het plan van het kabinet

1. Het plan van het kabinet AOW leeftijd omhoog van 65 naar 67 Lans Bovenberg pleit zelfs voor 68 Waarom? Levensverwachting is sinds 1957 gestegen met 19 jaar; in 2050 zal dit 22 jaar zijn In 1957 stonden tegenover 1 AOW-gerechtigde 6 werkenden; inmiddels 1 op 4, in 2040 zal dit 1 op 2 zijn Financiële crisis leidt tot fors hogere staatsschuld: ingrijpende maatregelen zijn nodig Door de vergrijzing stijgen de kosten van zorg en AOW beide met 4% van BBP: juist daar zoeken naar maatregelen voor kostenbeheersing Hoe? Geleidelijk in 24 stappen van een maand Alternatieven met grotere stappen Bijvoorbeeld in 2 stappen van 1 jaar: in 2015 en 2025 Mogelijke uitzondering voor zware beroepen Besparing: EUR 4 miljard in 2040 (0,7% van BBP)

3. De opstelling van het FNV Geen noodzaak tot wijziging AOW, er is alleen een probleem met de schatkist Kabinet misbruikt crisis en legt grootste deel van rekening neer bij kwetsbare groepen Alternatieven Maatregelen in pensioensfeer Houdbaarheidsbijdrage AOW naar draagkracht Meer flexibiliteit in AOW leeftijd Andere opzet doorwerkbonus en arbeidskorting Beperking aftrek pensioenpremie voor topinkomens Andere maatregelen Meer mensen aan het werk: verhoging van arbeidsdeelname Rechtvaardigere financiering zorg: rijken gaan meer betalen Afschaffen aftrek hypotheekrente voor huizen boven € 1 miljoen Nieuw belastingstelsel: toptarief van 60% voor inkomens boven € 250.000

4. De opstelling van de werkgevers AOW Financiering geheel uit algemene middelen Geleidelijke verhoging AOW leeftijd van 65 naar 67 Kortere opbouwtijd: 45 i.p.v. 50 jaar Meer voorlichting over afschaffen partnertoeslag in 2015 Toeslag voor partner jonger dan 55 al afgeschaft in 2011 ANW Afschaffen en onderbrengen in Wet Werk en Bijstand Pensioenen in 2e pijler Verplichte deelname tot bepaald basisniveau (DB), daarboven vrijwillig individueel maatwerk (DC) Beperking van ambitie tot maximaal 70% van middel/eindloon met jaarlijkse opbouw van 1,5 – 2% Geen garanties over pensioenzekerheid Beperken van indexatieambitie Andere verdeling lang-levenrisico en aanpassing generatiesolidariteit Meer ruimte voor deeltijdpensioen

5. Wat te doen met de aanvullende pensioenen? Het Actuarieel Genootschap heeft het effect van de verhoging van de AOW leeftijd op de aanvullende pensioenen onderzocht Drie scenarios: Compenseren: pensioenleeftijd in regeling blijft 65 jaar AOW-gat wordt gecompenseerd door inkoop van tijdelijk pensioen Pensioenkosten stijgen met 5 – 50% Niets doen: pensioenleeftijd blijf 65 jaar, regeling wordt niet aangepast AOW-gat wordt niet opgevuld, waardoor feitelijke uittreedleeftijd stijgt Pensioenkosten blijven nagenoeg gelijk Meebewegen: pensioenleeftijd wordt verhoogd naar 67 jaar Pensioenkosten dalen met 10-12% Twee mogelijkheden voor praktische uitvoering Knip: respecteren al opgebouwde rechten en verdere opbouw op basis van hogere pensioenleeftijd Overgangsmaatregelen zodat ingangsleeftijd regeling voor elke jaarlaag aansluit bij ingang AOW

6. Interessant internationaal voorbeeld: Australië Regering heeft maatregelen genomen om pensioensparen te stimuleren Superannuation uitkering is belastingvrij vanaf leeftijd 60 Gunstig belastingtarief (15%) voor pensioenpremies tot AUD 50.000 per jaar Gedurende 3 jaar mogelijk om AUD 150.000 per jaar van vermogen over te brengen naar pensioenvoorziening Zelfstandigen kunnen volledige belastingaftrek krijgen voor pensioensparen en in aanmerking komen voor bijdrage van overheid Mogelijkheid pensioensparen met belastingaftrek verlengd tot leeftijd 75 Mogelijkheden om bij uitkering ineens deel te storten op pensioenrekening en nog bij te sparen Mogelijk om superannuation uitkering te gebruiken om minder uren te gaan werken en toch te blijven doorsparen voor het pensioen Superannuation uitkering gebruiken om inkomen op peil te houden en deel regulier salaris aanwenden om te blijven sparen voor pensioen Belastingvoordeel: inleg in pensioenrekening wordt voor 15% belast, terwijl inkomstenbelastingtarief ca. 30% is

7. Zorgen van ondernemingsraden Enquête onder leden ondernemingsraden via website www.orpensioen.nl Wat betreft pensioenen maak ik mij zorgen over Mogelijke verhoging van pensioenleeftijd 42% Slechte rendementen op beleggingen 34% Ontbreken van toeslagverlening in de komende jaren 27% Stijging kosten pensioenregelingen 25% Stijging van premies in komende jaren 22% Daling van ons pensioen 22% Verplaatsen van risico’s naar deelnemers 12%

8. De mening van pensioenspecialisten Resultaat pensioenbarometer Montae (160 pensioenspecialisten) 70% vindt dat AOW leeftijd omhoog moet 98% daarvan vindt dat dit moet vanwege de vergrijzing Als er EUR 4 miljard bezuinigd moet worden dan kiest: 37% voor verhoging AOW leeftijd 30% voor afschaffen hypotheekrente voor dure huizen De AOW leeftijd moet naar 67 jaar (41%) In 24 stappen van 1 maand (52%) Zo snel mogelijk hiermee beginnen: in 2010 (41%) Rekening houden met zware beroepen (63%) Flexibilisering van de AOW is gewenst (80%) Als de AOW naar 67 gaat moeten de aanvullende pensioenen meebewegen naar 67 jaar (76%)

9. Vragen voor vandaag Pensioen, veilig belegd en verzekerd Hoe vinden we de optimale balans tussen risico en rendement? Welke garanties kunnen we deelnemers bieden? De hoogte, vorm en inhoud van de pensioenaanpak Wat moet de ambitie zijn voor een goed pensioen? Vasthouden aan DB, naar hybride of verdere C(DC) ontwikkeling? Pensioenuitvoering en communicatie Vasthouden aan traditionele rollen van pensioenfondsen en verzekeraars of kijken naar vormen van samenwerking en alternatieven zoals de API? Hoe kunnen we het pensioenbewustzijn verder verbeteren? De rollen en verantwoordelijkheden: van toezicht tot advies Zijn toezicht en waarderingsregels doorgeschoten? Moeten adviseurs meer partners voor het bestuur worden? De financiering van pensioen Moet de verdeling van de pensioenkosten tussen werkgevers en werknemers worden herzien? Moeten de premies omhoog of moeten we de indexatie- en uitkeringsambities bijstellen?

10. Onze gezamenlijke uitdaging Is er een alternatief voor het verhogen van de AOW-leeftijd naar 67 jaar? Nee Ja Zo ja, welk Welke overige aanbevelingen kunnen we aan de SER geven voor behoud van een evenwichtig publiek/privaat Nederlands pensioenstelsel? Vanuit de vijf deelthema’s

11. Pensioen-crisisdebat 2009

12. Pensioenuitvoering en communicatie Nog lange weg te gaan in pensioencommunicatie naar/van deelnemers Minder uitgebreid, begrijpelijk, zorgen dat informatie landt Hoe maken we er 2-richtingsverkeer van Educatie op scholen, leren van fondsen die met succes zich specifiek richten op jonge deelnemers Uitdaging om verwacht pensioen uit DC regeling te communiceren naar deelnemers Ook DB is niet zonder risico gebleken Introduceer variabele rente voor DC pensioenuitkeringen net als destijds bij hypotheken Levensloop als invulling DC deel in hybride BD/DC

13. Rollen en verantwoordelijkheden: van toezicht tot advies Grotere interactie tussen toezichthouders en achterban Minder regels, meer duidelijkheid Geen startbrief van 48 kantjes Uitleg van regelgeving naar deelnemers is lastig Is feedback op kwaliteit toezicht voldoende georganiseerd? Onderling vertrouwen is basis AFM en sector grosso modo wel op 1 lijn

14. De financiering van pensioen Krachtig doorgaan met verhoging arbeidsparticipatie Bewustwording en eerlijke verdeling van risico’s Noodzaak minder zekerheid te accepteren Let op kwaliteit risicomanagement Aannames ALM studies Heroverweging tussen actueel en uitgesteld inkomen Straks is inkomen 65+ers hoger dan van werkenden Fiscalisering AOW Meer mogelijkheden voor deeltijdpensioen Pleidooi ontwikkeling robuust stelsel met passende risicoverdeling

15. Hoogte, vorm en inhoud van de pensioenaanspraak AOW is overheid, 2e pijler is werkgevers/werknemers, dus niet pensioendatum AOW en aanvullende pensioenen koppelen; ook geen koppeling met 3e pijler Was voorheen ook niet zo Meer aandacht voor pensioen voor zelfstandigen Nederland is uniek maar kwetsbaar in Europees perspectief Trek lering uit internationale ervaring met flexibilisering Het gaat om arbeidsparticipatie!

16. Pensioen, veilig belegd en verzekerd Professionaliteit besturen is op orde, vooral bij grotere fondsen Voor kleine fondsen is een verzekerde regeling een goed alternatief Kredietcrisis zegt niets over governance Controle ook op middellange en lange termijn focussen Het premiewapen is duur en bot Aandacht voor vraag of mensen langer kunnen doorwerken

17. De AOW Veel support voor verhoging naar 67 vanuit demografische overwegingen Flexibilisering ingangsdatum AOW en aanvullende pensioenen Vrije keuze werknemers Op 65 houden, maar flexibele mogelijkheid uitstel tot 70 Aandacht voor alternatieven: Koppeling met gezonde levensverwachting Hoogte AOW (tijdelijk) beperken Volledig fiscaliseren Ook deeltijd AOW AOW korten voor vermogende mensen GroenLinks variant vindt weinig bijval Kosten AOW worden overschat Het wordt onderschat dat werknemers (en ook hun werkgevers) niet willen blijven doorwerken na 65 Meerderheid voor meebewegen aanvullende pensioenen met AOW Ook stemmen voor geen koppeling; sterker na de pauze Debat moet meer gaan over verhogen arbeidsparticipatie Bijvoorbeeld ambitie 90% participatie op 65 jaar i.p.v. verhoging naar 67 jaar Ook bij vrouwen nog veel arbeidspotentieel

18. Overige conclusies Vergroting arbeidsparticipatie van werknemers tot 65 Flexibilisering van AOW Verhoging AOW-leeftijd niet in 24 kleine stappen maar in een paar grote stappen Vanwege praktische uitvoerbaarheid Meer mogelijkheden voor deeltijdpensioen Zorg voor pensioeneducatie op scholen Aandacht voor vergroten pensioenbewustzijn jonge werknemers Pensioeninformatie moet meer 2-richtingsverkeer worden Zorg voor goed risicobewustzijn, eerlijke verdeling van risico’s en goed risicobeheer Doorrekenen en actualiseren CPB aannames Blaas levensloop nieuw leven in Van zieltogend instrument tot effectief middel in bestendig pensioenstelsel