Wstęp do językoznawstwa synchronicznego 3003-11A1WS Filologia polska, I rok * 2014/2015

1. Wstępdo językoznawstwa synchronicznego3003-11A1WSFilologia polska, I rok * 2014/2015 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl Konsultacje w pok. 1: środa 14.00-15.00 Strona przedmiotu — szukaj pod: www.mswidz.republika.pl/

2. Uwagi wstępne Kurs WJS • 12-13 spotkań. • Zaliczenie: pisemny test wyboru (20.01.2015). Podstawa: materiał ćwiczeń i literatury obowiązkowej. • Ocena: • aktywność (w tym: kartkówki) 5% • test 75% • bonusy: zadania lingwistyczne, relacja z lektury, prezentacje 20%

3. Cele • wprowadzenie w świat lingwistyki teoretycznej, • pokaz narzędzi opisu lingwistycznego, • przedstawienie zdyscyplinowanego opisu gramatycznego polszczyzny, • informacja o działach i kierunkach językoznawstwa, • języki świata i językoznawstwo XXI wieku.

4. Program • Przedmiot językoznawstwa. • Cechy definicyjne języka naturalnego. • Struktura języka I: słownik i morfologia. . • Struktura języka II: składnia.  • Formalne rozumienie języka. Lingwistyka formalna i informatyczna. • Komunikacja językowa. • Podstawy leksykologii. Leksykografia. • Słowniki – analiza zawartości, klasyfikacja. • Zróżnicowanie języków świata. Podstawy typologii. • Typy badań lingwistycznych. • Kolokwium.

5. Literatura Obowiązkowa: • EJO: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław 1993. • Encyklopedia języka polskiego (poprzednio: Encyklopedia wiedzy o języku polskim), red. S. Urbańczyk, Wrocław 1991 (lub wyd. następne). • Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2, wyd. 2. Lublin 2001.

6. Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Warszawa 2001. • Hockett Ch. F., Kurs językoznawstwa współczesnego, Warszawa 1968. • Lyons J., Semantyka, t. 1, rozdz. III, Warszawa 1984. • Milewski T., Językoznawstwo, Warszawa 1965 [lub wyd. następne].

7. Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 5., Warszawa 2001 [fragmenty]. • Saussure F. de, Kurs językoznawstwa ogólnego, 22-36, 77-85, Warszawa 1961 (lub wyd. następne). • Świdziński, M.: Elementy gramatyki opisowej języka polskiego, Warszawa 1997 [dostępne w internecie].

8. Świdziński, M., Rudolf, M.: Narzędzia informatyczne obsługi wielkich korpusów tekstów: wyszukiwarka Holmes, BPTJ 2006 [dostępne w internecie] • Świdziński, M, Lingwistyka korpusowa w Polsce – źródła, stan, perspektywy. [W:] LingVaria, nr 1. Kraków 2006. 23-32. • Wierzbicka A., O języku – dla wszystkich, Warszawa 1967. • Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice 2003.

9. Uzupełniająca: • Aitchison J., Ziarna mowy. Początki i rozwój języka, Warszawa 2003. • Apresjan Ju.D., Koncepje i metody współczesnej lingwistyki strukturalnej, Warszawa 1971. • Bobrowski I., Gramatyka opisowa języka polskiego, t. 1., Kielce 1995, t. 2., Kielce 1998. • Chomsky N., Zagadnienia składni ogólnej, Warszawa 1976. • Grochowski M., Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń 1982. • Majewicz A., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989.

10. Mecner, P., Elementy gramatyki umysłu, Warszawa 2006. • Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa 2002. • Szupryczyńska M., Wstęp do językoznawstwa, Toruń 1988. • Weinsberg A., Językoznawstwo ogólne, rozdz. I-III, Warszawa 1983. • Zbiór zadań z językoznawstwa, przekł. i opracowanie W. Gruszczyński, Warszawa 1990.

11. Temat 1 Przedmiot językoznawstwa

12. Czy to językoznawstwo? [1]268. Degenerat zosadyWysoka żonieswojejnie wybił dziśoka. Jednymbowiem zopuchniętą twarzą widaćsłabo. Jak więc uwarzą rosół z córki, gdy skrzepnie posoka?

13. [2] Wywoływać daremnie. Siostra skarży: – Nieostre! Muszę ostrą mieć siostrę, dlatego ciemnię ciemnię. [3] W konkurencji skok wzwyż (bajkowa okolica) jedno wszystkich zachwyca: pokonała mysz mysz.

14. [4] W tym podręczniku bój się wymienia: Crécy i Grunwald, i Austerlitz… Ja na wieś jadę barany strzyc, a ty, dojarko, bój się wymienia. [5]Portfel bez pieniędzy wyrzuć, pustyś zwędził, a to szajs. Rąbnij drugi, wyjmij hajs, portfel bez pieniędzy wyrzuć!

15. [6]Droga do szkółki przy kościele opłacasię przez dwie niedziele. [7]żółć

16. Co to jest językoznawstwo? • Przykładowe problemy lingwistyczne? • Lingwistyka a świat: kiedy jesteś//byłeś lingwistą w życiu codzienym? • Czy znasz jakiś software lingwistyczny?

17. Linki Google http://korpus.pwn.pl/ http://nkjp.pl/ http://sgjp.pl/ http://sgjp.pl/demo/morfeusz http://www.merriam-webster.com/dictionary/ http://translate.google.pl/ ……….. Holmes Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka polskiego Świgra i Dendrarium

18. Linki http://korpus.pwn.pl/ http://nkjp.pl/ http://sgjp.pl/ http://sgjp.pl/demo/morfeusz http://www.merriam-webster.com/dictionary/ http://translate.google.pl/ ……….. Holmes Słowniki: SJP Dor., Komputerowy słownik języka polskiego Świgra i Dendrarium

19. Terminy nieznane (lub niejasne):

20. forma wyrazowa • leksem • NLP • korpus znakowany • homonimia • lematyzacja • dehomonimizacja • desynkretyzacja • parser • drzewo zależności • rama walencyjna • uzgodnienie • paradygmat • rekurencja

21. Językoznawstwo jako nauka Językoznawstwo to nauka • ze względu na przedmiot: humanistyczna, • ze względu na metodologię: empiryczna, • ze względu na zastosowania:techniczna. Por. ang. Science – Art(s) – (the) Humanities Techniki badawcze zbliżają językoznawstwo do nauk przyrodniczych, a nawet technicznych.

22. Nauka empiryczna Przedmiot opisu: pewien wycinek rzeczywistości. Cel opisu: zbudowanie teorii lub modelu. Przedmiot językoznawstwa (= wycinek rzeczywistości): język naturalny. Co to jest język (naturalny)? • umiejętność ludzka??? • urządzenie do komunikacji??? • jakiś zbiór znaków???

23. Definicja Język naturalny – dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej. Terminy wymagające objaśnienia: • znak, • system, • dwuklasowość, • grupa społeczna, • komunikacja uniwersalna.

24. Znak Językoznawstwo — działsemiologii. Znak: element rzeczywistości istotny nie ze względu na swoje cechy zewnętrzne, ale ze względu na inny element rzeczywistości, do którego się odnosi.

25. Znak jest przezroczysty semantycznie. Ma dwie strony: formę i treść. Dwa typy znaków: a. znaki naturalne, b. znaki konwencjonalne. Język naturalny — pewienzbiór znaków.

26. System znaków System znaków(intuicyjnie): zbiór znaków konwencjonalnych obsługujący ten sam wycinek rzeczywistości. Opozycja: różnica formy, z którą korelowana jest ściśle określona różnica treści lub funkcji. [Seryjność opozycji: powtarzanie się danej różnicy formy w serii par znaków.]  System znaków: zbiór znaków zopozycją.

27. Sygnalizacja kolejowa jako system znaków

29. Znaki drogowe jako system znaków X 5 0 50

30. Język naturalny jako system znaków • dom : domy, kot : koty, mysz : myszy,... • kot : kota, murarz : murarza, monter : montera,... • budować : budował, hodować : hodował, pracować : pracował,... • budować : budowanie, grać : granie, słuchać : słuchanie,... • w : we, od : ode, przez : przeze;...

31. Opozycje

32. Opozycje • Poziome : Uniesioneznaczystój : jedź • Poziome : Opuszczoneznaczy ................... • Okrągłe niebieskie : Kwadratowe niebieskie..... • Okrągłe niebieskie : Okrągłe czerwone..... • Trójkątne : Kwadratowe..... • Strzałka w prawo : Krzyżyk..... • Plansza barwna : Plansza szara.....

33. Liczba pojedyncza : Liczba mnoga (= Liczba) • Mianownik : Dopełniacz (= Przypadek) • Bezokolicznik : Forma osobowa • Czynność : Nazwa czynności • ..........................................

34. Dwuklasowość Znaki klasy A (pierwsza przymiarka)

35. dom, domy, kot, koty, mysz, myszy, kot, kota, murarz, murarza, monter, montera, budować, budował, hoduje, hodował, pracuje, pracował, budowanie,granie, słuchanie,...

36. Znaki klasy B

37. Murarz hoduje myszy. • Pracował monter. • budowanie murarza • Czy jedziemy? • Wczoraj padało. • matki przełożone • Pracował monter, ale ponieważ wczoraj padało, a murarz nie hoduje kota, budowanie murarza trwało parę godzin.

38. Dwie klasy znaków Klasa A:znaki proste—słowa(uwaga: jest to rozwiązanie prowizoryczne). Zbiór znaków prostych — słownik. Klasa B:znaki złożone: konstrukcje zbudowane ze znaków prostych lub złożonych. REKURENCJA!!!

39. Opozycje w zbiorze znaków złożonych • Jedziemy. : Czy jedziemy?, Wczoraj padało. : Czy wczoraj padało?, Jaśśpi.: Czy Jaśśpi?,... • lekarz dentysta : lekarz dentysty, panu Janowi : panu Jana, matki przełożone : matki przełożonych,... • John hit Paul. : Paul hit John., The boy kissed the beggar. : The beggar kissed the boy., Garfield swallows Mickey. : Mickey swallows Garfield.,...

40. Zdanie oznajmujące : Zdanie pytajne (= Modalność) • Fraza z apozycją : Fraza z dopełniaczem (= Typ podrzędnika) • ...........

41. Gramatyka Nie wszystkie kombinacje znaków dają poprawny znak złożony: *Murarz hoduje kot. *Pracował montera. *budowanie murarz *Jedziemy czy? * Wczoraj będzie padało. Definicja wszystkich poprawnych połączeń znaków: gramatyka.

42. Dwuklasowość System dwuklasowy znaków — para: <Słownik,Gramatyka>. Słownik: zbiór słów (prowizorycznie!) Gramatyka: zbiór instrukcji tworzenia // rozkładania wyrażeń.

43. Język naturalny jest to dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną grupę społeczną do komunikacji uniwersalnej. Ograniczoność i uniwersalność Użytkownicy języka naturalnego: określona populacja (zwykle etniczna). Język naturalny — komunikacyjnie nielokalny: służy do porozumiewania się o wszystkim.

44. Podsumowanie • Językoznawstwo – nauka empiryczna. Dział semiologii. • Przedmiot: języki naturalne. • Znaki konwencjonalne. Opozycje. System. • Znaki proste i znaki złożone. Dwuklasowość. • Język – para <Słownik, Gramatyka>. • Populacja rodzimych użytkowników. • Komunikacyjna uniwersalność języka naturalnego.