaring in aanleg en beheer van grondwaterputten • Zeer ruime kennis en ervaring in de behandeling van grondwater • Grote geohydrologische kennis • Zeer ruime ervaring in leidingaanleg en beheer • Investerende partner in duurzaam energiesysteem • Goede positie voor integrale aanpak

5. Milieu:Noodzaak reductie CO2 uitstoot

7. Toenemende behoefte aan comfort; verwarming en koeling

8. Stijgende energieprijzen • Toekomstverwachting: • Energieconsumptie zal stijgen • Olieproductie zal dalen • Conventionele energieprijs zal stijgen

9. Beeldvorming: “Duurzame energie is duur”

10. Een realistische oplossing: KWO

11. Koude en Warmteopslag:Zeer rendabele vorm van duurzame energie Maar:Het ontbreekt aan inzicht en kennis om vroegtijdig in een project in te passen.

12. Waarom is Koude- en WarmteOpslag een interessante optie ? • Energiebesparing (50 tot70%) • Lagere projectkosten (vermeden kosten, investering en exploitatie GWS door BW); • Verlaging EPC; • Koeling en verwarming; • Verhoging commerciële waarde van het pand; • Comfortabeler en gezonder binnenklimaat; • Garanties lange termijn; • Lagere onderhoudskosten;

13. Waarom is Koude- en WarmteOpslag een interessante optie ? • Milieuvoordelen • Opschaling vergroot de inzetbaarheid (voorkomen van onderlinge beïnvloeding) • Opschaling maakt kwo ook voor kleinere energievragen mogelijk • Techniek is zeer betrouwbaar; • KWO systemen kunnen ook ingezet worden voor o.a. primaire brandblusvoorzieningen. • Mogelijkheid voor outsourcen van energievoorzieningen.

14. Meer comfort bij toepassen van KWO KWO altijd in combinatie met laag temperatuur verwarming (LTV) Vloerverwarming voorkeur: • Hoog comfort stralingswarmte, T-verdeling gelijkmatig • Gezond binnen- minder stofcirculatie, milieu mijten

15. Stappen ter realisatie van een KWO-installatie Klant Oriëntatiefase Monitoring en Beheer Haalbaarheids- Onderzoek Financiering Voorbereiding Realisatie

16. Haalbaarheid • Technisch Grondwaterdebiet Grondwaterkwaliteit • Juridisch Vergunning (beïnvloeding, effect grondwaterstandverlaging, verordeningsgebied, etc.) • Financieel Rendabel?

18. Beïnvloeding van systemen

19. Stappen ter realisatie van een KWO-installatie Klant Deskundige en risicodragende partij Oriëntatiefase Monitoring en Beheer Haalbaarheids- Onderzoek Financiering Voorbereiding Realisatie Ontzorging en zekerheid rendement

20. Financiering, Voorbereiding & Realisatie • Financiering Vrijmaken middelen Subsidie mogelijkheden • Voorbereiding Vergunning Ontwerp Begroting • Realisatie Construeren van putten Aanleg leidingen en kabels Inrichten technische ruimte Koppelen gebouwbeheerssysteem en grondwatersysteem

21. Stappen ter realisatie van een KWO-installatie Klant Deskundige en risicodragende partij Oriëntatiefase Monitoring en Beheer Haalbaarheids- Onderzoek Financiering Voorbereiding Realisatie Ontzorging en zekerheid rendement

22. Monitoring & Beheer • Onderhoud en bediening • Monitoren putten • Leveren informatiestroom in verband met eisen vergunning • Procescontrole • Storingen

23. Goed functionerend grondwatersysteem de basis voor een succesvolle toepassing KWO en daarmee de garantie voor lage energietarieven.

24. Onbezorgd door goed onderhoud met kennis van zaken ! Onbezorgd door goed onderhoud met kennis van zaken ?

25. BVoorbeeld intergrale aanpak • Chassépark, Breda • Citadel, Assen • Arnhem Centraal

27. Citadel, Assen 160 appartementen, 70 woningen,13.000 m² winkelen en parkeergarage Vermogen: 3.000 kW Energievoordeel: € 165.000,-

28. Arnhem Centraal Bruto vloeroppervlak: 108.000 m² Vermogen: 3.550 kW

29. Chassépark, Breda

30. Voorbeeld besparingsmogelijkhedenChassépark, Breda • Vermogen 3840 KWt • Energievraag grondwatersysteem 3840 MWht • Maximaal grondwaterdebiet 415 m3/h • Verplaatste grondwaterhoeveelheid 440.000 m3/jaar • Energiebesparing (aardgas) 70 % • Reductie schadelijke stoffen • Reductie uitstoot CO2 458 ton/jaar circa 23.000 bomen of 2,4 miljoen km autorijden • Reductie uitstoot NOx 122 kg/jaar • Investering € 1.600.000,- • Vermindering jaarkosten door KWO 25 %

31. In de planfase de juridische, technische en financiële mogelijkheden nagaanDenk exploitatiegericht. Randvoorwaarden integrale aanpak:

32. Knelpunten:Steeds meer systemen ondergrondse energieopslag.Integrale benadering noodzakelijk voor optimaal gebruik.Co2 reductie bij grootste energieverbruiker (huishoudens)Energiebalans

33. Beïnvloeding van systemen

34. Dilemma: Overheid kan zich niet binden aan commerciële partijenOverheid stimuleert inzet KWO maar is op veel plaatsen niet vergunbaar(waterwingebieden, verordeningen, maximale diepte, bodemvervuiling, etc)Bedreiging vervuiling grondwaterLeveringszekerheid

36. Pilotproject: Hightech Campus Eindhoven Bruto vloeropp: 200.000 m² Vermogen 14.000 kW Besparing op aardgas: 850.000 m³ Vermindering jaarlasten: € 450.000

37. Principe gesloten systeemBodemwarmtewisselaarsysteem

38. Bodemwarmtewisselaarsysteem • Risico’s: • Kans op lekkage. Gevolg: verontreiniging van de bodem en het grondwater met o.a. glycol. • Doorboren van afsluitende lagen. Gevolg: vermenging van waterkwaliteiten uit verschillende watervoerende pakketten. • Opmerkingen: • Provincie onderkent de bedreiging van de grondwaterkwaliteit en raadt de toepassing af. • Systeem wordt door Brabant Water niet toegepast.

39. Dilemma: Overheid kan zich niet binden aan commerciële partijenOverheid stimuleert inzet KWO maar is op veel plaatsen niet vergunbaar(waterwingebieden, verordeningen, maximale diepte, bodemvervuiling, etc)Bedreiging vervuiling grondwaterLeveringszekerheid

40. Putverstopping • Bodemopbouw • Waterkwaliteit (REDOX reactie) • verstopping door gasbellen i.v.m. • ontgassing • Verstopping door bacteriële groei • Verstopping door colloïdale delen

41. Mogelijke oplossing: Nutsvoorziening ??