Foresight – droga do rozwoju regionu

2. Foresight – droga do rozwoju regionu Dr Jerzy Głuszyński wiceprezes Pentor Research International Listopad 2008 r., Poznań

3. …dobry los nie jest sprzymierzeńcem bezczynnych… SOFOKLES 3

4. CO TRZEBA WIEDZIEĆ O FORESIGHT 4

5. Co trzeba wiedzieć Foresight… • ważny element procesu racjonalnego przewidywania możliwych dróg rozwoju • metoda stosowana z powodzeniem w większości państw Unii Europejskiej • odpowiedź na… • potrzebę stworzenia platformy do dyskusji i współpracy pomiędzy decydentami, środowiskiem naukowym, przemysłem i opinią publiczną w zakresie priorytetów badawczych i technologicznych oraz kluczowych problemów społecznych • potrzebę ustalania przyszłych priorytetów w oparciu o racjonalne przesłanki 5

6. Co trzeba wiedzieć Foresight… • Nie powinien być mylony z prognozowaniem • Wyjście poza „wąskie” ramy modeli prognostycznych • To „tworzenie przyszłości” • Interdyscyplinarne podejście do metod i grup interesariuszy (uczestników procesu) • Demokratyzacja procesu – unikanie dominacji lub presji jednej lub kilku indywidualności • Demokratyzacja procesu – unikanie dominacji lub presji jednej lub kilku dziedzin / trendów naukowych • Włączenie w proces „zwykłych śmiertelników” 6

7. Co trzeba wiedzieć Uspołecznienie procesu – sine qua non powodzenia projektu!!! Wyjście poza perspektywę interesów branżowych Możliwość wsłuchania się w głosy ekspertów z: • wielu dziedzin • różnych sektorów gospodarki i działów nauki • z różnym doświadczeniem zawodowym 7

8. Zanim zaczniemy realizować Zadajmy sobie pytania 1. JAKIE CELE CHCEMY OSIĄGNĄĆ? KTO MA BYĆ BENEFICJENTEM? Z KIM CHCEMY WSPÓŁPRACOWAĆ? TRAFNOŚĆ POD WZGLĘDEM POTENCJAŁU INSTYTUCJONALNEGO I MERYTORYCZNEGO 2. 3. JAKIE METODY ZASTOSOWAĆ? JAKIM BUDŻETEM DYSPONUJEMY? CZY BUDŻET JEST ADEKWATNY DO STAWIANYCH CELÓW, ZAANGAŻOWANYCH PODMIOTÓW I METOD? 4. 5. W JAKI SPOSÓB FINANSOWAĆ? FUNDUSZE WŁASNE, ŚRODKI AKCESYJNE… ? 6. JAKĄ STRUKTURĘ ZARZĄDZANIA PRZYJĄĆ? … ETC. 8

9. Bariery realizacyjne FINANSOWA Foresight nie jest tanim przedsięwzięciem…. INSTYTUCJONALNA Prawidłowa realizacja projektów typu foresight wymaga odpowiedniego zaplecza instytucjonalnego MENTALNA Niebezpieczeństwo niewielkiego zaangażowania 9

10. Bariery realizacyjne DORAŹNOŚĆ MYŚLENIA DECYDENTÓW Działania dyktowane kalendarzem wyborczym… Częsta dyskontynuacja działań (tworzenie od nowa) Skupianie się na teraźniejszości… Polska jest jednym z nielicznych państw pozbawionych instytucji, których celem jest analiza rozwoju w perspektywie długookresowej 31 grudnia 2006 roku w ramach „odchudzania” państwa rozwiązano Rządowe Centrum Studiów Strategicznych NISKI POZIOM ZAANGAŻOWANIA SPOŁECZNEGO Brak silnego poczucia dobra wspólnego Bagatelizowanie działań o charakterze wykraczającym poza egoizm grupowy A ile mi zapłacicie? A co ja z tego będę miał? 10

11. Rodzaje projektów foresight Narodowy Regionalny Branżowy

12. WNIOSKI Z DOTYCHCZAS ZREALIZOWANYCH PROJEKTÓW 12

13. Wnioski • duży potencjał – dla kraju, regionów i branż (doświadczenia Japonii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych) • umiejętne zastosowanie również szansą dla Polski • możliwość stopniowego tworzenia nowej kultury myślenia o sposobach radzenia sobie z wyzwaniami nowoczesnego świata • wsparcie dla realizacji Strategii Lizbońskiej – gospodarka oparta na wiedzy + zrównoważony rozwój 13

14. Wnioski • powodzenie projektów typu foresight może być zapewnione jedynie przy zaangażowaniu instytucji dysponujących odpowiednim zapleczem intelektualnym i technicznym • foresight to nie tylko ogromne przedsięwzięcie intelektualne, to również ogromne przedsięwzięcie organizacyjne • projektom typu foresight powinna towarzyszyć względnie silna kampania marketingowa: • działania komunikacyjne mogą przyczyniać się do wzrostu chęci uczestnictwa w projekcie… • z drugiej strony zwiększać zainteresowanie wynikami projektu (nacisk na implementację wypracowanych wyników) 14

15. Wnioski • realizowane w Polsce projekty foresight budziły duże zainteresowanie: • Do Narodowego Programu Foresight Polska 2020 zgłosiło się ponad 9000 ekspertów zewnętrznych • Ponad 2500 wzięło udział w dwóch rundach badania Delphi • jednak wśród ekspertów zewnętrznych wciąż zbyt duża jest grupa przedstawicieli świata nauki i osób powyżej 45 roku życia • zbyt mała liczba przedstawicieli sektora prywatnego, organizacji pozarządowych i osób młodych – WYZWANIE DLA PRZYSZŁYCH PROJEKTÓW 15

16. Wnioski • w foresight regionalnych dominująca pozycja uczelni i jednostek badawczych • słaby udział w projektach urzędów regionalnych i dużych miast • nie wszystkie województwa realizują projekty foresight • niewielkie przełożenie projektów foresight na faktyczne działania w regionach 16

17. Wnioski • duża liczba opracowań jako rezultatów projektów • zróżnicowane struktury zarządzania projektami (foresight regionalne) • zróżnicowane budżety • brak wypracowanych dobrych praktyk, niewielka liczba ekspertów znających dobrze metodykę foresight (problemy wieku „dziecięcego”) 17

18. Wnioski • niewielka liczba foresight branżowych • niewielka liczba branż objętych foresight • koncentracja w kilku ośrodkach (foresight branżowe) • zorientowane na identyfikację kluczowych technologii • stosunkowo duży udział przedstawicieli sektora komercyjnego (foresight branżowe) 18

19. O NARODOWYM PROGRAMIE FORESIGHT POLSKA 2020 19

20. Idea Programu Narodowy Program Foresight Polska 2020… • uruchomiony przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w grudniu 2006 r. • realizowany przez Konsorcjum Koordynujące, wybrane w drodze konkursu • Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN • Instytut Nauk Ekonomicznych PAN • Pentor Research International 20

21. Cele Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Próba odpowiedzi na pytania: • Jaką przyszłość przewidujemy dla naszego kraju? • Jak kształtować teraźniejszość, abyśmy w przyszłości byli w stanie zrealizować i zaspokoić nasze aspiracje społeczne, gospodarcze i cywilizacyjne? Cele Narodowego Programu Foresight „Polska 2020”: • określenie wizji rozwojowej Polski do 2020 roku • określenie, poprzez konsensus z głównymi interesariuszami, priorytetowych kierunków badań naukowych i prac rozwojowych, które w perspektywie wieloletniej wpłyną na przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego i wzrost jakości życia w Polsce • wykorzystanie wyników badań w praktyce oraz stworzenie dla nich preferencji w przydziale środków budżetowych • przedstawienie znaczenia badań naukowych dla rozwoju gospodarki oraz możliwości ich absorpcji przez gospodarkę • dostosowanie polskiej polityki naukowej do wymogów UE 21

22. Pola badawcze Bezpieczeństwo Technologie Informacyjne i Telekomunikacyjne Zrównoważony Rozwój Polski • Bezpieczeństwo ekonomiczne (zewnętrzne i wewnętrzne) • Bezpieczeństwo intelektualne • Bezpieczeństwo socjalne • Bezpieczeństwo techniczno-technologiczne • Rozwój społeczeństwa obywatelskiego • Dostęp do informacji • ICT a społeczeństwo • ICT a edukacja • eBiznes • Nowe media • Jakość życia • Źródła i wykorzystywanie zasobów energetycznych • Kluczowe problemy ekologiczne • Technologie na rzecz ochrony środowiska • Zasoby naturalne • Nowe materiały i technologie • Transport • Integracja polityki ekologicznej z politykami sektorowymi • Polityka produktowa • Zrównoważony rozwój regionów i obszarów

23. Metodologia foresight Analiza SWOT Dyskusje panelowe Analiza PEST – otoczenia Badanie Delphi Krzyżowa analiza wpływów Budowa scenariuszy

24. Metodologia foresight Duże znaczenie dla realizacji Programu miała metoda Delphi, będąca podstawą wielu przedsięwzięć foresight zrealizowanych w innych krajach, użyta przez Pentor RI po raz pierwszy na taką skalę w Polsce. W dwóch rundach badania wzięło udział 2500 osób – ekspertów zewnętrznych Narodowego Programu Foresight Polska 2020

25. Uczestnicy procesu Wielość opinii i perspektyw jest cenną wartością projektu - tendencja do angażowania w programy foresight wielu różnych interesariuszy. W Narodowym Programie Foresight Polska 2020 wzięli udział przedstawiciele: • nauki • biznesu – innowacyjnych przedsiębiorstw • instytucji i inicjatyw wspierających innowacyjność • administracji oraz politycy • organizacji pozarządowych • mediów • studenciostatnich lat studiów • osoby zainteresowane przyszłością, myślące perspektywicznie, amatorzy interesujący się określoną tematyką itp.

26. Podstawowe formy uczestnictwa • Panele eksperckie (Panel Główny, Panele Pól Badawczych, Panele Tematyczne) • ocena stanu wiedzy w polach badawczych • przeanalizowanie metodami foresight obszarów i makrotematów w ramach pól badawczych • przygotowanie scenariuszy rozwoju i rekomendacji dla MNiSW • Badanie eksperckie Delphi – Zespół Ekspertów Zewnętrznych (2500 osób) • dwukrotne ankietowanie tej samej grupy ekspertów • identyfikacja trendów rozwojowych i priorytetowych technologii • wkład do budowy scenariuszy, ale także forma społecznej debaty – metoda budowania konsensusu • przezwyciężenie ograniczeń związanych z tradycyjnym komunikowaniem się ekspertów

27. FORESIGHT REGIONALNY 27

28. Cele foresight regionalnych Cele główne • Opracowanie scenariuszy (prognoz) rozwoju technologii • Identyfikacja (i ocena) kluczowych (wiodących, perspektywicznych) technologii (kierunków rozwoju technologii) • Wyznaczenie priorytetowych kierunków rozwoju (gospodarczego) regionu • Wyznaczenie priorytetów w dziedzinie B+R w regionie Cele szczegółowe • Wsparcie regionalnych firm, zwłaszcza MSP (zmiany w przyszłości, strategie rozwoju) • Wzrost poziomu wiedzy i umiejętności regionalnych decydentów politycznych i partnerów społecznych w zakresie antycypowania przyszłości • Definicja i weryfikacja metodologii i zestawu instrumentów umożliwiających wdrożenie systematycznego foresightu regionalnego i technologicznego • Wskazanie i ocena przyszłych potrzeb, szans i zagrożeń związanych z rozwojem gospodarczym *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

29. Foresight regionalny Realizowane projekty* • Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa śląskiego • Foresight technologiczny na rzecz zrównoważonego rozwoju Małopolski • Monitorowanie i prognozowanie priorytetowych, innowacyjnych technologii dla zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego • LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny (woj. łódzkie) • Województwo Opolskie Regionem Zrównoważonego Rozwoju – Foresight Regionalny do 2020 r. • Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa świętokrzyskiego • Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa podkarpackiego • Makroregion innowacyjny. Foresight Technologiczny dla województwa dolnośląskiego do roku 2020 *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

30. Instytucje wiodące • Politechnika Śląska • Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie • Przemysłowy Instytutu Automatyki i Pomiarów • Uniwersytet Łódzki, Centrum Doskonałości w Zakresie Gospodarki Opartej na Wiedzy KNOWBASE • Politechnika Opolska • Politechnika Świętokrzyska w Kielcach • Politechnika Rzeszowska • Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

31. FORESIGHT BRANŻOWY 36

32. Cele foresight branżowych • ocena stanu technologicznego określonej branży (analiza bilansu surowcowego i stanu dotychczas stosowanych metod wytwarzania) • identyfikacja rozwiązań o największym potencjale rozwoju • ocena innowacyjności określonych technologii • rozpoznanie kluczowych technologii w aspekcie: • strategicznego znaczenia dla rozwoju kraju • zrównoważonego rozwoju Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

33. Cele foresight branżowych cd. • przygotowanie bazy danych technologii materiałowych; • określenie sposobów pokonania barier materiałowych w kluczowych kierunkach działania; • identyfikacja produktów zwiększających konkurencyjność branży i kraju (pokonanie różnicy rozwojowej Polski wobec UE); • identyfikacja technologii jako nowych (alternatywnych, eksperymentalnych) rozwiązań wytwarzania; • upowszechnianie wiedzy na temat praktycznego wykorzystania określonych technologii. Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

34. Foresight branżowy Realizowane projekty* • Foresight technologiczny odlewnictwa polskiego (ODL) • Foresight technologiczny w zakresie materiałów polimerowych (PLM) • Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobycia i przetwórstwa węgla brunatnego (WB) • Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobywczego węgla kamiennego (WK) • Scenariusze rozwoju technologii nowoczesnych materiałów metalicznych, ceramicznych i kompozytowych (MCK) *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

35. Foresight branżowy Realizowane projekty cd* 6. Ocena perspektyw i korzyści z wykorzystania technik satelitarnych i rozwoju technologii kosmicznych w Polsce (KSM) 7. Kierunki rozwoju technologii materiałowych na potrzeby klastra lotniczego „Dolina Lotnicza” (DL) 8. Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobywczego rud miedzi i surowców towarzyszących w Polsce (RM) 9. System monitorowania i scenariusze rozwoju technologii medycznych w Polsce (MED) 10. Scenariusze rozwoju technologicznego kompleksu paliwowo-energetycznego dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju (PEN) *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

36. Instytucje wiodące • Główny Instytut Górnictwa • Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN • Centrum Badań Kosmicznych PAN • Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN • KGHM CUPRUM Sp. z o.o. CBR we Wrocławiu • POLTEGOR INSTYTUT Instytut Górnictwa Odkrywkowego we Wrocławiu • Instytut Odlewnictwa w Krakowie • Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego DOLINA LOTNICZA *Przegląd projektów foresightu branżowego w Polsce U. Glińska, A. Kononiuk, Ł. Nazarko

37. ŚRODKI FINANSOWE I HORYZONT CZASOWY 43

38. Narodowy Program Foresight Polska 2020 Narodowy Program Foresight Polska 2020 4,5 mln PLN Okres realizacji : grudzień 2006 – listopad 2008

39. Foresight regionalne - koszty do 3.9 mln PLN – Śląsk od 900 tys. PLN – Małopolska *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

40. Foresight regionalne – okres realizacji Od 21 miesięcy – Małopolska do 31 miesięcy – Dolny Śląsk *Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu. Konferencja Spójności. Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa, 13 listopada 2007, [dok. elektroniczny, dostęp dnia... z www.foresight.polska2020.pl].

41. Dziękuję za uwagę! Więcej informacji: www.foresight.polska2020.pl