Emergencja. Antyredukcjonizm , monizm anomalny

1. dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN Emergencja. Antyredukcjonizm, monizm anomalny

2. Plan wykładu • Emergencja: odwrotność redukcji? • Antyredukcjonizm – główne motywacje • Monizm anomalny Davidsona • Argument z wykluczenia przyczynowego Kima

3. Odwrotność redukcji: emergencja? • Emergencja: • powstawanie nowych struktur, własności, funkcji, prawidłowości… • istnienie własności i procesów systemowych, które nie mają egzemplifikacji na poziomie mikrostruktury systemu.

4. Agregatywność a organizacja • Agregatywność: odwrotność emergencji (William Wimsatt) • Intuicja: jeśli coś nie ma organizacji, można to dowolnieprzeorganizować bez zmiany jego tożsamości.

5. Kryteria nieagregatywności • Podstawianie • Skalowanie rozmiaru lub podobieństwo ilościowe • Dekompozycja i reagregacja • Liniowość – brak interakcji kooperatywnych lub inhibicyjnych

6. Podstawianie • Własność systemu jest nieagregatywna, jeśli nie można podstawiać równoważnych części systemu. • Innymi słowy, własności systemu nie może być wrażliwa na kolejność ułożenia części (funkcja złożenia jest przemienna w przypadku własności agregatywnych).

7. Skalowanie rozmiaru • Jeśli dodanie lub usunięcie części nie powoduje utraty podobieństwa jakościowego, to zachodzi agregatywność.

8. Dekompozycja i reagregracja • Jeśli rozłożymy system na części i złożymy ponownie, a będzie taki sam, to jest agregatywny.

9. Liniowość • Jeśli nie ma interakcji inhibicyjnych lub kooperacyjnych wpływających na własność systemową, to jest ona agregatywna.

10. Cztery kryteria • Jeśli nie jest spełnione którekolwiek z tych czterech kryteriów, to dana własność nie jest agregatywna. • Innymi słowy, to kryteria emergencji.

11. Przykład nr 1 • Masa kupy piachu: • Jest niewrażliwa na podstawiania. Można sobie przesuwać piach w tę i we w tę. • Dodanie i usunięcie ziarnka nie zmienia podobieństwa do kupy piachu. • Po usunięciu pewnych części i dodaniu z powrotem mamy nadal kupę piachu. • Między ziarnkami piasku nie ma istotnych interakcji wpływających na masę kupy piachu.

12. Przykład nr 2 • Zdolność żabydo łapania much • Możliwe, że możnazastąpić organy żabyprotezami. • Ale po dodaniu większej ilości nóg nie będzie mogła skakać i żyć. • Po oderwaniu łba i ponownym przytwierdzeniu nie ożywa. • Interakcje wewnętrzne są silne.

13. Mózg = kupa piachu czy żaba? • Proste strategie redukcjonizmu (agregatywność) mogą nie działać. • Ale są wersje redukcji – mianowicie funkcjonalna – które nie przeczą emergencji w sensie Wimsatta. • Redukcja pozostaje istotna, bo nie chcemy, żeby teorie psychologiczne były kompletnie niezależne od teorii neurologicznych. • Choć funkcjonaliści… Ale to w następnym odcinku!

14. Emergencja kontra redukcja • Jaegwon Kim: emergencjawłasności umysłowych wobecfizycznych jest logicznie niemożliwa, jeśli te własnościsuperweniują na fizycznych. • Ale: Kim rozumie emergencję jako niemożność wywnioskowania, że dana własność przysługuje. Tylko w tym sensie. • Co do emergencji w sensie Wimsatta: musi się dopiero zastanowić.

15. Emergencja kontra redukcja • Emergencja w sensie Wimsatta nie jest sprzeczna z superweniencją. Bycie żabą superweniuje na jej fizycznej mikrostrukturze (a już na pewno globalnie superweniuje na wszystkich prawach przyrody), chociaż to własność systemowa i nieagregatywna. • Radykalna emergencja (brytyjski emergentyzm z początku XX wieku) bywa rzeczywiście sprzeczna z superweniencją.

16. Antyredukcjonizm • Główne odmiany antyredukcjonizmu: • dualizm, • funkcjonalizm (wsparty argumentem z wielorakiej realizacji), • pluralizm (odrzucenie idei jedności nauki), • radykalny emergentyzm, • fizykalizm antyredukcyjny.

17. Fizykalizm antyredukcyjny • Intuicja: można uznać wszystkie własności (procesy, struktury…) umysłowe za fizyczne, choć niemożliwa jest redukcja reprezentacyjna teorii psychologicznych do fizycznych. • Zachodzi więc redukcja ontyczna, ale nie reprezentacyjna. • Wydaje się zgodne z aktualnym stanem wiedzy: psychologia nie redukuje się do fizyki!

18. Monizm anomalny Davidsona • Donald Davidson (1917-2003):amerykański filozof języka i umysłu • Monizm anomalny: • Umysł ma naturę fizyczną, lecz teoriepsychologiczne nie są redukowalne do fizycznych z zasadniczych powodów. • Najlepiej opracowane stanowisko antyredukcjonistycznego fizykalizmu z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.

19. Argumentacja Davidsona • Davidson argumentuje, że jednocześnie prawdziwe są trzy zasady: • (A) Przynajmniej niektóre zdarzenia mentalne wchodzą w interakcje przyczynowe ze zdarzeniami fizycznymi (zasada interakcji przyczynowej). • (B) Gdzie występuje przyczynowość, musi istnieć prawo (zasada nomologicznego charakteru przyczynowości). • (C) Nie istnieją ścisłe, deterministyczne prawa, na których podstawie można przewidywać i wyjaśniać zdarzenia mentalne (zasada anomalnego charakteru zdarzeń mentalnych).

20. Rozwiązanie pozornej sprzeczności • Zbiór zdarzeń umysłowych jest podzbiorem właściwym zdarzeń fizycznych. • Relacje przyczynowe zachodzą między zdarzeniami jednostkowymi – niezależnie od ich sposobu opisu. • Davidson przyjmuje tylko identyczność numeryczną (egzemplarzy) między zdarzeniami umysłowymi a fizycznymi. Nie ma tożsamości typów (jakościowej) ani ścisłych praw psychofizycznych.

21. Ścisłość praw • W filozofii nauki rozróżnia się dwa rodzaje praw nauki: • prawa ścisłe (w sensie ścisłym): bezwyjątkowo obowiązujące zawsze i wszędzie; • prawa ceterisparibus: obowiązujące tylko w tzw. warunkach normalnych. • Niektórzy odmawiają prawom ceterisparibusstatusu praw. To tylko uogólnienia, które obowiązują w pewnych warunkach, ale nie prawa (James Woodward, D. Davidson).

22. Prawa psychofizyczne • Zdaniem Davidsona, predykaty mentalne mają charakter normatywny. • Odwołujemy się (implicite) do pojęcia racjonalności, kiedy opisujemy czyjeś postępowanie w kategoriach jego przekonań i celów. Racjonalność jest pojęciem normatywnym. • Z tego względu (a nie tylko z banalnego powodu braku praw innych niż ceterisparibus) nie ma mowy o redukcji terminów psychologicznych do fizycznych.

23. Replika Kima • Fizykalizm antyredukcyjny albo czyni umysł epifenomenem, albo implikuje mocny dualizm. • Zdaniem Kima Davidson (który sam wprowadził pojęcie superweniencji!) musi albo uznać, że opis w kategoriach mentalnych nie jest właściwym opisem przyczynowym, albo – aby utrzymać kauzalny charakter myśli – porzucić fizykalizm.

24. Argument z wykluczenia przyczynowego • Założenie: własności umysłowe różnią się od fizycznych. • Założenie antyredukcjonizmu (odrzucenie identyczności typów). • Po jego podważeniu nie ma kłopotu z tym argumentem. • Uwaga: ten argument należy do najmocniejszych argumentów za redukcjonizmem.

25. Argument z wykluczenia przyczynowego • 1: Każde zdarzenie fizyczne ma wystarczającą przyczynę. • 2. Zdarzenia umysłowe czasem powodują zdarzenia fizyczne (i czasem z powodu swojego umysłowego charakteru). • 3. Skutki fizyczne przyczyn umysłowych nie są wszystkieprzedeterminowane. • 4. Żaden skutek nie ma więcej niż jednej przyczyny, jeśli nie jest przedeterminowany. • Wniosek: Własności umysłowe muszą być fizyczne. Wbrew założeniom fizykalizmu antyredukcyjnego.

26. Zasada domknięcia przyczynowego świata fizycznego • Nie istnieją zdarzenia fizyczne, które mają przyczyny inne niż fizyczne. Fizyka nie musi ich postulować. • Żeby utrzymać prawdziwość monizmu anomalnego, można postulować epifenomenalizm (negacja przesłanki 2). Marna pociecha. • Można też twierdzić, że diabeł pogrzebany jest w szczegółach teorii przyczynowości.

27. Odpowiedź Woodwarda i Raatikainena • Można twierdzić, że zdarzeniaumysłowe powodują zdarzenia fizyczne, i że niektóre zdarzenia nie powinny być opisywane jako powodowane przez zdarzenia fizyczne. • Teoria przyczynowości Woodwarda/ Pearla wymaga, aby wyjaśnienia przyczynowe wskazywały odpowiednie klasy kontrastu. Fizyczne klasy kontrastu są niewłaściwe. • Jeśli moje przekonanie spowodowało, że wyjąłem z lodówki pomidora, to należy to rozumieć tak: że moje przekonanie, że pomidor tam jest, a nie że pomidora tam nie ma, jest przyczyną otwierania lodówki. • Nie da się określić właściwej klasy przyczyn wyjęcia pomidora w kategoriach fizykalnych.

28. Podsumowanie • Emergencja niekoniecznie jest negacją redukcji! • Antyredukcjonizm musi jakoś odpowiedzieć na argument z wykluczenia przyczynowego. W przeciwnym razie jest niewiarygodny. • Jednak przez to antyredukcjonizm staje się stanowiskiem bardzo skomplikowanym. Redukcjonizm zwycięża prostotą. • Fizykalizm antyredukcyjny musi być wyrafinowany.

29. Polecane lektury • Kim J., Umysł w świecie fizycznym: esej na temat problemu umysłu i ciała oraz przyczynowania mentalnego, tłum. R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2002. • Davidson D., Zdarzenia mentalne, [w:] Eseje o prawdzie, języku i umyśle, red. B. Stanosz, tłum. T. Baszniak, PWN, Warszawa 1992, s. 163–193. • RaatikainenP., Canthemental be causallyefficacious?, [w:] RegardingtheMind, Naturally, red. M. Miłkowski i K. Talmont-Kaminski, Cambridge ScholarsPublishing, Newcastle 2013 (na jego stronie https://helsinki.academia.edu/PanuRaatikainen)