Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesinin Ekonomik ve Stratejik Beklentileri EECON 2013

1. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesinin Ekonomik ve Stratejik Beklentileri EECON 2013

2. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesinin Ekonomik ve Stratejik Beklentileri Elçin Süleymanov QafqazUniversitesi /Azerbaycan İİBF Maliye Bölümü elsuleymanov@qu.edu.az “Journal of Qafqaz University” yayın editörü

3. Azerbaycan –Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Kapsamı • Azerbaycan’ın 18 Ekim 1991 ilan etdiğibağımsızlığını ilk olaraktanıyanTürkiye, siyasiveekonomikbağımsızlığınıgerçekanlamdaeldeetmesinin, ülkenin ekonomikkalkınmasınısağlamasıilemümkünolacağınıgözönündebulundurarak, sahipolduğuekonomikimkanvedeneyimleriAzerbaycanilepaylaşmayabaşlamıştır. AzerbaycanKafkasya ve Orta AsiyabölğesindenTürkiyenin en önemli ekonomik ortağıdır.Ekonomikveticariilişkiler 01.11.1992 tarihli “TicariveEkonomikİşbirliğiAnlaşması” çerçevesindeyürütülmektedir.

4. Azerbaycan –Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Kapsamı • Azerbaycan’dafaaliyetgösterenyaklaşık 3500 yabancışirketin, bindenfazlasıTürkiyesermayelidir. • 420’inin tamamıTürkiyesermayeli, • 380’i Azerbaycan-Türkiyeortaklığı • Türkfirmalarından700’den fazlasıfiiliolarakfaaliyetgöstermektedir. • Türkişadamları modern oteller, bankalar, sigortaşirketleri, üretimveeğitimkurumlarınıAzerbaycan’akazandırmadailkeimzaatmışlardır. KatmadeğeriAzerbaycan’ınyaklaşık 60 milyar dolarlık Gayri Safi MilliHasılası’nın %7’sini oluşturanTürkiyesermayelişirketlerAzerbaycanekonomisineistihdamaçısındanönemlibirkatkıdabulunmaktadırlar.

5. Azerbaycan –Türkiye Ekonomik İlişkilerinin Kapsamı • Türkiye’deyatırımyapanAzerbaycankaynaklısekizyuzdenfazla firma bulunmaktadır. • Toplamyaklaşık on milyar ABD dolarınıaşmişolansermaye ileTürkiye’deyatırımyapanAzerbaycanlıişadamları, hem firma sayısı, hem de sermayemiktarıaçısındandeğerlendirildiğinde, OrtaAsyaveKafkasya’dakiTürkCumhuriyetleriiçerisinde ilk sırayı, BağımsızDevletlerTopluluğuülkeleriiçerisindeiseRusyaFederasyonu’ndansonraikincisırayıalmaktadır.

6. AZERBAYCAN EKONOMİSİNİN GELİŞİM AŞAMALARI Kriz dönemi ( 1991 -1994) İstikrarve reform dönemi ( 1995 -1998 ) Gelişimdönemi ( 1998 -2003) Yükseliş dönemi ( 2003 Sonrası)

7. AzerbaycanınTemelEkonomikGöstergeleri

8. Azerbaycan Ekonomisinin Genel Durumu • Hazarenerjikaynaklarınınüretimveihracınınardından 2006 yılındanitibarenGSMH’dakiartışoranıileAzerbaycandünyada ilk sıralardayeralmayabaşlamıştır. • 2003-2012yıllarınıkapsayandokuzyıllıkdönemdeekonomikbüyüme %80 olmuştur. 1994-2012yıllarıarasındaülkedeyapılantoplamyatırımhacmiyaklaşık110milyardolarolmuştur.

9. Azerbaycan’ındışticareti

10. Azerbaycan -TürkiyeEkonomikİlişkileri Türkiyelifirmalarınınüstlendikleri önemliprojeler • TRASECA ‘İpekYolu’ projesiçerçevesindekarayollarınıninşası, • Elektriksantrallerinininşasıvemodernizasyonu • lükskonutinşası, • Sengaçalterminaliinşaası, • MerkeziBank binasınıninşası, • Bakü ve NahçivanHavaAlanı inşası, • Haydar Aliyev Merkeziinşası, • ‘Şahdağ kayak merkezi’ projesi, • Bakununyeni semvollarından olan “Alov” kulesinin inşaası, • tarihiveturistikkomplekslerinbakımveonarımı, • petrol boruhattıileilgiliyapımveonarımişleri, • BaküSahilProjesi, kombinegazçevirimielektriksantralı, • Nahçivanbarajinşasıgibi20 milyar dolara yakın bir çok önemliprojeler

11. Azerbaycan -TürkiyeEkonomikİlişkileri • 2011 yılı verilerine göre TürkiyeAzerbaycan’ınithalatında11%likbirpayasahipolup,  pazardaRusya’dan sonraikinciönemlitedarikçikonumundadır. • 2012 verilerine göre AzerbaycanınTürkiyeden ithal hacmi Rusiyanı da geçerek yaklaşık bir milyar dolarla ilk sırayı almıştır.

12. Azerbaycanda Petrol Üretimi (milyon ton)

13. AzerbaycandaDoğalGazÜretimi (milyarmetreküp)

14. Azerbaycan Devlet Petrol Fonundakı Toplam Kaynak Tutarı (Milyon dolar)

15. AZERBAYCANIN TÜRKİYENİN ENERJİ SEKTÖRÜNE YATIRIMLARININ AZERBAYCAN-TÜRKIYE EKONOMIK ILIŞKILERINDE ROLÜ “Bakü-Tiflis-Ceyhan” petrol ve “Bakü-Tiflis-Erzurum” doğal gaz boru hatlarının gerçekleşmesiyle, Azerbaycan ve ekonomisinde beklenen olumlu gelişmelerin yanı sıra, Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ekonomik ilişkiler de artmıştır. Türkiye siyasi hayatına gelen istikrar ile birlikte ekonomide beklenen istikrar ve gelişme sürecinin, Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ticari ilişkilere ve Türkiye sermayesinin Azerbaycan’a akımına olumlu etkisi gözlenmektedir.

16. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin Türkiyedeki Yatırımları • Azerbaycan devlet petrol şirketi (State Oil Company Of Azerbaijan Republic) 1991 yılından bu yana faaliyetini sürdüren Azerbaycan’ın en büyük ve tek olan kamuya ait petrol şirketidir. SOCAR'ın Gürcistan, Türkiye, Romanya, Avusturya, İsviçre, Kazakistan, İngiltere, İran, Almanya ve Ukrayna'da temsilcilikleri, İsviçre, Singapur, Vietnam ve Nijerya da ticari şirketleri bulunmaktadır. Şirket bünyesinde 70 binden çok çalışan istihdam edilmektedir .

17. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin Türkiye’deki Yatırımları • SOCAR’ın Türkiye’deki yatırımları İzmir Aliağa’da yerleşen Türkiye’nin en büyük petrokimya tesisi PETKİM’İ satın almasıyla başlamıştır. Petkim Petrokimya Holding A.Ş’nin sermayesindeki yüzde 51 oranındaki kamu hissesi, blok satış yöntemiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale süreci sonucunda, 30 Mayıs 2008 tarihinde 2 milyar 40 milyon dolar bedelle SOCAR & Turcas Enerji A.Ş'ye (STEAŞ) satılmıştır. 30.12.2011 tarihinde Petkim’in %51 oranında dolaylı ana hissedarı STEAŞ'ın %25 hissesine sahip Turcas Petrol A.Ş.'nin hisselerinin Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’ne (SOCAR) devredilmesiyle hisselerin tamamı SOCAR-a geçmiştir. Şirketin adı Socar Turkey Enerji A.Ş.olarak değiştirilmiştir. Yüzde 25’lik hissesini Socar’a satan Turcas’ın, İzmir Aliağa’da temeli atılan Star Rafinerisi’ndeki yüzde 18,5’lik ortaklığını sürdürecektir.

18. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketinin Türkiye’deki Yatırımları • SOCAR Türkiye'nin en büyük petrokimya şirketi olan Petkime 2018 yılına kadar 17 milyar doların üzerinde bir yatırım stratejisi açıklamıştır. Petkim sahasına yapılacak yatırımlarda en büyük payını petrokimya rafinerisi oluşturmaktadır. Şirketin temel hammadde olan nafta'da yüzde 90 dışa bağımlılığı böylece sona erecek hatta nafta ihraç eder hale gelecektir.

19. SOCAR-ın “STAR” Rafineri Yatırımı • Star rafineri fabrikası Petkim Petrokimya tesislerinin mevcut alanı içerisinde kurulacak 10 milyon ton ham petrol işleme kapasitesine sahip bir tesis olacaktır. Üreteceği hafif ve ağır nafta ürünleriyle öncelikle Petkim’in hammadde ihtiyacını karşılarken, diğer taraftan mevcut yurtiçi üretimin yetersiz kaldığı ve halen ithalat ile karşılanan diğer petrol ürünleri açığının bir kısmını karşılayacaktır. Böylece her yıl milyarlarca doların yurt dışına çıkışı önlenecek ve Türkiye’nin cari açığının azalmasına önemli katkısı olacaktır

20. SOCAR-ın “STAR” Rafineri Yatırımı • STAR Rafinerisi, 5 milyar dolarlık yatırım bedeli ile Türkiye’nin tek noktaya yapılacak en büyük yatırımı olma özelliğini taşımaktadır. Petkim Yarımadası için belirlenen Rafineri-Petrokimya-Enerji-Lojistik Entegrasyonunun ilk ve en önemli halkası olan STAR Rafinerisi, hem Azerbaycan’ın, hem Türkiye’nin ekonomik ve stratejik iş birliği açısından önemli bir projedir. Petkim Yarımadası’nı Avrupa’nın en önemli petrokimya üretim merkezi haline getirecek olan STAR Rafineri yatırımı, Azerbaycan’ı doğrudan yatırımlarda Türkiye’de ilk sıraya taşıyacaktır. Bu yatırım iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğini daha ileriye seviyeye çıkaracaktır.

21. SOCAR’ın Liman Ve Enerji Santrali Yatırımları • Petkim yarımadası içinde var olan limana ilave olarak kurulacak konteynır limanının 1,3 -1,5 milyon adet konteynır (TEU) kapasitede olması öngörülüyor. Petkim Limanı bu kapasitesi ile halen 900 bin TEU-luk kapasiteye sahip İzmir Alsancak Limanını geride bırakmış olacaktır. Limanın işletilmesi konusunda Hollandalı APM şirketiyle anlaşma imzalanarak 300 milyon dolarlık yatırım çalışmaları başlamıştır. SOCAR 2018 yılına kadar 10 milyar doları Petkim Yarımadası içerisinde, 7 milyar doları da Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı olmak üzere Türkiye’de toplam 17 milyar dolarlık yatırım öngörmektedir.

22. Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi (TANAP) • İki ülke ilişkilerinin Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum hattı ve Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi ile daha da güçlenerek devam edecektir. Türkiye ve Azerbaycan’ın enerji alanındaki bu yatırımların stratejik ortaklık vurgusunu güçlendirdiği ve ileride daha başka yatırımların habercisi olduğunu vurgulayabiliriz. Aralık 2011 de imzalanan mutabakat zaptı ile Trans Anadolu ismi verilen 16 milyar metreküp kapasiteli münhasır boru hattına yönelik çalışmaların ivedilikle başlanılması ve iki ülke tarafından tayin edilen şirketlerin ortak bir konsorsiyum tesis etmeleri konusunda mutabakat sağlanmış oldu.

23. Projede Öngörülen Aşamalar 1. Hattın Faaliyete Geçiş Aşaması -2018’de ilk doğalgaz akışıyla gerçekleşecektir. İlk aşamada Şahdeniz doğalgazının Gürcistan’dan geçerek Türkiye’ye satılması öngörülmektedir. Yani boru hattının faaliyete geçeceği ilk aşama olan 2018’de Türkiye yılda 6 milyar metreküp doğal gaz satın alacaktır. 2. Hattın Kapasitesinde Birinci Artış Aşaması İkinci aşama olarak 2020’de hattın kapasitesinin yıllık 16 milyar metreküpe ulaşması hedeflenmektedir. Bu aşamada Şahdeniz-2 Konsorsiyumu'nun üreteceği 16 milyar metreküplük doğalgazın, 6 milyar metreküplük kısmı Türkiye’ye satılacak, 10 milyar metreküplük kısmı ise Avrupa’ya ihraç edilecektir. 3. Hattın Kapasitesinde İkinci Artış Aşaması Üçüncü aşamada ise 2023 yılında hattın kapasitesinin yıllık 23 milyar metreküp ile ulaşması hedeflenmektedir. 4. Nihai Aşama Nihayet dördüncü aşamada 2026 yılında hattın kapasitesinin yıllık 31 milyar metreküpe kadar ulaşması hedeflenmektedir. Sonraki aşamalarda doğalgaz kaynak ve ihtiyaç değişimine bağlı olarak, TANAP projesi kapsamında doğalgazın yıllık ihracının 50 milyar metreküpe kadar ulaşması hedeflenmektedir.

24. Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi (TANAP) • 2012 yılının ilk aylarından itibaren boru hattının inşasına yönelik fizibilite çalışmalarına başlanılmış konsorsiyum içerisinde Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR), Türkiye'den BOTAŞ ile Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ilk ortaklar olarak yer almıştır. Süreç içerisinde diğer uluslararası petrol ve doğalgaz şirketleri de konsorsiyuma dahil olabileceklerdir. Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı'nda yüzde 80 Azerbaycan'ın, yüzde 20 ise Türkiye'nin ortaklığı şeklindedir. Bakü’den Türkiye’nin en batısına kadar yeni bir hattın yapılacağı projede Türkiye, tüketicisi olduğu doğal gazda ilk kez ortak bir yatırım içinde yer almıştır.

25. Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi • TANAP ile Türkiye sınırları içinde 2 bin kilometrelik bir boru hattı kurulmuş olacaktır. 16 milyar metreküpün 6 milyar metreküpü Türkiye, kalanı Avrupa pazarına yönlendirilecektir. Projenin liderliğini SOCAR yapacaktır. Bundan dolayı Türkiye bölümündeki güzergâhın tam olarak nasıl olacağı ve projenin kesin maliyeti SOCAR tarafından yapılacak fizibilite çalışmalarının ardından netlik kazanacaktır. Boru hattı maliyeti 6-7 milyar dolar civarında olacağı tahmin edilmektedir. Proje sadece Azerbaycan gazının değil, diğer ülke gazlarının da bu hatla taşınmasına olanak verecek niteliktedir.

26. Trans Anadolu Doğalgaz Hattı Projesi (TANAP) • Şahdeniz-2 doğalgazının Avrupa piyasalarına nakline ilişkin dört farklı alternatif proje gündeme getirilmişti. Bu projeler “Büyük Nabucco”, “Trans-Adriyatik”, İTGİ (Türkiye-Yunanistan-İtalya) ve SEEP (Güney Doğu Avrupa) projeleriydi. Avrupa Birliği ve ABD tarafından destek verilen proje ise Büyük Nabucco Projesiydi.

27. TANAP’ın Ekonomik Sonuçları • Bu projenin finansmanına ilişkin yaşanan sorunların, belirsizliklerin yanı sıra stratejik açıdan yapacağı etkilerden dolayı bazı ülkelerin karşı çıkması, bazı ülkelerinde taraf olup-olmama noktasında görüş beyan etmeme durumu söz konusuydu. TANAP’a ilişkin Türkiye ve Azerbaycan arasında yapılan nihai anlaşmanın ardından Nabucco Konsorsiyumu Büyük Nabucco’yu Nabucco Batı Projesi olarak revize etmek zorunda kaldı. Şahdeniz-2 doğalgazının Avrupa piyasalarına nakline ilişkin dört farklı alternatif proje gündeme getirilmişti. Bu projeler “Büyük Nabucco”, “Trans-Adriyatik”, İTGİ (Türkiye-Yunanistan-İtalya) ve SEEP (Güney Doğu Avrupa) projeleriydi. Revizyon sonucu 3440 kilometre olarak öngörülen Büyük Nabucco’nun Türkiye kısmının TANAP’a dönüşmesiyle, Nabucco Batı Projesi kısalmış oldu.

28. TANAP’ın Ekonomik Sonuçları • Azerbaycan bakımından ülkenin sahip olduğu doğalgaz kaynaklarının yeni piyasalara ihracında büyük ekonomik kazanımları beraberinde getirmektedir.TANAP’taki hissenin %80’inin Azerbaycan’a ait olduğu son duruma göre Azerbaycan doğalgazını Türkiye arazisinden kendisi taşımış gibi olacaktır. Zira Azerbaycan doğalgazın Avrupa piyasalarına naklinden elde edilecek geliri de kendisi elde etmek istiyordu. Böylece Azerbaycan’ın uzun yıllar Büyük Nabucco’ya olumlu bakmamasının önündeki ekonomik engellerden biri de aradan kalkmış oldu. Yani Azerbaycan Şahdeniz-2 doğalgazının Avrupa piyasalarına hem satışından,hem de naklinden gelir elde edecektir

29. TANAP’ın Ekonomik Sonuçları • Rafineri ve TANAP a 2017 yılına kadar yatırım miktarı 17 milyar dolara ulaşması beklenir.Buna göre Türkiye sanayisine yatırım yapan en büyük ülke Azerbaycan, en büyük şirket de SOCAR olacaktır. Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Bakü-Tiflis-Erzurum Boru Hatları’nın ardından, TANAP ve Petkim’de rafineri projesine ilişkin Türkiye ile yaptığı anlaşmalarla Azerbaycan, Türkiye’nin bölgede hem enerji koridoru olma,hem de enerji üssü olmasına önemli ekonomik ve stratejik katkıda bulunmuş olmaktadır.Ekonomik olarak çeşitli açılardan önem taşıyan bu projenin gerçekleşmesi durumunda, bu hattan gelecek doğalgazın bir kısmı (6-10 milyar metreküp) Türkiye pazarında kalacak, önemli bir kısmı (10-25 milyar metreküp) ise Avrupa ülkelerine satılacaktır.

30. TANAP’ın Stratejik Sonuçları TANAP başta Türkiye ve Azerbaycan olmak üzere bölge ülkeleri ve Avrupa ülkeleri bakımından çok büyük stratejik öneme sahiptir. Uygun fiyat ve tanımlanmış doğalgaz kapasitesi dikkate alındığında kaynak ve güzergâh çeşitlendirmesi dolayısıyla enerji arz güvenliğine katkıda bulunması bakımından Türkiye ve Avrupa Birliği ülkeleri için TANAP büyük önem taşımaktadır. Büyük Nabucco yerine Nabucco Batı’ya “evet” demekle Avrupa’nın taleplerini bir bakıma karşılamış olan Azerbaycan’ın, TANAP çerçevesinde Türkiye arazisinden doğalgazın nakline Nabucco Konsorsiyumu’nu dahil etmeyerek boru hattını daha çok kendi elinde tutacak olmasıyla da Rusya’yı bir nebze teskin etmiştir.

31. TANAP’ın Stratejik Sonuçları Trans Anadolu Boru Hattı gelecekte Türkmen gazının ve Avrupa’ya nakline yönelik alternatif bir hat olma özelliğini de potansiyel olarak taşımaktadır. Dolayısıyla stratejik açıdan düşünüldüğünde zamanla Hazar Havzası doğal gazının, hatta Orta Doğu ülkelerinde üretilecek olan doğalgazın da batı piyasalarına ihracında Türkiye ile birlikte Azerbaycan’ın da söz sahibi olması gibi bir durum da ortaya çıkacaktır. • Nabucco Batı Boru Hattı ile Güney Doğu Avrupa ülkelerinin hemen hemen tümünün doğalgaz ihtiyacının karşılanması hedeflenmektedir. Şahdeniz yatağındaki doğal gaz potansiyeli 1,3 trilyon metreküp olan Azerbaycan’ın sahip olduğu diğer kaynaklardaki doğalgaz potansiyeli ise yaklaşık 2,6 trilyon metreküptür. Şahdeniz yatağının yanı sıra mevcut ve muhtemel diğer doğalgaz yataklarının potansiyeli de dikkate alındığında Azerbaycan’ın 2020-2025 arasında doğal gaz üretiminin 50 milyar metreküpe ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminler TANAPvasıtasıyla Avrupa piyasalarına daha fazla miktarda doğalgazın ihracı için Azerbaycan’ı önemli bir doğalgaz tedarikçisi konumuna getirmektedir

32. TANAP’ın Stratejik Sonuçları • Projenin sadece Türkiye ve Azerbaycan’ın finans ve teknik imkânlarıyla yürütülecek olması, projeyi Türkiye-Azerbaycan özelinde gerçekleştirilecek bir proje konumuna getirmiştir. TANAP, Türkiye ve Azerbaycan’ın enerji nakli konusunda Avrupa pazarına birlikte çıkması anlamına da gelmektedir. • TANAP önceki Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Bakü-Tiflis-Erzurum boru hatlarına ilave olarak Hazar Havzası enerji kaynaklarının Batı piyasasına ulaştırılmasında Türkiye’nin önemli bir alternatif enerji koridoru olduğuna ilişkin konumunu güçlendirmiştir.Türkiye’nin Büyük Nabucco’da ısrar etmeyerek Trans Anadolu’ya “evet” demesinin, Türkiye’ye bakan yönüyle çeşitli stratejik sonuçları vardır. Bunlardan biri ve en önemlisi; Büyük Nabucco’nun gerçekleşmesinde gösterdiği aktif politika ile Türkiye, Avrupa Birliği’nin enerji arz çeşitliliği ve güvenliğine önemli katkıda bulunduğunu ve bu hususta üzerine düşeni fazlasıyla yapmaya çalıştığını ortaya koyarak, Avrupa Birliği ülkelerinin de Türkiye’nin AB’ye kabulünde olumlu katkıda bulunacak şekilde üzerine düşeni yapmalarını, böylece AB’ye üyelik konusunda önemli bir mesafe almayı beklenmektedir.

33. Azerbaycan'ın ekonomik gelişmesine katkı sağlayacak yönleri • Türkiye'nin enerji sektörüne yatırımlarının artırılmasının ekonomik getirisi • Bakü-Ceyhan projesi kapsamında taşınan ham petrolü Ceyhan'da rafine ederek pazarlama ve doğal gaz dağıtım kanallarını işletme fırsatı. • Aynı zamanda Türkiye ile ortak petrol rafine sistemi kurarak Türkiye'ye Irak ve diğer ülkelerden gelen ham petrolün rafinesini gerçekleştirmek fırsatı • Azerbaycan Petrol Fonunda ve Merkezi Bankta biriken 50 mlyar$ rezervinbir hissesiyle Türkiye'de yatırımlar yapmak ve ya Türkiye ile birlikte üçüncü ülkelere ortak yatırımlar yapmak fırsatlarının ortaya çıkması • Ve s

34. Türkiye'nin ekonomik gelişmesine katkı sağlayacak yönleri • Petrol ve doğal gaz aramalarında Azerbaycan'ın 140 yıllık tecrübesinden yararlanmak • Gelen yıl tamamlanacak olan Bakü-Kars demir yolunun tam kapasite çalışmasına katkıda bulunarak projenin rantabilitesiniartırmak • Türkiye limanlarından Azerbaycan'ın ihracatı için kullanılması. • Diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin dünya pazarına çıkış güzergahını sağlayarak transit taşımacılıktan maksimum yararlanmak • Azerbaycanlı yatırımcıları ülke ekonomisine sermaye yatırmalarına teşviklerin artırılması • Kendi kullanacağı doğal gazı üstün alım hukuku • Enerji transiti koridoru olmakla stratejik konumunu güclendirmek

35. Sonuç • Hazar Havzası, Orta Asya ve Orta Doğu enerji kaynaklarının dünya piyasalarına ihracı ve ihracına münhasır boru hatlarının, ülkelerin ekonomik ve stratejik menfaatlerini maksimize edecek mahiyette rekabete ve mücadeleye konu olması, TANAP ile yeni bir boyut kazanırken, söz konusu rekabet ve mücadele bundan sonra da ülkelerin vizyon ve stratejilerine bağlı olarak devam edecektir.Özellikle Hazar enerji resurslarının farklı güzergahlarla taşınması ülke ekonomisinin bir ülkeden bağımlı olması problemini azaltmaktadır. • Sonuç olarak Avrupa piyasası gayri resmi biçimde Gazprom ve SD konsorsiyumu arasında bölünmüş durumdadır.Orta Avrupa Gazprom’a ait, Batı Balkanlar ve İtalya ise SD konsorsiyum öncülüğünde BP ve SOCAR’a aittir.Türkiye açısından, hızla büyüyen gaz talebini karşılamak için 6 milyar metreküplük SD II gazı net biçimde yeterli olmayacaktır. Türkiye bu durumdan endişe etmekte ve İran’la Rusya’dan sağlanan gaz teminini çeşitlendirmeyi amaçlamaktadır. Kuzey Irak bu durumda Türk gaz piyasası için anahtar rolü görmektedir.

36. TEŞEKKÜRLER